Вышымайка

Вышыма́йка — баваўняная майка з імітацыяй традыцыйнай беларускай вышыўкі, арнаментам і ўзорамі. Вышымайкі з’явіліся на хвалі цікавасці да беларускай нацыянальнай культуры і сімволікі ў 2014 годзе^[1]. Першыя вышымайкі былі выпушчаныя летам 2014 году Symbal.by, культурніцкай ініцыятывай «Арт Сядзіба» і беларускай рэдакцыяй Радыё «Свабода».

Назва «вышымайка» ўтворана ад слоў «вышыванка» і «майка». Мовазнаўца Вінцук Вячорка адзначыў, што «вышымайка» стала словам 2014 года^[2].

У 2014 годзе першую партыю вышымаек выпусціла «Арт-сядзіба» і «Радыё Свабода» для сумеснай кампаніі «Свабода-арт». У ейных межах праходзілі разнастайныя конкурсы і акцыі для сацыяльных сетак. 200 першых вышымаек былі падарункамі. Але пасля таго, як у інтэрнэце з'явіліся фотаздымкі з гэтымі майкамі, пасыпалася вялікая колькасць замоў і пытанняў да людзей, якія таксама хацелі сабе такія вышымайкі. Так вышымайкі сталі масавым прадуктам^[3].

Для першых вышымаек быў выкарыстаны вектарны малюнак з беларускім арнаментам з сайта spampavac.by, які стварыў беларускамоўны праграміст Павал Шут^[4].

У 2015 годзе праект «Вышымайка» «Арт Сядзібы» атрымаў гран-пры фестываля беларускамоўнай рэкламы «Аднак». Усяго ў конкурсе было больш за 150 удзельнікаў, а заявак падалі больш як 370^[5].

5 верасня 2015 года на фолк-фэсце «Камяніца» ў Музеі народнай архітэктуры і побыту многія госці былі ў вышыванках і вышымайках^[6].

У лютым 2016 года ў Мінску адбылася выстава-кірмаш «Млын», на якой свае дызайнерскія працы выставілі больш за паўтысячы майстроў. Сярод іх было нямала аўтараў, якія актыўна выкарыстоўваюць у творчасці нацыянальныя матывы, а таксама вышымайкі^[7].

У сакавіку 2016 года сузаснавальнік Symbal.by Мікіта Броўка адзначыў, што на той час ужо было прададзена 15 000 вышымаек^[8].

18 сакавіка 2016 года ў мінскім клубе «Loft» культурная пляцоўка «Арт Сядзіба» зладзіла першы фестываль «ArtSiadziba Forum альбо Дзень Вышымайкі». Мерапрыемства склалася з дзвюх частак. Першая была прысвечана беларускамоўнаму бізнесу, рэкламе і іх уплыву ў рэалізацыі сумесных нацыянальна арыентаваных праектаў у Беларусі. Другая складалася з музычнай праграмы, конкурсаў і гульняў^[9].

У траўні 2016 года ў Прыжанах прайшла «Ноч вышыванкі», удзельнікі былі ў вышыванках і вышымайках. Некалькі дзясяткаў гасцей з Пружанаў, Берасця, Кобрына, Бярозы і Польшчы бліжэй пазнаёміліся з беларускай народнай культурай, паслухалі выступы фолк-гуртоў, танчылі ды забаўляліся^[10].

1 ліпеня 2016 года на працу ў вышымайках прыйшлі супрацоўнікі «Беларусбанка». Гэта была «Пятнiца ў нацыянальным арнаменце» — свята, прысвечанае Дню Незалежнасці. Падчас абедзеннага перапынку ў дворыку галаўнога офіса быў арганізаваны выязны гандаль тэкстыльнымі вырабамі з нацыянальным арнаментам^[11].

2 ліпеня 2017 года БРСМ правёў у цэнтры Мінска шэсце ў нацыянальных строях і вышымайках. Арганізатарамі таксама былі Міністэрства культуры і Мінгарвыканкам. Шэсце прайшло ад Нямігі па частцы праспекта Пераможцаў да пляцоўкі перад Палацам спорту^[12].

У ліпені 2018 года супрацоўнікі СПК «Прагрэс-Верцялішкі» Гродзенскага раёна падчас уборачнай апранулі вышымайкі. Гэта акцыя была адной з імпрэз да Году малой радзімы^[13].

23 жніўня 2019 года на пляцоўцы «Пясочніца» ў Мінску прайшло святкаванне 5-годдзя вышымайкі. На фестывалі выступілі гурты :B:N:, Akute, NaviBand і Dzieciuki^[14].

У канцы 2014 года беларускі гурт «Лепрыконсы» правёў канцэрт у вышымайках у рэстаране «Друзья». Музыкі змянілі свой звыклы імідж людзей у піянерскіх гальштуках^[15].

