Выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР (1990)
Выбары ў XII Вярхоўны Савет Беларускай ССР адбыліся 4 сакавіка 1990 года на тэрыторыі БССР адначасова з выбарамі народных дэпутатаў РСФСР і на Украіне. Праходзілі па аднамандатных акругах па мажарытарнай выбарчай сістэме. Было абрана каля 90 % прадстаўнікоў Камуністычнай партыі і да 10 % дэпутатаў, апазіцыйныя кіруючай партыі. ПерадгісторыяУ кастрычніку 1989 года Вярхоўны Савет Беларускай ССР прыняў Закон «Аб выбарах народных дэпутатаў Беларускай ССР», якім было прадугледжана правядзенне выбараў па аднамандатных выбарчых акругах. Новы закон скараціў колькасць складу парламента (з 485 членаў да 360), што з’яўлялася характэрнай тэндэнцыяй скарачэння заканадаўчых органаў улады па ўсёй тэрыторыі Савецкага Саюза у канцы 1980-х гг. Змянілася таксама і найменне абраных членаў Савета, якія цяпер сталі называцца народнымі дэпутатамі[1]. Згодна з законам 50 народных дэпутатаў БССР абіралася грамадскімі арганізацыямі: Беларускай рэспубліканскай арганізацый ветэранаў вайны і працы (29 месцаў), Беларускім таварыствам інвалідаў (7 месцаў), Беларускім таварыствам сляпых (7 месцаў) і Беларускім таварыствам глухіх (7 месцаў) «на іх з’ездах, канферэнцыях альбо пленумах іх рэспубліканскіх органаў»[2]. 310 дэпутатаў абіралася ад тэрытарыяльных акруг з прыкладна аднолькавай колькасцю выбаршчыкаў[2]. З’яўляліся першымі выбарамі ў савецкай Беларусі, якія праводзіліся на альтэрнатыўнай аснове[3]. ПравядзеннеВыбары ў Вярхоўны Савет БССР прайшлі адначасова з выбарамі дэпутатаў мясцовых Саветаў і адбыліся 4 сакавіка 1990 года. Асаблівасцю выбараў, характэрнай не для ўсіх іншых саюзных рэспублік, было прадастаўленае права жыхарам іншых рэспублік СССР, якія знаходзіліся ў дзень выбараў на тэрыторыі Беларусі, таксама прымаць удзел у выбарах. У 310 акругах было вылучана 1 680 кандыдатаў, зарэгістравана — 1 544. З іх 88,5 % раней не былі дэпутатамі Вярхоўнага Савета рэспублікі. На адзін мандат у сярэднім прэтэндавалі каля пяці чалавек. У некаторых акругах колькасць прэтэндэнтаў даходзіла да 16. Па адным кандыдаце вылучылі толькі ў 20 акругах[2]. Сярод кандыдатаў у дэпутаты былі прадстаўнікі камуністаў, нацыяналістаў і дэмакратаў. Напярэдадні выбараў, 25 лютага 1990 года на плошчы Леніна ў Мінску прайшоў стотысячны мітынг Беларускага Народнага Фронту (БНФ), узначаленага Зянонам Пазняком, як сілы, апазіцыйнай Камуністычнай партыі. Мітынгоўцы акружылі галоўны будынак тэлебачання. БНФ запатрабаваў роспуску Цэнтральнай камісіі па выбарах народных дэпутатаў, а таксама адстаўкі партыйнага кіраўніка рэспублікі Я. Я. Сакалова. Акрамя таго, па патрабаванні З. С. Пазняка, які заявіў аб антынароднай, рэакцыйнай і кансерватыўнай улады КПСС яму быў прадастаўлены 15-хвілінны тэлевізійны эфір[4]. ВынікіУ першым туры прынялі ўдзел 6 356 210 з 7 308 156 уключаных у спіс выбаршчыкаў, былы абраны 98 дэпутатаў[5]. У другім туры, які адбыўся 17-18 сакавіка, удзельнічалі 3 494 607 выбаршчыкаў, ці 77,2 %, былі абраны 131 дэпутат[5]. Аднак неабходны кворум у 240 месцаў не быў дасягнуты. Дадатковыя выбары прайшлі 22 красавіка (у 18 акругах) і 5 мая (у 63 акругах), былі абраны яшчэ 38 дэпутатаў[5]. Яшчэ 11 дэпутатаў абрана 10 і 14 мая, такім чынам агульны лік абраных, разам з дэпутатамі ад арганізацый ветэранаў, інвалідаў і пенсіянераў, склаў 278 прадстаўнікоў[5]. Старшыня мандатнай камісіі В. С. Лявонаў у сваім дакладзе паведаміў, што з 328 абраных з 4 сакавіка па 14 мая 1990 года парламентарыяў 289 дэпутатаў з’яўляліся членамі КПСС — КПБ. З іх было 57 работнікаў прамысловасці, транспарту і сувязі, 33 — вёскі. 25 дэпутатаў былі дактарамі і кандыдатамі навук, 11 парламентарыяў мелі юрыдычную адукацыю. У парламенце апынулася 11 жанчын і 3 святара, у тым ліку мітрапаліт Філарэт. Нацыянальны склад парламента, як адзначаў В. С. Лявонаў, быў наступным: 242 беларуса, 64 рускіх, 11 украінцаў, 10 палякаў і 1 яўрэй[6]. Самым маладым дэпутатам быў 24-гадовы ваенаслужачы, старшы лейтэнант Ігар Пелагеча. Самымі старымі — 75-гадовыя Васіль Сінчылін і Іван Ціханаў, абраныя ад ветэранскай арганізацыі. Па выніках выбараў, пераважную частку Савета (каля 90 %) склалі прадстаўнікі КПСС і лаяльныя дзяржаўнай уладзе дэпутаты[7]. Улетку 1990 года адбылося палітычнае структураванне Вярхоўнага Савета. Большая частка народных дэпутатаў, абраных пры падтрымцы БНФ і ўзначаленага ім Дэмакратычнага блока, аб’ядналіся ў Дэпутацкую апазіцыю БНФ. Дэкларацыю апазіцыі падпісалі 48 чалавек.[8] Крыху раней, у чэрвені 1990 года, была створаная Дэпутацкая група БНФ, якая налічвала 26 удзельнікаў («каля 30»[9]). Шырокім і малаарганізаваным аб’яднаннем усіх дэпутатаў, прыхільных да рэформ, стаў Дэмакратычны дэпутацкі клуб (ДДК) на чале са Станіславам Шушкевічам, у які ўступілі каля 100 народных дэпутатаў.[10] На іншым полюсе палітычнага спектра найбольшае значэнне мела «партгрупа», аб’яднанне кансерватыўна настроеных камуністаў, яна ўключала да 150 народных дэпутатаў.[11] Пазней урад Вячаслава Кебіча абапіраўся на Дэпутацкую групу «Беларусь».[12] На выбарах у Шклоўскім раёне Магілёўскай вобласці перамог будучы Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Таксама ў лік дэпутатаў увайшлі Станіслаў Шушкевіч і Зянон Пазняк. Старшынёй Вярхоўнага Савета, што адпавядала статусу фармальнага кіраўніка беларускай дзяржавы, быў абраны Мікалай Дземянцей[3]. Аспрэчванне вынікаўВыбары не абышліся без інцыдэнтаў. Па словах В. С. Лявонава, у Цэнтрвыбаркам паступілі 1472 лістоў і тэлеграм з прэтэнзіямі, 5000 чалавек звярнуліся «асабіста і па тэлефоне»[6].
Зноскі
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
