Казан арты керәшеннәре сөйләшенең шушма урынчылыгы

Казан арты керәшеннәре сөйләшенең шушма урынчылыгы — татар теленең урта диалектына караган казан арты керәшеннәре сөйләшенең Шушма елгасы буендагы керәшен-татар авылларында таралган урынчылыгы.

Шушма урынчылыгы Балтач районы Биктәш, Дорга, Иске Чепья, Югары Субаш, Кукмара районы Югары Чура, Кече Чура, Поршур, Пчеловод, Югары Чәти, Малмыж районы Носла,^[1] Марий Элның Мари-Төрек районы шушма керәшеннәре XX гасыр башында килеп төпләнгән Дружино, Кече Нослы, Яңа Мир, Шора, Новопавловский авылларында таралган.

Фонетика. Сингармонизм күренеше ирен гармониясендә ачык чагыла, ягъни о, ө авазлары тәэсирендә алдагы иҗекләрдә ы, е авазлары түгәрәкләнә: боронғо — борынгы, , қош қөнө — кыш көне. Сүзнең яки иҗекнең ахырында қ, һәм л, н авазлары алдыннан т авазы — ' (хәмзә бугаз авазы) фонемасын белән алыштырыла: коча’лый — кочаклый, рә'ле — рәтле. Ике сузык арасында гъ авазы төшеп кал: таын — тагын.

Морфология. Керәшеннәрнең башка сөйләмнәре белән чагыштырганда -ма(ғ)а/-мə(г)ə инфинитивы активрак кулланыла: Май җазмага менəм дигəн ийе. — Май яздырырга менәм дигән иде.

Лексика. Әлеге сөйләмдә лексик үзенчәлекләр барлык тематик төркемнәрдә дә күзәтелә: тоҗом — гөслә кылы, бутый — ботка, дурчый — дурочмак, күзей — күзикмəк, та(ғ)ан асты — яшьләр уены, тəтə — апа, җыра’ тəтə — əнисенең апасы, җырағай>җырақ ағай — əнисенең абыйсы, бейем — кайнана, ызур əней, ызур əтей (башка керәшеннәрдә — урсəти, урсəнəй) крестныйлар; нəнə/нəнəй — əни; нини — əтисенең абыйсы (удмуртча нюнь, нюньи, нюня — абый).^[1]

• Керәшеннәр ничек сөйләшә?

• Татар халык сөйләшләре: Ике китапта: Беренче китап / Ф. С. Баязитова, Д. Б. Рамазанова, Т. Х. Хәйретдинова һ.б. — Казан: Мәгариф, 2008. — 463 б.
• Баязитова Ф. С. Говоры татар-кряшен в сравнительном освещении. — М.: Наука, 1986. — 248 с. 2. Баязитова Ф. С. К истории формирования говоров крещеных татар // В кн.: Исследования по исторической диалектологии татарского языка. — Казань: Казан. филиал АН СССР, ИЯЛИ, 1979. — С.105-138.
• Баязитова Ф. С. Керәшеннәр. Тел үзенчәлекләре һәм йола иҗаты. — Казан: Матбугат йорты, 1997. — 248 б.
• Ercan Alkaya, Zoya Kirillova. Kreşin Tatar Türkçesi (Dil, Tarih, Kültür). — İstan-bul: Kesit Yay., 2018. — 670 s.