У верасні 2015 года ў Мінск прыязджаў тэатр Массавета з камедыяй «Практыкаванні ў выдатным». Расійскія акцёры, сярод якіх быў Гоша Куцэнка, апрануліся ў Мінску ў вышымайкі. Адпаведнае фота ў Instagram змясціў сам Куцэнка і напісаў: «Вышымайкi. Жыве Беларусь!»^[16]

У траўні 2016 года Аляксандр і Мікалай Лукашэнка з’явіліся на публіцы ў вышымайках падчас пакосу травы на трактары МТЗ^[17].

На Алімпійскіх гульнях 2016 года ў Рыа-дэ-Жанейра прафесійная беларуская баскетбалістка, капітан жаночай зборнай Беларусі, бронзавы прызёр чэмпіянату Еўропы, удзельнік двух Алімпійскіх гульняў Кацярына Сныціна на трэніроўках насіла вышымайку^[18].

25 чэрвеня 2017 года Міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей запрасіў кіраўнікоў акрэдытаваных у Беларусі дыпламатычных місій і чальцоў іхных сем’яў на «Дзень беларускай вышыванкі». Большая частка наведвальнікаў была «вышымайках» сучаснага пакрою, упрыгожаных арнаментам з беларускімі матывамі васільковага колеру^[19].

2 ліпеня 2017 года на мінскі стадыёне «Трактар» футбалiсты клуба «Дынама» (Мінск) выйшлі ў вышымайках ад Symbal.by на час гучання гімну. Такім чынам самы ўганараваны беларускі футбольны клуб падтрымаў Дзень вышыванкi^[20].

У красавіку 2014 года Symbal.by выпусціў выцімайку — варыянт вышымайкі, на якім заместа арнаменту выкарыстоўваліся прынты алічбаваных выцінанак мастачкі Лізаветы Чырвонцавай^[21].

У траўні 2015 года ў краме Symbal.by з’явіліся жаночая вышымайка са стразамі ў выглядзе ўзору з матывамі Ярылы — язычніцкага бога ўрадлівасці і жыццёвых сіл прыроды^[22].

У жніўні 2015 года стартап студэнтаў БНТУ Fainy.by паказаў свае альтэрнатыўныя вышыванкі — чорныя, чырвоныя і сінія з белым арнамент, а таксама белыя з сінім арнаментам^[23].

У сакавіку 2016 года беларуская фірма вопраткі Mark Formelle дадала ў сваю калекцыю вясна-лета 2016 вышымайкі ўласнага дызайну — розныя варыяцыі народнага арнаменту, а таксама выкарыстанне сіняга, а не толькі чырвонага колеру. Калекцыя атрымала назву «Vyshyvankees»^[24].

У траўні 2016 года БРСМ паказаў свой варыянт вышымаек — гэты былі цішоткі-пола, на якіх заместа арнаменту былі стылізаваныя кветкі. Першымі гэтыя вышымайкі прымералі ўдзельніцы нацыянальнага фіналу XXV Міжнароднага міжуніверсітэцкага конкурсу грацыі і артыстычнага майстэрства «Каралева Вясна — 2016»^[25].

У чэрвені 2016 года беларускі дызайнер Уладзімір Цэслер зрабіў дызайн вышымайкі для праграмістаў. Ён выкарыстаў у арнаменце дваічны код. Гэты варыянт Цэслер прысвяціў 10-годдзю беларускага Парка высокіх тэхналогій^[26][27].

У лістападзе 2017 года гомельская фабрыка «8 сакавіка» выпусціла серыю ўласных дызайнерскіх вышымаек. З надпісам лацінскімі літарамі «Belarus» на адной з іх у творчай манеры намаляваны нацыянальны арнамент у выглядзе Каляднай зоркі, на іншай — у выглядзе бусла, зубра і трактара — своеасаблівых сімвалаў Беларусі. Малюнак іншай мадэлі цалкам складаецца з арнаменту, а таксама цішоткі з канкрэтнымі сімваламі арнаменту і тлумачэннямі іх значэнняў па-беларуску^[28].

