Елізаветпальская губерня

Елізаветпальская губерня
Елізаветпальская губерня
	Герб
Краіна	Расійская імперыя; Расійская рэспубліка; Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка; Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка;
Уваходзіць у	Расійская імперыя (1917—1917); Расійская рэспубліка (1917—1917); Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка (1918—1920); Каўказскае наместніцтва[d] (1905—1917); Каўказскае наместніцтва[d] (1867—1881); Расійская імперыя (1881—1905);
Адміністрацыйны цэнтр	Гянджа;
Дата ўтварэння	9 снежня 1867
Дата скасавання	26 красавіка 1920
Насельніцтва	878 415 чал. (1897);
Плошча	44 136 км²;
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Елізаветпальская губерня (азерб.: Yelizavetpol quberniyası; арм.: Ելիզավետպոլի նահանգ) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка Расійскай імперыі.

Фізіка-геаграфічная характарыстыка

Геаграфічнае становішча

Гэта была адна з самых значных па прасторы губерняў Закаўказзя, размешчаная ва ўсходняй яго частцы, прыблізна паміж 38°50' и 41 ¹/₂ ° паўночнай шыраты і 44°21' і 48°21' усходняй даўгаты (ад Грынвіча); на поўначы яна межавала з Тыфліскай губерняй, Закатальскай акругай і Дагестанскай вобласцю; на ўсходзе — з Бакінскай губерняй; на захадзе — з Тыфліскай і Эрыванскай губернямі, а на поўдні — з Персіяй па рацэ Аракс, якая была тут дзяржаўнай мяжой Расіі. У азначаных межах Елізаветпальская губерня займала плошчу ў 38 782,5 кв. вярсты ці 44 136 км² (па Стрэльбіцкім).

Клімат

Клімат колішняй Елізаветпальскай губерні вельмі разнастайны. Вось як ён ахарактарызаваны ў «Энцыклапедычным слоўніку Бракгаўза і Эфрона»:

Зона горных паш, што ляжыць вышэй за лясную расліннасць, на працягу амаль трох чвэрцяў года пакрыта снягамі і зусім бязлюдная; улетку, пры дастатку атмасфернай і глебавай вільгаці, расліннасць прыцягвае качэўнікаў з іх статкамі, якія застаюцца тут да сярэдзіны ці канца жніўня. Ніжэй за горныя пашы, у паласе лясоў, клімат, хоць яшчэ суровы, ужо дазваляе займацца культурай хлебных раслін (апроч кукурузы і рысу); зімы тут багата снежныя і даволі суровыя, лета халаднаватае і дажджлівае з частымі градабоямі, што моцна шкодзяць пасевам. На перадгор’ях, апроч хлябоў, з’яўляюцца сады і вінаграднікі; месцамі тут даводзіцца звяртацца да штучнага абваднення. Нарэшце, шырокія нізінныя і стэпавыя прасторы вылучаюцца кліматам, гарачым і сухім цягам доўгага лета, і кароткай і мяккай зімой; вясна кароткая, хутка пераходзіць у лета. З канца красавіка ўсталёўваецца засуха, пры спякоце да 45 °C, якая працягваецца да сярэдзіны верасня і абумоўлівае паўсюднае выгаранне і засыханне дзікай расліннасці і ўзмоцненую патрэбу культурных, вельмі тут размаітых, раслін у штучным абвадненні. Глыбокай восенню і зімой, з прычыны дажджоў, стэп пакрываецца травамі, што ўтвараюць так званыя зімовыя пашы, на якіх пасвіцца скаціна ў зімовы час. Снег зімой у гэтых частках Елізаветпальскай губерні выпадае рэдка і трымаецца мала, а маразы звычайна не перасягаюць 5-6 °C.

Пра клімат Елізаветпаля і Шушы, з якіх першы можа характарызаваць нізіны і стэпы, а другая — лясную палосу, у слоўніку даюцца наступныя звесткі:

	Вышыня, у метрах	Сярэдняя тэмпература студзеня	Сярэдняя тэмпература ліпеня	Сярэдняя тэмпература года	Колькасць асадкаў, у мм.
Елізаветпаль	445	0,1°	24,9°	18,1°	256,9
Шуша	1368	−3,3°	19,2°	8,8°	658,9

Нацыянальны склад у 1897 годзе^[1]

павет	азербайджанцы^[2]	армяне	лезгіны	рускія	беларусы	немцы	курды	таты	удзіны
Губерня цалкам	60,8 %	33,3 %	1,7 %	1,6 %	…	…	…	…	…
Арэшскі павет	70,0 %	20,5 %	9,4 %	…	…	…	…	…	…
Джэбраільскі павет	74,1 %	23,7 %	…	1,1 %	…	…	…	…	…
Джэваншырскі павет	71,6 %	26,9 %	…	…	…	…	…	…	…
Елізаветпальскі павет	63,9 %	26,4 %	…	4,4 %	1,7 %	1,9 %	…	…	…
Зангезурскі павет	51,6 %	46,1 %	…	…	…	…	1,3 %	…	…
Казахскі павет	57,2 %	38,9 %	…	3,0 %	…	…	…	…	…
Нухінскі павет	69,3 %	15,7 %	7,1 %	…	…	…	…	1,5 %	5,8 %
Шушынскі павет	45,3 %	53,3 %	…	1,0 %	…	…	…	…	…

Адміністрацыйны падзел

У пачатку XX стагоддзя ў склад губерні ўваходзіла 8 паветаў:

№	Павет	Цэнтр	Плошча, вёрст²	Насельніцтва^[3] (1897), чал.
1	Арэшскі	с. Агдаш (528 чел.)	2 829,6	67 277
2	Джэваншырскі	с. Тэртэр (752 чал.)	4 818,4	72 719
3	Елізаветпальскі	г. Елізаветпаль (33 625 чал.)	7 695,7	162 788
4	Зангезурскі	с. Герусы (1 450 чал.)	6 829,7	137 871
5	Казахскі	с. Казах (1 769 чал.)	6 024,2	112 074
6	Джэбраільскі	с. Джэбраіл	2 922,6	66 360
7	Нухінскі	г. Нуха (24 734 чал.)	3 346,7	120 555
8	Шушынскі	г. Шуша (25 881 чал.)	4 315,6	138 771