Воінскія званні і знакі адрознення РСЧА (1935—1940)

Персанальныя воінскія званні ваеннаслужачых сухапутных, паветраных і марскіх сіл РСЧА (1935—1940) — воінскія званні, уведзеныя Пастановамі ЦВК СССР № 19 і СНК СССР № 2135 ад 22 верасня 1935 года «Аб увядзенні персанальных ваенных званняў^{[К 1]} начальніцкага складу РСЧА і аб зацвярджэнні Палажэння аб праходжанні службы камандным і начальніцкім складам РСЧА».

Пастановамі СНК СССР № 2590 і № 2591 ад 2 снежня 1935 года для Сухапутных, Ваенна-паветраных і Ваенна-марскіх сіл Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі былі ўведзены форма адзення і знакі адрознення радавога, каманднага і начальніцкага складаў РСЧА.

Абвешчаныя Загадам Народнага камісара абароны СССР (НКА СССР) № 176 ад 3 снежня 1935 года.

Воінскія званні каманднага і начальніцкага складоў утвараліся з выкарыстаннем двух прыкмет: воінскай спецыяльнасці (роду дзейнасці) і рангу, вызначаўшага службовае прызначэнне носьбіта звання. У агульнай складанасці для камандуючага і начсаставу Сухапутных сіл, ВПС і ВМС РСЧА было ўстаноўлена 63 розных воінскіх званняў.

21 лістапада 1935 года была апублікавана Пастанова ЦВК і СНК СССР «Аб прысваенні воінскага звання «Маршал Савецкага Саюза» савецкім военачальнікам К. Я. Варашылаву, А. І. Ягорава, М. М. Тухачэўскаму, В. К. Блюхеру і С. М. Буденному.

Канчатковае замацаванне адбылося з прыняццем у канцы 1937 года новага Статута ўнутранай службы РСЧА (СУС-37)^[1], у якім выразна адлюстравана новае дзяленне ваеннаслужачых на групы ў адпаведнасці з іх службовым становішчам. У прыватнасці, на падставе пункта 10 раздзела I раздзела 2 «Узаемаадносіны паміж ваеннаслужачымі» ажыццяўлялася дзяленне ўсіх ваеннаслужачых на групы ў адпаведнасці з іх службовым становішчам на:

• камандны склад — да якога адносяцца ваеннаслужачыя, якія маюць ваеннае каманднае званне;
• начальніцкі склад — да якога адносяцца ваенна-палітычны, ваенна-тэхнічны, ваенна-гаспадарчы і адміністрацыйны, ваенна-медыцынскі і ваенна-ветэрынарны, ваенна-юрыдычны склады;
• малодшы камандны і малодшы начальніцкі склады;
• радавы склад.

Пункт 14 дадзенага Статута (СУС-37) пералічваў персанальныя ваенныя званні, устаноўленыя Пастановамі ЦВК і СНК СССР ад 22 верасня 1935 года з дапаўненнямі, уведзеныя Пастановамі ЦВК СССР № 104 і СНК СССР № 1296 ад 5 жніўня 1937года^[2], якія вызначалі персанальныя званні малодшы лейтэнант і малодшы ваентэхнік — «для асоб малодшага каманднага і начальніцкага складу, якія скончылі спецыяльныя кароткатэрміновыя курсы, а таксама для асоб, якія прайшлі ваенную службу ў парадку раздзела X Закона аб абавязковай ваеннай службе», і малодшы палітрук — "для палітработнікаў з асоб малодшага каманднага складу і чырвонаармейцаў, якія не маюць адукацыі ў аб'ёме ваенна-палітычнага вучылішча»^[3].

Тым жа пунктам 14 СУС-37 пералічваліся воінскія званні для радавога і малодшага каманднага складу Ваенна-марскіх сіл РСЧА: чырвонафлоцец, аддзялены камандзір, старшыня. У той жа час, у СУС-37 былі захаваны службовыя знакі адрознення для вайсковай пасады галоўны боцман^{[4][К 2]}, якая з'яўлялася старшай карабельнай пасадай малодшага камсаставу для палубнай каманды на караблях і судах ВМС РСЧА (да 1935 года дадзеныя знакі адрознення таксама адпавядалі вышэйназванай пасадзе, якая адносілася да 2-й службовай катэгорыі)^[5]. У складзе карабельнай службы ВМС РСЧА галоўныя боцманы выконвалі абавязкі, аналагічныя абавязкам старшых боцманаў Расійскага імператарскага флоту.

