Генетски проучувања на Романците

Три теории ја објаснуваат етногенезата на романскиот народ. Едната, позната како Дако-римска теорија за континуитет, смета дека тие се потомци на Римјаните и романизираните домородни народи (Дакијци) кои живееле во римската провинција Дакија, додека другата тврди дека Романците се потомци на Римјаните и романизираното староседелско население на поранешните римски провинции Илирик, Мизија, Тракија и Македонија, а предците на Романците подоцна мигрирале од овие римски провинции јужно од Дунав во областа која ја населуваат денес. Третата теорија, исто така позната како теорија на адмиграција, предложена од Димитрие Ончиул (1856–1923), тврди дека формирањето на романскиот народ се случило во поранешната провинција „Дакија Трајана“ и во централните региони на Балканскиот Полуостров. ^{[1] [2] [3]} Меѓутоа, миграцијата на балканските Власи кон север обезбедила овие центри да останат во близок допир со векови. ^{[1] [2]} Оваа теорија е компромис помеѓу имиграционистичките и теориите за континуитет. ^[1]

Според тројната анализа - автосомна, митохондриска и татковска - на достапните податоци од големите проучувања, податоците од целиот геном на SNP (еднонуклеотиден полиморфизам) ги лоцираат Романците најтесно поврзани со Бугарите, Македонците, проследени со другите европски популации, кои формираат кохерентен кластер меѓу светските популации.^[4] Повеќето Западни Словени - Источни Словени, Унгарци и Австријци се покажале дека споделуваат исто толку идентични делови од ДНК со Јужните Словени како и со Романците, Торбешите и Гагаузите.^[5] Според археогенетската студија од 2023 година, автосомното моделирање qpAdm, современите Романци се 55,4% од раносредновековното (најчесто словенско) потекло од средноисточна Европа, 24,6% од потеклото на Бугарија-раното железно доба, 11,4% од западно-источно-источноевропско потекло, 6% од предците на Западна Андолија и 8,6% хрватско-српско-римско-анадолско потекло.^[6]

Преовладувачкиот Y-хромозом во Влашка ( Плоешт, Долж), Молдавија (Пијатра Неамц, Бухуши), Добруџа (Констанца) и северна Република Молдавија е забележано како Хаплогрупа I. ^[7][8] Поткладите I1 и I2 можат да се најдат во повеќето денешни европски популации, со најголема застапеност во некои северноевропски и југоисточни европски земји. Хаплогрупата I се јавува на 32% кај Романците.^[9] Фреквенцијата на I2a1 (I-P37) на Балканот денес се должи на домородните европски племиња, а била присутна и пред словенските преселби во Југоисточна Европа . Сличен резултат бил наведен во проучувањето кое го истражува генетскиот базен на луѓе од Република Молдавија, заклучено за репрезентативните примероци земени за споредба од Романците од градовите Пијатра-Неамц и Бухуши дека „најчестата Y хаплогрупа кај оваа популација беше I -M423 (40,7%). Ова е највисоката фреквенција на I-M423 хаплогрупата пријавена досега надвор од северозападниот Балкан. Следната најчеста кај романските мажи беше хаплогрупата R-M17* (16,7%), следена од R-M405 (7,4%), E-v13 и R-M412* (и двете 5,6%).^[10] Хаплогрупата I-M423 е потклад на I2a, хаплогрупа просперитетна во Старчевската култура и нејзиниот можен огранок Кукутени-Трипиле култура (4800-3000 п.н.е.). Високата концентрација на I2a1b-L621, главниот потклад, се припишува на миграциите од бронзеното и раното железно време (Даки, Траки, Илири) и средновековните словенски преселби.^[11]