Старшыня Беларускага саюза дызайнераў Дзмітрый Сурскі:

— Сёння вельмі шмат спекуляцый вакол арнаментыкі. Куды яе толькі ні лепяць! Для мяне «вышымайкі» — асартымент сумніўнага характару. Тым не менш праз гэта таксама трэба прайсці. І добра, што гэта ёсць насамрэч, што людзей павярнулі да вытокаў, семантыкі нашых знакаў. Але ўсё ж такі прафесіяналізм ляжыць крыху вышэй. Трэба пераасэнсоўваць традыцыі больш глыбока, знаходзіць нейкія ўнікальныя матывы і правільна падаваць гэту мову, тэхналогію.^[29]

Культуролаг Барыс Шчука:

— Культура ў грамадстве спажывання – гэта масавая культура, а ў ёй хвалі моды змяняюць адна адну. Доўгатэрміновых з’яў тут не будзе па вызначэнні. Для тых, хто носіць «вышымайкі» і іншае, гэта калі не проста даніна часовай (!) модзе, то ідэалагічны атрыбут. Знак «каманды», «заўзятарам» якой чалавек ёсць. Як шалік “Дынама-Мінск”, значак “За свабоду!” або георгіеўская стужачка. Нам можа падацца, што медыйная балбатня вакол вышыванак азначае нейкія «глыбокія перамены, нацыянальны ўздым». Зусім не абавязкова^[30].

Фэшн-стыліст і гісторык моды Юлія Чынвяокву:

— Я думаю, у гэтым нічога дрэннага няма. З аднаго боку, гэта папулярызацыя нацыянальнага адзення, нацыянальнай культуры, і гэта добра. Калі я бачу чалавека ў футболцы, на якую нанесены «вышываначны» прынт, я разумею, што ён неабыякавы да Беларусі, ён дэманструе сваю прыналежнасць да роднай гісторыі і культуры^[31].

Дызайнер, графік, фатограф, паэт, перакладчык і публіцыст Міхал Анемпадыстаў:

Вышымайка. Сістэмная памылка, запушчаная ў маскультуру. Безумоўна, калі гаворка ідзе пра беларускія вышымайкі. Ва ўкраінцаў гэта ўсё ў рамках традыцыі. Мы павінныя прыдумаць нешта сваё. Матэрыялу, фактураў, ідэяў у нас дзеля гэтага мора^[32].

Кіраўнічы кампаньён кампаніі Universal Press Аляксандр Дзешкавец:

— Феномен з вышыванкамі быў ва Украіне, а ў нас ідзе простае калькаванне. Адпаведна, калька не падтрыманая такімі шырокімі масамі спажыўцоў, як гэта было на хвалі пэўных грамадскіх настрояў у нашых паўднёвых суседзяў. Але я не кажу, што беларускія арнаменты і вышыўка не падыходзяць для адзення. Пытанне ў падыходзе, а ў выпадку «вышымаек» ён шаблонны: прапанаваныя вырабы не маюць дастатковай спажывецкай якасці як з пункту гледжання дызайну, так і з пункту гледжання выканання — якасці самой майкі і спосабаў друку. І, безумоўна, трэба не забываць, што любая арнаментальная аснова — гэта мноства сакральных сэнсаў, якімі можна гуляць, паглыбляцца ў іх, рабіць зусім іншыя малюнкі, спалучаючы сучасныя графічныя трэнды з уласцівай нам выяўленчай традыцыяй. Дарэчы, немагчыма мець капірайт на традыцыйны арнамент, можна толькі на арыгінальны дызайн^[33].

Адзін з заснавальнікаў і былы дырэктар «Арт Сядзібы», стваральнік і кіраўнік крамы SYMBAL.BY Павел Белавус:

— А ў нас ад самага пачатку была ідэя выйсці на папсовую аўдыторыю, на незаангажаваную аўдыторыю. А каб выйсці на яе, трэба рабіць лёгкі, просты, даступны і масавы прадукт, якім і стала тая ж вышымайка. А праз яе людзі пачалі цягнуцца і да сапраўднай вышыванкі, даведвацца пра яе гісторыю, ісці да сапраўдных майстроў, адмыслова замаўляць, шукаць у сувенірных крамах. Я думаю, што мы вельмі добрую справу робім у папулярызацыі не толькі стылізацый, але і сапраўдных беларускіх рамёстваў^[34].

Культуролаг Максім Жбанкоў:

— Папулярнасць праекта вышыванак і вышымаек тлумачыцца адсутнасцю годнай дзяржаўнай мадэлі нацыянальнай ідэнтыфікацыі беларусаў. ^[35]

Майстрыха традыцыйнага адзення Юлія Літвінава:

— Сучасныя «вышымайкі» вельмі добра спрыяюць распаўсюду традыцыйнага строю, бо наўпрост ці ўскосна скіроўваюць да яго позірк і думку^[36].

Доктар мастацтвазнаўства Вольга Лабачэўская:

— Трэба глядзець, наколькі гэтая мода будзе жыць. Попыт у моладзевым нацыянальнаарыентаваным асяродку ёсць^[37].

Супрацоўніца Музея народнай архітэктуры і побыту і газеты «Культура» Алена Ляшкевіч:

— Няхай культура такім чынам пра сябе заяўляе шырокаму грамадству. Нават зараз у самых нечаканых месцах часам сустрэнеш чалавека ў вышымайцы. Калі чалавек хоча пазначыць сябе беларусам – гэта выдатна!^[38]