Нобелеўская прэмія па літаратуры прысуджаецца штогод з 1901 года. Па стане на 2021 год прэмія была прысуджана 118 лаўрэатам, з іх 16 — жанчыны. Усяго 8 разоў узнагароджанне не праводзілася: у 1914, 1918, 1935, 1940—1943 гадах, 2018 (уручана ў 2019)[1]. Першым лаўрэатам у 1901 годзе стаў французскіпаэт і эсэістСюлі-Прудом. За ўсе гады існавання прэміі ўсяго 4 разы яна ўручалася адначасова двум лаўрэатам: у 1904, 1917, 1966 і 1974 гадах. На думку сталага сакратара Шведскай акадэміі Петэра Энглунда, гэта абумоўлена прыродай літаратуры — у адрозненне ад навукі ці сумежных галін, дзе можна працаваць разам[1].
Адбор кандыдатаў
Паводле статута Нобелеўскага фонду, высоўваць кандыдатаў на прэмію па літаратуры могуць наступныя асобы[2]:
У асаблівым прызнанні яго паэтычных твораў, што сведчаць пра высокі ідэалізм, мастацкую дасканаласць і рэдкае спалучэнне якасцяў сэрца і інтэлекту
Арыгінальны тэкст(англ.)
In special recognition of his poetic composition, which gives evidence of lofty idealism, artistic perfection and a rare combination of the qualities of both heart and intellect
Як даніна павагі яго высакароднай, пышнай і рознабаковай паэзіі, што заўсёды адрознівалася свежасцю натхнення і рэдкай чысцінёй духа
Арыгінальны тэкст(англ.)
As a tribute to his noble, magnificent and versatile poetry, which has always been distinguished by both the freshness of its inspiration and the rare purity of its spirit
У знак прызнання свежай арыгінальнасці і сапраўднага натхнення яго паэтычных твораў, што нібы адлюстроўваюць прыродныя краявіды і спрадвечны дух яго народа, а таксама за яго значную працу ў якасці правансальскага філолага
Арыгінальны тэкст(англ.)
In recognition of the fresh originality and true inspiration of his poetic production, which faithfully reflects the natural scenery and native spirit of his people, and, in addition, his significant work as a Provençal philologist
У знак прызнання шматлікіх і бліскучых кампазіцый, якія ў індывідуальнай і арыгінальнай манеры адрадзілі выдатныя традыцыі іспанскай драматургіі
Арыгінальны тэкст(англ.)
In recognition of the numerous and brilliant compositions which, in an individual and original manner, have revived the great traditions of the Spanish drama
Не толькі за глыбокія веды і крытычны розум, а перш за ўсё за творчую энергію, свежасць стылю і лірычную сілу, характэрную для яго паэтычных шэдэўраў
Арыгінальны тэкст(англ.)
Not only in consideration of his deep learning and critical research, but above all as a tribute to the creative energy, freshness of style, and lyrical force which characterize his poetic masterpieces
Улічваючы назіральнасць, арыгінальнасць уяўлення, жвавасць ідэй і выдатны талент да аповеда, якія характарызуюць творы гэтага сусветна вядомага аўтара
Арыгінальны тэкст(англ.)
In consideration of the power of observation, originality of imagination, virility of ideas and remarkable talent for narration which characterize the creations of this world-famous author
У знак прызнання яго сур’ёзных пошукаў праўды, яго пранікнёнай сілы мыслення, шырокага круга гледжання, а таксама цеплыні і сілы, з якой у сваіх шматлікіх працах ён апраўдаў і распрацаваў ідэалістычную філасофію жыцця
Арыгінальны тэкст(англ.)
In recognition of his earnest search for truth, his penetrating power of thought, his wide range of vision, and the warmth and strength in presentation with which in his numerous works he has vindicated and developed an idealistic philosophy of life
За мастацкасць, ідэалізм, якія ён дэманстраваў на працягу свайго шматгадовага і прадуктыўнага творчага шляху як лірычны паэт, драматург, раманіст, аўтар сусветна вядомых навел
Арыгінальны тэкст(англ.)
As a tribute to the consummate artistry, permeated with idealism, which he has demonstrated during his long productive career as a lyric poet, dramatist, novelist and writer of world-renowned short stories
У знак удзячнасці за яго шматбаковую літаратурную дзейнасць, і асабліва за драматычныя творы, якія адзначаюцца багатым уяўленнем і паэтычнай фантазіяй, што паказана часам пад выглядам казкі, глыбокага натхнення, і загадкавым чынам яны звяртаюцца да ўласных пачуццяў чытачоў і стымулююць іх уяўленне
Арыгінальны тэкст(англ.)
