Поліэтылентэрэфталат

Поліэтылентэрэфталат
Поліэтылентэрэфталат
Кароткая назва	PET і PETE
Polymer of	terephthalic acid[d] і этыленгліколь
CXSMILES	[]CCOC(=O)c1cc(ccc1)C(=O)O[] \|Sg:n:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14::ht\|
Шчыльнасць	1,38 кг/м³
Тэмпература плаўлення	260 °C
Boiling point	350 °C
Модуль Юнга	2 800,31 MPa
Recycling code	01 і 1
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Поліэтылентэрэфталат (ПЭТФ, ПЭТ, англ.: PET, таксама поліэстэр, дакрон, майлар, лаўсан) — тэрмапласт (укр.) (бел., самы распаўсюджаны прадстаўнік класа поліэстэраў (укр.) (бел., вядомы пад рознымі фірмовымі назвамі. ПЭТФ [- (OC) — C₆H₄-(CO)OCH₂CH₂O-]_n — гетэраланцуговы поліэстэр тэрэфталевай кіслаты^[en] (OH)-(CO)-C₆H₄- (CO) — (OH) і этыленгліколь (OH)-C2H4-(OH).

Гісторыя даследаванняў

Даследаванні былі пачаты ў 1935 годзе ў Вялікабрытаніі Джонам Уінфілдам і Джэймсам Дыксанам у Calico Printers Association Ltd. Патэнтныя заяўкі былі пададзеныя і зарэгістраваныя 29 ліпеня 1941 года і 23 жніўня 1943. Апублікаваныя ў 1946.

У СССР матэрыял быў упершыню атрыманы ў лабараторыях Інстытута высокамалекулярных злучэнняў АН СССР у 1949 годзе. Па назве лабараторыі ў СССР злучэнне было вядома як «лаўсан» — што з’яўляецца абрэвіятурай ад руск.: Лаборатория института высокомолекулярных соединений Академии Наук СССР — Лабараторыя Інстытута высокамалекулярных злучэнняў АН СССР.

ПЭТ-бутэлька была запатэнтавана ў 1973 годзе Натаніэлем Уаетам (англ.) (бел.^[2] .

Уласцівасці

Цвёрдае бясколернае празрыстае рэчыва ў аморфным стане і белае непразрыстае ў крышталічным. Ён пераходзіць у празрысты стан пры награванні да тэмпературы шклавання і захоўваецца ў такім стане пры рэзкім астуджэнні і хуткім праходжанні праз так званую «зону крышталізацыі». Адным з важных параметраў ПЭТ з’яўляецца характарыстычная глейкасць, якая вызначаецца даўжынёй малекулы палімера. Па меры павелічэння ўласнай глейкасці хуткасць крышталізацыі зніжаецца. Трывалы, зносаўстойлівы, добры дыэлектрык . Устойлівы да дзеяння большасці арганічных растваральнікаў, але руйнуецца ў шчолачных і аміячных растворах, раствараецца ў фенолах і хлорфенолах. Ён устойлівы да дзеяння мікраарганізмаў, таму яго натуральны распад адбываецца вельмі павольна. Выкінутая бутэлька з гэтага матэрыялу можа не раскладацца ў прыродзе 450 гадоў.

Вытворчасць

Прадукт утвараецца ў выніку полікандэнсацыі (укр.) (бел. (метад сінтэзу (укр.) (бел. высокамалекулярных злучэнняў, заснаваны на рэакцыі замяшчэння або абмену (укр.) (бел. паміж функцыянальнымі групамі зыходных рэчываў, якая суправаджаецца расшчапленнем нізкамалекулярных злучэнняў (вады, аміяку), спірту, хлорысты вадарод і інш.) этыленгліколю з тэрэфталевай кіслатой (англ.) (бел. (або яе дыметылавым эстэрам).

Па стане на 2007 год вытворчасць ПЭТФ дасягае каля 2 мільёнаў тон у год^[3]. У 2012 годзе сусветная вытворчасць поліэтылентэрэфталату (ПЭТ) дасягнула 10 мільёнаў тон у год^[4] .

Ужыванне

ПЭТФ з’яўляецца асноўным кампанентам кіна-, фота-, аэра- і рэнтгенаўскіх плёнак. Гэтыя плёнкавыя прадукты надзвычай таксічныя пры пажары^[4]. У СССР іх адзіная вытворчасць была сканцэнтравана на прадпрыемстве «Свема (укр.) (бел.» (Шостка)^[4].

Утылізацыя

Міжнародны універсальны код перапрацоўкі (укр.) (бел.матэрыялаў на аснове ПЭТ

Спальваць ПЭТФ недапушчальна, бо пры гэтым вылучаюцца атрутныя газы.

Біялагічная ўтылізацыя ПЭТ адбываецца ў рэдкіх выпадках. Вядомы некалькі аскамікотавых грыбоў Fusarium oxysporum і Fusarium solani, якія могуць расці на асяроддзі (укр.) (бел. з даданнем ПЭТ.

У 2016 годзе была адкрыта бактэрыя Ideonella sakaiensis, якая здольная ферментатыўна гідралізаваць ПЭТ з дапамогай фермента ПЭТ-гідралазы ПЕТФазs (англ.: PET hydrolase, PETase), якая ператварае ПЭТФ у мона(2-гідраксіэтыл)-тэрэфталевую кіслату (англ.: MHET), якая далей ператвараецца ў тэрэфталевую кіслату (TPA) і этыленгліколь пры дапамозе фермента MGETase. Абодва ферменты закадаваныя ў геноме гэтай бактэрыі^[5].