Катаванні амерыканскіх ваеннапалонных у Паўночным В’етнаме Катаванні амерыканскіх ваеннапалонных у Паўночным В’етнаме адбываліся ў перыяд актыўнага ўдзелу ЗША ў В’етнамскай вайне ў 1965—1973 гадах. ГісторыяВ’етнамцы адмаўляліся прызнаваць амерыканцаў, якія трапілі ў палон, «ваеннапалоннымі», паколькі паміж ЗША і Паўночным В’етнамам фармальна не было стану вайны, і лічылі іх «ваеннымі злачынцамі»[1]. Пілоту ВМС ЗША Говарду Ратледжу пасля палону было заяўлена наступнае: «Ты не ваеннапалонны. Твой урад не аб’яўляў вайну в’етнамскаму народу... цябе не абараняе міжнароднае заканадаўства»[2]. Томас Мо, які быў на момант свайго палону 1-м лейтэнантам ВПС, пісаў: «Я выявіў, што цябе могуць падвергнуць катаванням за тое, што ты абвінаваціў іх у выкарыстанні катаванняў»[3]. Як паведамляе «Энцыклапедыя В’етнамскай вайны» пад рэдакцыяй ваеннага гісторыка Спенсера Такера, жорсткія і сістэматычныя катаванні, якім падвяргаліся амерыканскія пілоты, добра задакументаваны, хоць в’етнамскі бок да гэтага часу адмаўляе факт іх выкарыстання[4].
В’етнамцы катавалі палонных перш за ўсё для таго[5], каб зламаць іх волю, прымусіць здрадзіць сваіх таварышаў, усхваляць паблажлівасць сваіх турэмшчыкаў, падпісваць лісты з заклікам спыніць вайну і прызнавацца ў ваенных злачынствах[6]. Леа Торснес, ганараваны за свой гераізм у В’етнаме Медалём пашаны, адзначаў: «Я і многія іншыя палонныя падвяргаліся жорсткім катаванням — некаторых катавалі да смерці. Некалькі напісалі кнігі. У кнізе Джона Макграта «Ваеннапалонны: шэсць гадоў у Ханоі» прысутнічаюць яркія замалёўкі катаванняў»[7]. Лётчык ВМС ЗША Джэрэмія Дэнтан у 1966 годзе знаходзіўся пад катаваннямі чатыры дні і тры ночы — такім чынам яго «рыхтавалі» да сустрэчы з японскім журналістам, вядомым сваёй сімпатыяй да Паўночнага В’етнама[8]. Эверэту Альварэсу некалькі дзён не давалі спаць, затым скавалі рукі за спіной, парэзаўшы запясці да касцей, і білі да таго часу, пакуль ён не пагадзіўся напісаць ліст з прызнаннем таго, што здзяйсняў «ваенныя злачынствы» супраць в’етнамскага народа[9]. Як адзначаецца ў даследаванні Ваенна-марскога медыцынскага даследчага цэнтра ў Сан-Дыега, для атрымання падобнага роду сведчанняў в’етнамцы адмаўлялі ў медыцынскай дапамогі цяжка параненым або траўмаваным палонным, і нават пагаршалі раненні і траўмы[10]. Таксама, катаванні ўжываліся і ў якасці пакарання за любыя парушэнні лагернага рэжыму (свіст, спевы, размовы)[11]. Для катаванняў часта выкарыстоўваліся кайданы і вяроўкі. Катаванне з ужываннем вяровак было адной з самых балючых — палоннаму моцна звязвалі рукі за спіной (ля локцяў і на запясцях), пасля чаго заводзілі іх уверх і наперад. Такая методыка прыводзіла да рэшткавага паралічу і страты адчувальнасці рук на доўгі час (у некаторых выпадках — на многія гады пасля вызвалення з палону)[12]. Ужывалася таксама пазбаўленне сну, калі палоннага прывязвалі або прыкоўвалі да крэсла, прымушаючы сядзець у адным становішчы