Краманьёнец

Краманьёнец, неаантрап (фр.: Homme de Cro-Magnon — краманьёнскі чалавек) — ранні прадстаўнік сучаснага чалавека ў Еўропе і часткова за яе межамі, які жыў 40—12 тысяч гадоў таму (перыяд верхняга палеаліту). Краманьёнцы з’явіліся значна пазней за неандэртальцаў і нейкі час суіснавалі з імі (40—30 000 гадоў таму). Па знешняму выгляду і фізічнаму развіццю фактычна нічым не адрозніваліся ад сучаснага чалавека.

Тэрмін «краманьёнец» можа азначаць у вузкім сэнсе толькі людзей, выяўленых у пячоры Кра-Маньён і жыўшых вакол яе 30 000 гадоў таму; у шырокім сэнсе гэта ўсё насельніцтва Еўропы ці ўсяго свету эпохі верхняга палеаліту (40—10 000 гадоў таму)^[1].

Колькасць дасягненняў, змен у сацыяльнай арганізацыі жыцця краманьёнца была настолькі вялікай, што ў некалькі разоў пераўзыходзіла колькасць дасягненняў пітэкантрапа і неандэртальца, узятых разам. Краманьёнцы атрымалі ў спадчыну ад сваіх продкаў вялікі актыўны мозг і дастаткова практычную тэхналогію, дзякуючы чаму ў адносна кароткі тэрмін зрабілі небывалы крок наперад. Гэта праявілася ў эстэтыцы, развіцці зносін і сістэм сімвалаў, тэхналогіі вырабу прылад працы і актыўным прыстасаванні да знешніх умоў, а таксама ў новых формах арганізацыі грамадства і больш складаным падыходзе да суродзічаў.

Назва паходзіць ад скальнага грота Кра-Маньён у Францыі (горад Лез-Эзі-дэ-Таяк-Сірой у дэпартаменце Дардонь, дзе ў 1868 годзе французскі палеаантолаг Луі Лартэ знайшоў і апісаў некалькі шкілетаў людзей з прыладамі позняга палеаліту^[2]. Узрост гэтай папуляцыі ацэньваецца ў 30 000 гадоў^[1].

Важнейшыя выкапнёвыя знаходкі: у Францыі — Кра-Маньён, у Вялікабрытаніі — Чырвоная дама з Пэйвілэнда, у Чэхіі — Дольні-Вестоніцэ^[3] і Младзеч^[4], у Сербіі — Лепенскі-Вір, у Румыніі — Пештэра-ку-Оасэ, у Расіі — Маркіна гара, Сунгір, Дзянісава пячора і Аленевостраўскі магільнік, у Паўднёвым Крыме — Мурзак-Коба.

Аб’ём галаўнога мозгу роўны 1400−1900 см³ (больш, чым у сярэдняга сучаснага еўрапейца). Рост каля 180 см і вышэй. Шырокі і нізкі твар, прамы лоб, выступаючы падбародак, вузкі выступаючы нос. Надвочны валік адсутнічае.

Краманьёнцы з’яўляліся носьбітамі шэрагу культур эпохі верхняга палеаліту (Гравецкая культура) і мезаліту (Тардэнуазская культура, Маглемозэ, Эртэбёле). У далейшым тэрыторыі іх рассялення перажылі міграцыйныя патокі іншых прадстаўнікоў віду Чалавек разумны (напрыклад, Культура лінейна-лентачнай керамікі). Гэтыя людзі выраблялі прылады не толькі з каменю, але і з рогу і костак. На сценах сваіх пячор яны пакінулі малюнкі, на якіх былі паказаны людзі, жывёлы, сцэны палявання. Краманьёнцы майстравалі разнастайныя ўпрыгожванні.

Жылі абшчынамі па 20—100 чалавек і ўпершыню ў гісторыі стварылі пасяленні. У краманьёнцаў, як і ў неандэртальцаў, жытлом былі пячоры, шатры са скур, ва Усходняй Еўропе будавалі зямлянкі, а ў Сібіры — хаціны з каменных пліт. Валодалі членараздзельным маўленнем^[5]. Будавалі жытло, апраналіся ў вопратку са скур. Жылі родавым грамадствам, прыручылі сабаку^[6].

