Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква
Грузінская праваслаўная царква (афіцыйная назва: Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква, груз. საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია) — аўтакефальная памесная царква, якая займае шостае месца ў дыптыхах славянскіх памесных цэркваў і дзявятае ў дыптыхах старажытных усходніх патрыярхатаў[2][3][4]. Адна з найстаражытных хрысціянскіх цэркваў у свеце[5][6][7][8][9][10]. Кананічна распаўсюджваецца на тэрыторыю Грузіі і на ўсіх грузін, дзе б яны ні пражывалі, а таксама на тэрыторыю часткова прызнаных Абхазіі і Паўднёвай Асеціі і на поўнач Турцыі[11]. Юрыдычна: «Дзяржава прызнае выключную ролю грузінскай праваслаўнай царквы ў гісторыі Грузіі і разам з тым абвяшчае поўную свабоду рэлігійных перакананняў і веравызнання, незалежнасць царквы ад дзяржавы». Арт. 9 Канстытуцыі Грузіі. Паданне пра з'яўленне хрысціянства ў ГрузііПаводле грузінскай легендарнай гісторыі, Грузія была апостальскім жэрабем Божай Маці[12].
Неўзабаве апостал Андрэй адправіўся прапаведаваць хрысціянства[14]. Спачатку ён пайшоў на поўнач ад Палесціны, затым павярнуў на ўсход, дасягнуў Трапезунда, які тым часам налажаў заходне-грузінскаму княству Эгрысі, пасля прапаведавання там Евангелля перайшоў у Іберыю, у зямлю Дыд-Адчары. Там апостал пропаведдзю і тварэннем цудаў звярнуў мноства людзей у хрысціянства і хрысціў іх[15]. Паставіўшы новазвернутым хрысціянам іерэяў і дыяканаў, пабудаваўшы храм у гонар Божай Маці і ўстанавіўшы царкоўны парадак, апостал пакінуў іх[15]. Перад сыходам Андрэя з той зямлі, навазвернутыя прасілі яго пакінуць абраз Божай Маці, але апостал не пагадзіўся на такую просьбу, а загадаў зрабіць дошку, велічынёй, як гэты абраз, і прынесці яму. Калі дошка была гатова, ён паклаў яе на ікону Божай Маці, і абраз цалкам паўтарыўся на дошцы. Апостал аддаў хрысціянам новы абраз, які яны паставілі ў сваёй новай царкве. Затым Андрэй адправіўся ў іншыя землі[15]. Адсюль ён адправіўся ў горад Ацкуря (недалёка ад сучаснага горада Ахалцыхэ). Дзе, паводле паданняў, падчас знаходжання апостала Андрэя адбылося некалькі цудаў — галоўнае з якіх, калі сваімі малітвамі святы апостал уваскрэсіў нядаўна памерлага чалавека. Затым, паставіўшы навазвернутым епіскапа, іерэяў і дыяканаў, святы Андрэй адправіўся ў іншыя краіны. Пакінуты Святым Андрэем нерукатворны абраз Божай Маці паставілі ў новым храме, узведзеным у гонар Багародзіцы[15]. Неўзабаве Андрэй адправіўся ў Ніглі, Кларджэці і ў Артан-Панкола, дзе ён пасля доўгай пропаведзі звярнуў у хрысціянства жыхароў тых месцаў і хрысціў іх. Затым ён вярнуўся ў Іерусалім на свята Вялікдня[15]. Пасля Троіцы Андрэй узяў з сабой апостала Сымона Кананіта, Матфія, Фадзея і іншых. З імі ён адправіўся спачатку да цара Аўгара, дзе, прапаведваў слова Божае і хрысціўшы жыхароў, пакінуў апостала Фадзея для зацвярджэння новай Царквы. Іншыя ж, абыходзячы з пропаведдзю гарады і вёскі Кападокіі і Понта, дасягнулі нарэшце Картлі (Іберыі). Далей, яны прайшлі частку Мтыўлецкай зямлі да ракі Чарохі[15]. Затым апосталы наведалі Сванеці ў час кіравання царыцы-ўдавы Піфадоры (Піфадарыда Понтская - жонка забітага Пантыйскага цара