In appreciation of his many-sided literary activities, and especially of his dramatic works, which are distinguished by a wealth of imagination and by a poetic fancy, which reveals, sometimes in the guise of a fairy tale, a deep inspiration, while in a mysterious way they appeal to the readers' own feelings and stimulate their imaginations
За глыбока адчувальныя, свежыя і прыгожыя вершы, з дапамогай якіх ён з неперасягненым майстэрствам зрабіў сваю паэтычную думку, выяўленую яго ўласнымі англійскімі словамі, часткай заходняй літаратуры
Арыгінальны тэкст(англ.)
Because of his profoundly sensitive, fresh and beautiful verse, by which, with consummate skill, he has made his poetic thought, expressed in his own English words, a part of the literature of the West
Як даніна павагі высокага ідэалізму яго літаратурных твораў, а таксама спагадзе і любові да праўды, з якімі ён апісваў розныя тыпы людзей
Арыгінальны тэкст(англ.)
As a tribute to the lofty idealism of his literary production and to the sympathy and love of truth with which he has described different types of human beings
За бліскучыя літаратурныя дасягненні, адзначаныя вытанчанасцю стылю, глыбока выпакутаваным гуманізмам і праўдзіва гальскім тэмпераментам
Арыгінальны тэкст(англ.)
In recognition of his brilliant literary achievements, characterized as they are by a nobility of style, a profound human sympathy, grace, and a true Gallic temperament
За яе ідэалістычна натхнёныя творы, якія з пластычнай яснасцю малююць жыццё на яе родным востраве і з глыбінёй і спачуваннем вырашаюць чалавечыя праблемы ў цэлым
Арыгінальны тэкст(англ.)
For her idealistically inspired writings which with plastic clarity picture the life on her native island and with depth and sympathy deal with human problems in general
За мастацкую сілу і праўду ў выяўленні чалавека і найбольш істотных бакоў сучаснага жыцця
Арыгінальны тэкст(англ.)
For the artistic power and truth with which he has depicted human conflict as well as some fundamental aspects of contemporary life in his novel-cycle Les Thibault
За глыбокае пранікненне ў жыццё фінскіх сялян і цудоўнае апісанне іх звычаяў і сувязі з прыродай
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his deep understanding of his country's peasantry and the exquisite art with which he has portrayed their way of life and their relationship with Nature
За рэдкую сілу і багацце паэтычнага ўяўлення ў спалучэнні з інтэлектуальнай дапытлівасцю і самабытнасцю творчага стылю
Арыгінальны тэкст(англ.)
For the rare strength and fertility of his poetic imagination with which is combined an intellectual curiosity of wide scope and a bold, freshly creative style
За глыбокія і мастацка значныя творы, у якіх чалавечыя праблемы пададзены з адважнай любоўю да праўды і глыбокай псіхалагічнай праніклівасцю
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his comprehensive and artistically significant writings, in which human problems and conditions have been presented with a fearless love of truth and keen psychological insight
За мастацкую сілу і абсалютную незалежнасць меркаванняў пісьменніка, які шукаў адказы на вечныя пытанні, што стаяць перад чалавецтвам
Арыгінальны тэкст(англ.)
For the artistic vigour and true independence of mind with which he endeavours in his poetry to find answers to the eternal questions confronting mankind
За яго высокае майстэрства ў мастацтве аповеда, прадэманстраванае нядаўна ў «Старым і моры», і за ўплыў, які ён зрабіў на сучасны стыль
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his mastery of the art of narrative, most recently demonstrated in The Old Man and the Sea, and for the influence that he has exerted on contemporary style
За творчасць, у якой спалучаецца шырокі ахоп рэчаіснасці з высокім мастацтвам стварэння характараў і якая стала важкім унёскам у адраджэнне нямецкай літаратуры
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his writing which through its combination of a broad perspective on his time and a sensitive skill in characterization has contributed to a renewal of German literature
За выбітную паэтычную творчасць, якая адлюстроўвае становішча чалавека ў космасе і сучасным грамадстве і ў той жа час уяўляе сабой велічнае сведчанне адраджэння традыцый іспанскай паэзіі ў перыяд паміж сусветнымі войнамі
Арыгінальны тэкст(англ.)