Шматлікія знаходкі сведчаць аб наяўнасці культу палявання. Фігуркі жывёл праціналі стрэламі, забіваючы такім чынам жывёлу.

У краманьёнцаў існавалі пахавальныя абрады. У магілу клалі бытавыя рэчы, ежу, упрыгожванні. Нябожчыкаў пасыпалі крывава-чырвонай вохрай, апраналі сетку на валасы, бранзалеты на рукі, на твар клалі плоскія камяні і хавалі ў сагнутым стане (у позе эмбрыёна).

У Дольні-Вестоніцы ў Маравіі знойдзена самая старажытная ў свеце печ для абпалу керамічных статуэтак^[7]. Вестоніцкая Венера з’яўляецца самай старажытнай вядомай навуцы керамічнай статуэткай.

Паводле адной з версій, краманьёнец з’яўляецца продкам усіх сучасных людзей, з’явіўся ва Усходняй Афрыцы прыкладна 130 000—180 000 гадоў таму. Прыкладна 50 000—60 000 гадоў таму яны мігравалі з Афрыкі на Аравійскі паўвостраў і з’явіліся ў Еўразіі. Адна група хутка засяліла ўзбярэжжа Індыйскага акіяна, а другая мігрыравала ў стэпы Цэнтральнай Азіі. Другая група стала продкамі мангольскіх народаў, каўкасіёнаў і большай часткі блізкаўсходняга і паўночнаафрыканскага насельніцтва. Міграцыя ад Чорнага мора ў Еўропу пачалася прыкладна 45 000 гадоў таму, меркавана праз Дунайскі калідор. 20 000 гадоў таму уся Еўропа ўжо была заселена^[8].

Згодна з іншай версіяй, сучасныя прадстаўнікі негроідных і мангалоідных рас фарміраваліся аўтаномна, а краманьёнцы рассяляліся па большай частцы толькі ў арэале неандэртальцаў (Паўночная Афрыка, Блізкі Усход, Сярэдняя Азія, Еўропа). Першыя людзі з краманьёніднымі рысамі з’явіліся 160 000 гадоў таму ва ўсходняй Афрыцы (Эфіопія). Пакінулі яе 100 000 гадоў таму. У Еўропу праніклі праз Каўказ да басейна ракі Дон. Міграцыя на Захад пачалася прыблізна 40 000 гадоў таму, а ўжо праз 6 тысяч гадоў з’явіўся наскальны жывапіс у пячорах Францыі^[9][10].

У 2024 годзе міжнародны калектыў антраполагаў апублікаваў вынікі даследавання матэрыялаў з нямецкай пячоры Ільзенхёле размешчанай паблізу Раніса ў цэнтральнай Германіі. Пасля правядзення аналізу старажытнай ДНК яны ідэнтыфікавалі 13 парэшткаў Homo sapiens датаваных прыкладна 45 тыс. гадоў, што робіць іх самымі старажытнымі парэшткамі ў паўночнай, цэнтральнай, і паўночна-заходняй Еўропе^{[11][12][13][14][15]}.

Міграцыя краманьёнцаў у Еўропу

• Кра-Маньён
• Неандэрталец
• Чалавек разумны
• Чалавецтва

• Краманьёнец // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 446. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Список опубликованых работ(недаступная спасылка) П. И. Борисковского. С. 15—24 // STRATUM plus/ 2001—2002/ № 1. Вначале был камень;
• Рогинский Я. Я., Левин М. Г., Антропология, М., 1963;
• Неструх М. Ф., Происхождение человека, М., 1958, с. 321—38.

• Эдуард Шторх. «Охотники на мамонтов». Кніга са спасылкамі на рэальныя археалагічныя крыніцы
• Б. Байер, У. Бирштайн и др. История человечества, 2002, ISBN 5-17-012785-5

	Cro-Magnon-Mensch на Вікісховішчы

• Вынік аналізу Y-храмасомы 256 рэштак краманьёнцаў выяўленых у Англіі(недаступная спасылка)
• Возникновение кроманьонцев