Палемона I), якая са шматлікімі падданымі прыняла хрысціянства і была хрышчоная самім Андрэем. У Сванеці пры царыцы застаўся апостал Матфій з іншымі вучнямі для зацвярджэння новазвернутых у хрысціянства, як сведчыць пра гэта блажэнны Еранім[заўв 1]. Са Сванеці Андрэй разам з Сымонам Кананітам адправіўся ў Асецію, дзе дасягнуў горада Фастафора. Тут апосталы многіх звярнулі ў хрысціянства. Пакінуўшы Асецію, яны пайшлі ў Абхазію і дасягнулі горада Sebastopolis (цяпер Сухумі), дзе таксама звярнулі многіх. Тут Андрэй пакінуў апостала Сымона Кананіта з іншымі для зацвярджэння хрысціянства, сам жа адправіўся ў зямлю Джыкетаў. Джыкеты не прынялі хрысціянства, і, больш таго, сам апостал ледзь не быў забіты. Пакінуўшы іх, Андрэй адправіўся ў Верхні Суадаг[15][заўв 2]. Жыхары Верхняга Суадага прынялі рэлігію ад апостала. Адсюль ён адправіўся да верхніх берагоў Чорнага мора, наведваючы гарады і вёскі, і нарэшце дасягнуў горада Патры ў Ахаі, дзе і прыняў смерць на крыжы[15]. Вера, якую прапаведваў Св. Андрэй і апосталы, якія засталіся пасля яго сыходу, стала ўкараняцца ў народзе. Фарсман I, які кіраваў Іберыяй, пачуў пра тое, што яго падданыя перайшлі з язычніцтва ў хрысціянства, і пачаў ганенні на хрысціян. Многія з іх падчас гэтага ганення прынялі пакутніцтва разам з апосталам Сымонам Кананітам. Хрысціянства, падушанае, але не было пераможана: заставаліся хрысціяне, якія хаваліся ў горах і лясах і мелі месцы для агульных сходаў і малітваў. Неўзабаве магіла Сымона Кананіта, размешчаная ў горах Абхазіі каля Сухумі, стала прадметам глыбокага шанавання[15]. З часу гэтага ганення амаль паўстагоддзя Іберыя не атрымлівала больш ніадкуль прапаведнікаў хрысціянства і не мела хрысціянсксіх кіраўнікоў[15]. Паводле меркавання гісторыка Грузінскай царквы Міхаіла Сабініна:
Ужо ў 100 годзе свяшчэннамучанік Клімент, біскуп рымскі, сасланы імператарам Траянам у бязлюдныя месцы Таўрыды, тварэннем цудаў і павучаннямі дапамагаў многім калхідцам застацца вернымі хрысціянству. Паводле меркавання Міхаіла Сабініна паміж сямюдзесяцці цэркваў, пабудаваных святым яшчэ пры яго жыцці на берагах Чорнага мора, была і Калхідская[15]. Тым часам, канчатковае зацвярджэнне хрысціянства і тое, што яно стала пануючай рэлігіяй,
ГісторыяРанні перыядУ перыяд паміж 318 і 337 гадамі, найімаверней у 324—326 гады намаганнямі святой роўнаапостальнай Ніны хрысціянства стала дзяржаўнай рэлігіяй Грузіі. Царкоўная арганізацыя знаходзілася ў межах Антыяхійскай царквы. У 451 годзе, разам з Армянскай царквой, не прыняла рашэнняў Халкідонскага сабору і ў 467 годзе пры цары Вахтангу I стала незалежнай ад Антыёхіі, набыўшы статус аўтакефальнай Царквы з цэнтрам у Мцхеце (рэзідэнцыі вярхоўнага Каталікоса). У 607 годзе Царква прыняла рашэнні Халкідона, парушыўшы кананічнае адзінства з Армянскай Апостальскай Царквой. Пры Сасанідах (VI—VII стст.) вытрымала барацьбу з персідскімі вогнепаклоннікамі, а ў перыяд турэцкіх заваяванняў (XVI—XVIII стст.) — з ісламам. Гэта знясільваючая барацьба прывяла да заняпаду грузінскага праваслаўя і страты цэркваў і манастыроў на Святой зямлі. У 1744 годзе ў Грузінскай Царкве прайшлі рэформы, аналагічныя рэформам патрыярха Нікана ў Масковіі. Грузінскі экзархат Расійскай ЦарквыУ 1801 годзе Грузія ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Паводле праекта, распрацаванага галоўнакамандуючым генералам А. П. Тармасавым і прадстаўленага Аляксандру I у 1811 годзе, ва Усходняй Грузіі замест 13 епархій утвараліся дзве: Мцхецка-Карталінская і Алавердска-Кахецкая. 