дні напралёт і пры гэтым не дазваляючы спаць. Томас Мо ўспамінаў, як аднойчы яго прымусілі сядзець на крэсле на працягу 10 сутак[3]. Лейтэнант ВМС Майк Макграт адзначаў, што некаторыя зняволеныя падвяргаліся такім катаванні 15—20 дзён без перапынку[13]. Некаторыя формы катаванняў былі вельмі простымі. Палонных прымушалі праводзіць доўгі час у нязручным становішчы (напрыклад, гадзінамі стаяць на каленях на бетоннай падлозе)[14]. Часам пад калені падкладалі аловак[12]. У 1969 годзе двое ваеннапалонных няўдала паспрабавалі здзейсніць уцёкі. Аднаго з іх пасля гэтага катавалі на працягу 38 дзён. Другі, капітан ВПС Эдвін Атэрберы, таксама падвергнуўся катаванням (яго крыкі былі чутны на адлегласці двух турэмных блокаў) і памёр праз восем дзён пасля спробы ўцёкаў[15]. В’етнамцы заявілі іншым палонным, што ён памёр ад «незвычайнай хваробы»[16]. У сувязі з гэтым катаванням падвергліся таксама многія іншыя зняволеныя, якія не мелі да ўцёкаў ніякага дачынення. Лейтэнант ВМС Джэймс Конел знаходзіўся ў адзіночным зняволенні ўвесь перыяд свайго знаходжання ў палоне. В’етнамскія турэмшчыкі катавалі яго, беспаспяхова спрабуючы прымусіць яго зрабіць прызнанне ў ваенных злачынствах. У выніку ў Конела былі сур’ёзна пашкоджаны нервовыя канчаткі на руках і запясцях. Лічачы, што ён сімулюе, в’етнамцы на працягу 120 дзён катавалі яго электрашокам, заганялі яму пад пазногці іголкі і калолі імі пальцы. Яны пагражалі адрэзаць яму рукі. У снежні 1969 года Конела адвялі на чарговы допыт, і ніхто з палонных яго больш не бачыў[17]. У 1974 годзе Паўночны В’етнам перадаў амерыканскім прадстаўнікам яго астанкі[18]. Паводле даследавання Цэнтра вывучэння ваеннапалонных Роберта Мітчэла[12], у перыяд актыўнага выкарыстання катаванняў у першай палове вайны катаванням з вяроўкамі падвергліся 85% усіх палонных амерыканцаў, катаванням з крэслам — 67%, у кайданы закоўваліся 60%. Варта адзначыць, што эфектыўнасць катаванняў была спрэчнай. Некаторыя палонныя выяўлялі, што любы адказ на допыце, нават ілжывы, часова палягчае пакуты[19]. Калі в’етнамцы запатрабавалі ў лётчыка марской пяхоты Орсана Суіндла назваць імёны камандзіра і пілотаў яго эскадрыллі, ён пад катаваннямі пералічыў членаў сваёй школьнай футбольнай каманды[20]. У 1999 годзе ў камітэце па замежных справах кангрэсу ЗША прайшлі слуханні, прысвечаныя меркаванага ўдзелу грамадзян Кубы ў катаваннях амерыканскіх вайскоўцаў у В’етнаме[21]. АхвярыПаводле ацэнкі Міністэрства абароны ЗША, зробленай у 1973 годзе пасля вызвалення ваеннапалонных, у В’етнаме пад катаваннямі памерла больш за 55 амерыканскіх вайскоўцаў. Паводле ацэнак супрацоўнікаў ваенных архіваў і актывістаў, якія займаліся праблемамі палонных, рэальны лік значна большы[17]. Па ацэнцы амерыканскага гісторыка Рычарда Хэліона, усяго ў палоне памерла 113 лётчыкаў (даных па іншых ваеннапалонных ён не прыводзіць), з іх 65 у выніку катаванняў[22]. Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
