Смалявічы

Смалявічы
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Смалявіцкі
Каардынаты	54°02′00″ пн. ш. 28°05′03″ у. д.HGЯO
Заснаваны	1448
Першая згадка	1448
Горад з	1968
Плошча	23,32 км²
Вышыня цэнтра	175 м
Насельніцтва	▲23 721 чал. (1 студзеня 2025);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1776
Паштовы індэкс	222210
Аўтамабільны код	5
СААТА	6248501000
Афіцыйны сайт	smolevichi.gov.by (бел.)
	Смалявічы на Вікісховішчы

Смаляві́чы^[4] (трансліт.: Smaliavičy) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Смалявіцкага раёна. За 35 км на ўсход ад Мінска; чыгуначная станцыя на лініі Мінск — Орша. Аўтадарогі злучаюць горад з Чэрвенем, Лагойскам, Смілавічамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню згадваюцца каля 1448 года як валоданне Доргевіча. З 1508 года мястэчка ў Менскім ваяводстве Вялікага Княства Літоўскага, валоданне князёў Астрожскіх, затым Радзівілаў, Вітгенштэйнаў, Гагенлоэ. Мястэчка моцна пацярпела падчас вайны Расіі з Рэччу Паспалітай (1654—1667) і Паўночнай вайны (1700—1721).

У складзе Расійскай імперыі

У 1793 годзе мястэчка адыйшло ў склад Расійскай імперыі, з 1795 года — цэнтр воласці Барысаўскага павета.

У канцы XVIII — пачатку XIX стагоддзяў дзейнічалі 2 фабрыкі (Смалявіцкія лесапільныя прадпрыемствы): лесапільная і дрэваапрацоўчая (1894—1914), лесапільная і мукамольная (1890—1910) і мануфактура (1895—1902)^[5]. Выраблялі дошкі, шавецкія шпількі, муку і крупы. Мелі паравыя машыны і паравыя катлы. У 1899—1900 гадах працавала ад 40 чалавек (на мануфактуры) да 68 чалавек (на фабрыках).

У 1909—1915 гадах у Смалявічах дзейнічаў шклозавод «Вікторыя» па вырабу ліставога шкла і бутэлек^[5]. У 1910 годзе на ім працавала 160 рабочых, у 1913 годзе — 95 рабочых^[5].

У пачатку XIX стагоддзя ў мястэчку змяшчаўся палац, які згарэў у 1819 годзе. У 1871 годзе каля Смалявічаў была пабудавана чыгуначная станцыя Вітгенштэйнаўская. У 1863 годзе — земскае народнае вучылішча, паштова-тэлеграфнае аддзяленне, бровар, рамесныя майстэрні па вытворчасці вопраткі і абутку, кузні.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Смалявічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі Смалявічы ўвайшлі ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 — у ЛітБел ССР. У жніўні 1919 — ліпені 1920 года пад акупацыяй Польшчы.

З 31 ліпеня 1920 года ў БССР. У 1924 годзе Смалявічы зрабіліся цэнтрам раёна, з 1938 года атрымалі статус гарадскога пасёлка. У гады Вялікай Айчыннай вайны акупанты знішчылі тут 2 тыс. жыхароў, у створаным гета расстралялі каля 3 тыс. чалавек. З 1968 года гарадскі пасёлак атрымаў статус горада. У 1998 годзе Смалявічы атрымалі герб.

20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі Смалявіцкі раён і горад Смалявічы, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — Смалявіцкі раён^[6].

У 2008 годзе ў склад горада ўвайшлі вёскі Крыніца, Рабы Слуп, Уборкі ^[7].

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1897 — 3037 чал.^[8] (2757 жыхароў, 299 двароў^[5]).
XX стагоддзе: 1939 — 6,8 тыс. чал.^[5]; 1970 — 9,6 тыс. чал.^[8]; 1995 — 14,3 тыс. чал.^[8]
XXI стагоддзе: 2001 — 14,0 тыс.— чал.^[5]; 2006 — 14,2 тыс. чал.; 2007 — 14,2 тыс. чал.; 2014 — 15 605 чал.^[9]; 2015 — 15 861 чал.^[10]; 2016 — 16 547 чал.^[11]; 2017 — 16 643 чал.^[12].

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудавання, будаўнічых матэрыялаў, харчовай, лясной і дрэваапрацоўчай прамысловасці. Гасцініцы «Вясна» і «Прыазёрная».

Славутасці

Узнагароды

У 2025 годзе да 80-й гадавіны заканчэння Вялікай Айчыннай вайны горад Смалявічы ўзнагароджаны вымпелам «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны»^[13]^[14].

Вядомыя асобы

Уладзімір Алейнік (нар. 1959) — скакун у ваду, прызёр Алімпійскіх гульняў.
Уладзімір Данец (нар. 1945) — беларускі архітэктар.
Віктар Зайцаў (нар. 1955) — беларускі архітэктар.
Пятро Краўчанка (нар. 1950) — беларускі палітык, дыпламат і гісторык.
Аляксандр Кулінковіч (1972—2018) — беларускі рок-музыкант, журналіст, паэт, заснавальнік і вакаліст гурта Neuro Dubel.
Марына Лобач (нар. 1970) — беларуская гімнастка, алімпійская чэмпіёнка.
Аляксандр Матусевіч (1937—1998) — вучоны ў галіне кампазіцыйных матэрыялаў і апрацоўкі металаў, доктар тэхнічных навук^[15].
Гаўрыіл Ціхаў^[16] (1875—1960) — астраном, член-карэспандэнт АН СССР, ганаровы акадэмік АН БССР.
Міхась Юдэлевіч (1914—1941) — драматург і тэатральны крытык.

Галерэя

Будынак пошты
Стары выгляд кінатэатра Радзіма
Дом Культуры
Універмаг
Пажарная станцыя
Возера

Крыніцы

↑ Пад Мінскам раптоўна вырас вялікі горад
↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е БелЭн 2002.
↑ Указ Президента Республики Беларусь от 20 октября 1995 года № 434 "Об объединении административных единиц Республики Беларусь, имеющих общий административный центр" (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 8 красавіка 2024. Праверана 8 красавіка 2024.
↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 18 июня 2008 г. № 115 Об изменении границ Жодинского, Плисского сельсоветов и г. Смолевичи Смолевичского района
↑ ^а ^б ^в Беларусь 1995.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2014 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2013 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (1 красавіка 2014). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 8 красавіка 2025 года № 144 «Аб узнагароджанні вымпелам «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны» (нявызн.). pravo.by.
↑ Вымпелом "За мужество и стойкость в годы Великой Отечественной войны" награждены шесть городов Беларуси (нявызн.). БелТА.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 207. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
↑ Ціхаў Гаўрыіл Андрыянавіч // на pawet.net

Літаратура

Смолевичи // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.;
Шчурко Т. М. Смалявічы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 47. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Смалявічы // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 674. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.