21 чэрвеня 1811 года Найсвяцейшы Сінод зняў Каталікоса-Патрыярха Антонія II з пасады. З 30 чэрвеня 1811 года да сакавіка 1917 года (дэ-факта) Царква ў Грузіі мела статус Грузінскага экзархата Рускай праваслаўнай царквы; званне Каталікоса было скасавана. Першым экзархам 8 ліпеня 1811 года стаў Варлаам (Эрыставі) (30 жніўня 1814 — 14 мая 1817). Да канца 1810-х гадоў быў скасаваны таксама і Абхазскі каталікасат, уключаны ў склад Грузінскага экзарха. Пасля Варлаама (Эрыставі) экзархі прызначаліся з епіскапаў-негрузін, што нярэдка прыводзіла да трэнняў з мясцовым духавенствам і эксцэсаў, як, напрыклад, забойства Экзарха Нікана (Сафійскага) 28 мая 1908 года ў будынку Грузінска-Імерэцінскай сінадальнай канторы. Аднаўленне аўтакефаліі. Найноўшы перыяд12 сакавіка (25 сакавіка[17]) 1917 года на Мцхецкім саборы была абвешчана аўтакефалія Грузінскай царквы; месцаахоўнікам прастола Каталікоса быў выбраны епіскап Гурыйска-Мегрэльскі Леанід (Акрапідзэ). Апошні 13 сакавіка апавясціў Экзарха Грузіі архіепіскапа Карталінскага-Кахецінскага Платона (Раждзественскага) пра яго зняцце з кафедры, што не было прызнана Рускай праваслаўнай царквой. 27 сакавіка 1917 года Часовы ўрад прызнаў аўтакефалію Грузінскай Царквы. 10 ліпеня 1917 года сумеснае пасяджэнне Часовага ўрада і Сінода пастанавіла заснаваць Каўказскі экзархат для добраахвотнага ўваходжання ў яго рускіх прыходаў Тыфліскай, Елізаветпальскай, Бакінскай, Эрыванскай, Кутаіскай, Чарнаморскай губерняў і Карскай, Батумскай абласцей, Артвінскай, Закатальскай і Сухумскай акруг. Епіскапам у Тыфлісе быў прызначаны Феафілакт (Кляменцьеў), неўзабаве выгнаны грузінскімі архірэямі з Грузіі. Маскоўскі Патрыярх Ціхан сваім пасланнем ад 29 снежня 1917 года да Каталікоса Кірыяна II (Садзаглішвілі), абранага на Саборы ў верасні 1917 года, асудзіў самачынны характар аднаўлення аўтакефаліі больш старажытнай Грузінскай Царквы. Зносіны паміж Маскоўскім Патрыярхатам і Грузінскай Царквой было перапынена. У 1927 годзе Грузінская царква перайшла на Новаюліанскі каляндар, але па ціскам вернікаў павінна была «адкласці» сваё рашэнне. Афіцыйна зносіны былі адноўлена Вызначэннем Свяшчэннага Сінода РПЦ ад 19 лістапада 1943 года[18]. У 1997 годзе Грузінская Праваслаўная Царква выйшла з Сусветнага савета цэркваў. Прадстаяцель з 23 снежня 1977 года — Яго Святасць Каталікос-Патрыярх усяе Грузіі, Архіепіскап Мцхецкі і Тбіліскі і мітрапаліт Піцунды і Цхум-Абхазеты Ілія II. Царква складаецца з 35 епархій, якія аб'ядноўваюць каля 300 абшчын; Абхазская епархія пасля 1992 года дэ-факта не ўваходзіць у склад Грузінскай Царквы. Таксама існуе кананічная неўрэгуляванасць у Паўднёвай Асеціі, дзе, паводле сцвярджэння Каталікоса Іліі II, «прысутнічаюць прадстаўнікі Рускай замежнай царквы»[19]. Навучальныя ўстановыЗаўвагіКрыніцы
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