Според анализата на Y-хромозомот на 335 земени Романци, 15% од нив припаѓаат на R1a.^[13] Хаплогрупата R1a, е хаплогрупа на ДНК од човечки Y-хромозом, која е распространета во голем регион во Евроазија, која се протега од Скандинавија и Средна Европа до јужен Сибир и Јужна Азија.^[14] Хаплогрупата R1a кај Романците е целосно од источноевропската сорта Z282 и може да биде резултат на балтичко, тракиско или словенско потекло. 12% од Романците припаѓаат на Хаплогрупата R1b, алпино-италичната гранка на R1b е на 2% пониска фреквенција забележана од другите балкански народи.^[15] Источните гранки на R1b претставуваат 7%, тие преовладуваат во делови од Источна и Централна Европа како резултат на старогрчката колонизација - и во делови на Сицилија.^[15][16] Други иследувања кои ја анализирале фреквенцијата на хаплогрупата кај Романците дале слични резултати.^[8]

Навлегувајќи во регионалните разлики на митохондриската ДНК на Романците, иследување од 2014 година ја нагласило различната позиција на северно и јужно романско население (т.е. внатре и надвор од опсегот на Карпатите) во однос на варијабилноста на митохондрискиот хаплотип. Било утврдено дека населението во опсегот на Карпатите поседува хаплогрупа H со 59,7% фреквенција, U со 11,3%, K и HV со по 3,23% и M, X и A со по 1,61%. Јужнороманското население, исто така, покажа најголема фреквенција во хаплогрупата H од 47% (пониска отколку во примерокот од северот на Романија), хаплогрупата U покажала забележлива фреквенција од 17% (повисока отколку во примерокот од Северна Романија), хаплогрупите HV и К со 10,61% и 7,58%, соодветно, додека хаплогрупите M, X и A биле отсутни. Споредувајќи ги резултатите со европските и меѓународните примероци, проучувањето предлага слаба диференцирана аспространетост на митохондриски хаплогрупи помеѓу внатрешната и надворешната популација на Карпатите (наместо границата Север-Југ) врз основа на повисока фреквенција за хаплогрупата J и хаплогрупата K2a во јужниот романски примерок - се сметаат како маркери на неолитската експанзија во Европа од Блискиот Исток, отсуството на K2a и присуството на хаплогрупата М во северниот романски примерок - со поголема фреквенција во Западна и Јужна Азија, и вклучувањето на двете романски популации во опсегот на Европската митохондриска варијабилност, наместо да биде поблиску до популациите од Блискиот Исток. Исто така, било откриено дека примерокот од Северна Романија е малку одделен од другите примероци вклучени во иследувањето.^[17]

Едно проучување од 2017 година, концентриран на митохондриската ДНК на Романците, покажало како Романија била „главна раскрсница меѓу Азија и Европа“ и на тој начин „доживеала континуирани миграциски и инвазиски епизоди“; додека се наведува дека претходните проучувања покажуваат дека Романците „покажуваат генетска сличност со другите Европејци“. Тудот, исто така, споменува како „сигналите за азиските мајчински лози биле забележани во сите романски историски провинции, што укажува на проток на гени по должината на миграциските патишта низ Источна Азија и Европа, за време на различни временски периоди, имено, периодот на горниот палеолит и/или, со веројатно поголема доминација, средниот век“, на ниска фреквенција (2,24%). Студијата анализирала 714 примероци, репрезентативни за 41 округ во Романија, и ги групирала во 4 категории што одговараат на историските романски провинции: Влашка, Молдавија, Трансилванија и Добруџа. Мнозинството било класифицирано во 9 евроазиски митохондриски хаплогрупи (H, U, K, T, J, HV, V, W и X), додека исто така биле пронајдени секвенци кои припаѓаат на најчестите азиски хаплогрупи (хаплогрупи A, C, D, I - на 2,24% вкупна фреквенција, и M и N) и африканска хаплогрупа L (два примероци во Влашка и еден во Добруџа). Хаплогрупите H, V и X биле откриени на повисоки фреквенции во Трансилванија, додека фреквенцијата на U и N била помала, при што M била отсутна толкувана како показател за генетска близина на Трансилванија со централноевропските популации, за разлика од другите три провинции, кои покажале сличност со балканските популации. Примероците од Добруџа покажале поголем придонес на гени од Југозападна Азија, што авторите го припишуваат на поголемото азиско влијание историски и/или неговата помала големина на примерокот во споредба со онаа на другите вклучени популации.^[18]