For a creative poetic writing which illuminates man's condition in the cosmos and in present-day society, at the same time representing the great renewal of the traditions of Spanish poetry between the wars
За паэтычную творчасць, якая ў рэчышчы грэчаскай традыцыі, з пачуццёвай сілай і інтэлектуальнай праніклівасцю малюе змаганне сучаснага чалавека за волю і незалежнасць
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his poetry, which, against the background of Greek tradition, depicts with sensuous strength and intellectual clear-sightedness modern man's struggle for freedom and creativeness
За раманы і аповеды, у якіх фантазія і рэальнасць, злучаючыся, адлюстроўваюць жыццё і канфлікты цэлага кантынента
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his novels and short stories, in which the fantastic and the realistic are combined in a richly composed world of imagination, reflecting a continent's life and conflicts
За яго раманы, якія з празорлівасцю рэалістычнага апавядання і разнастайнасцю і ўніверсальнасцю міфа асвятляюць становішча чалавека ў сучасным свеце
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his novels which, with the perspicuity of realistic narrative art and the diversity and universality of myth, illuminate the human condition in the world of today
За паэзію, якая надзелена свежасцю, пачуццёвасцю і багатай вынаходлівасцю, што дае вызваленчы вобраз нязломнага духу і шматграннасці чалавека
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his poetry which endowed with freshness, sensuality and rich inventiveness provides a liberating image of the indomitable spirit and versatility of man
Які дзякуючы сваім творам, багатым на нюансы — то празорліва рэалістычным, то задзірліва неадназначным, — сфармаваў арабскае апавядальнае мастацтва, што ўжываецца да ўсяго чалавецтва
Арыгінальны тэкст(англ.)
Who, through works rich in nuance - now clear-sightedly realistic, now evocatively ambiguous - has formed an Arabian narrative art that applies to all mankind
За тое, што ў сваёй творчасці Кертэс дае адказ на пытанне пра тое, як індывід можа працягваць жыць і думаць у эпоху, калі грамадства ўсё актыўней падначальвае сабе асобу
Арыгінальны тэкст(англ.)
For writing that upholds the fragile experience of the individual against the barbaric arbitrariness of history
За яе музычную плынь галасоў і водгаласкаў у раманах і п’есах, якія з незвычайным моўным запалам раскрываюць абсурднасць сацыяльных клішэ і іх падпарадкавальную сілу
Арыгінальны тэкст(англ.)
For her musical flow of voices and counter-voices in novels and plays that with extraordinary linguistic zeal reveal the absurdity of society's clichés and their subjugating power
За яго бескампраміснае і спачувальнае даследаванне наступстваў каланіялізму і лёсу бежанца ў прорве паміж культурамі і кантынентамі
Арыгінальны тэкст(англ.)
For his uncompromising and compassionate penetration of the effects of colonialism and the fate of the refugee in the gulf between cultures and continents
Два чалавекі адмовіліся ад Нобелеўскай прэміі па літаратуры: у 1958 годзе — Барыс Пастэрнак, «Спачатку прыняў, а потым па прычыне пераследу ўладаў сваёй краіны (Савецкага Саюза) адмовіўся ад прэміі»; у 1964 годзе — Жан-Поль Сартр, адмовіўся ад прэміі, таму што ён паслядоўна адмаўляўся ад усіх афіцыйных узнагарод[1].
На сённяшні дзень самым маладым лаўрэатам прэміі з’яўляецца Рэдзьярд Кіплінг, найбольш вядомы па «Кнізе джунгляў», якому ў 1907 годзе быў 41 год, калі яму была прысуджана літаратурная прэмія. Найстарэйшым лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літаратуры на сённяшні дзень з’яўляецца Дорыс Лесінг, якой у 2007 годзе было 88 гадоў[1].
У 1931 годзе Нобелеўская прэмія па літаратуры была прысуджана Эрыку Карлфельту пасмяротна. З 1974 года Статут Нобелеўскага фонду прадугледжвае, што Нобелеўская прэмія не можа прысуджацца пасмяротна, калі толькі смерць не наступіла пасля абвяшчэння Нобелеўскай прэміі[1].
Пры ўручэнні прэміі вядомы толькі імёны лаўрэатаў. Усе іншыя намінацыі і меркаванні чальцоў Нобелеўскага камітэта па літаратуры трымаюцца ў сакрэце цягам 50 гадоў[1].