Загадам НКА СССР № 19 ад 25 студзеня 1938 года^[6] ў часцях РСЧА і РС ВМФ уводзіцца інстытут намеснікаў і памочнікаў палітрукоў, на якіх ўскладаюцца задачы па аказанні дапамогі палітрукам рот (батарэй, эскадронаў і г. д.) у палітычным выхаванні байцоў з складу свайго ўзвода. Праз некаторы час Пастановай СНК № 426 ад 1 красавіка 1938 года, абвешчанага загадам НКА № 045 ад 5 красавіка 1938 года, для зампалітрукоў уводзяцца персанальныя службовыя знакі адрознення, аналагічныя званню старшыні РСЧА (у ВМФ — аналагічныя службовым знакам адрознення галоўнага боцмана), з адметнымі знакамі ваенна-палітычнага складу РСЧА (ВМФ) СССР — нарукаўнымі чырвонымі зоркамі (у ВМФ акрамя таго — з чырвонымі прасветамі паміж галунамі).

На пазачарговай чацвёртай сесіі Вярхоўнага Савета СССР першага склікання, якая праходзіла ў канцы жніўня — пачатку верасня 1939 года, быў прыняты новы Закон «Аб усеагульным воінскім абавязку»^[7]. Артыкул 12 гэтага Закона падзяляў камандны (начальнік) склад РСЧА на групы: вышэйшую, старшую, сярэднюю і малодшую.

Варта адзначыць, што вышэйпаказаны падзел начальніцкага складу РСЧА існаваў і раней, так як быў ўзаконены яшчэ ў 1925 годзе першым савецкім Законам «Аб абавязковай ваеннай службе».

У 1928 і 1930 гадах дадзены падзел таксама быў зацверджаны наступнымі савецкімі Законамі «Аб абавязковай ваеннай службе», ужо ў адпаведнасці са службовымі катэгорыямі ваеннаслужачых.

Чырвоная Армія				Ваенна-марскі флот
Пазначэнне		Нарукаўныя знакі адрознення	Воінскае званне		Нарукаўныя знакі адрознення
Калер[К 3]	Агульны колер
		адсутнічаюць	Чырвонаармеец	Чырванафлоцец

Чырвоная Армія				Ваенна-марскі флот
Пазначэнне		Нарукаўныя знакі адрознення (шаўроны)	Воінскае званне	Воінскае званне	Нарукаўныя знакі адрознення (галуны)
Калер	Агульны колер			Вайсковая пасада
Малодшы камандны склад
		адсутнічаюць	Аддзяленны камандзір
		адсутнічаюць	Малодшы камузвод	Старшыня
		адсутнічаюць	Старшыня	Галоўны боцман
Сярэдні камандны склад
			Малодшы лейтэнант
			Лейтэнант
			Старшы лейтэнант
Старшы камандны склад
			Капітан	Капітан-лейтэнант
			Маёр	Капітан 3-га рангу
			Палкоўнік	Капітан 2-га рангу
Вышэйшы камандны склад
			Камбрыг	Капітан 1-га рангу
			Камдыў	Флагман 2-га рангу
			Камкор	Флагман 1-га рангу
			Камандарм 2-га рангу	Флагман флоту 2-га рангу
			Камандарм 1-га рангу	Флагман флоту 1-га рангу
Узровень маршалу
			Маршал Савецкага Саюзу	Адмірал Флоту Савецкага Саюза

Ваенна-палітычны склад				Ваенна-тэхнічны склад				Ваенна-гаспадарчы і адміністрацыйны склад	Ваенна-медыцынскі склад	Ваенна-ветэрынарны склад	Ваенна-юрыдычны склад
Чырвоная Армія		Ваенна-марскі флот		Чырвоная Армія		Ваенна-марскі флот
Знакі адрознення	Воінскае званне		Знакі адрознення		Воінскае званне		Знакі адрознення
	Вайсковая пасада
Малодшы начальніцкі склад
	Зампалітрука (пампалітрука)[К 4]			спецыяльныя воінскія званні не ўводзіліся
Сярэдні начальніцкі склад
спецыяльнае воінскае званне не ўводзілася					Малодшы ваентэхнік			спецыяльныя воінскія званні не ўводзіліся
	Малодшы палітрук				Ваентэхнік 2-га рангу			Тэхнік-інтэндант 2-га рангу	Ваенфельчар	Ваенветфельчар	Малодшы ваенны юрыст
	Палітрук				Ваентэхнік 1-га рангу			Тэхнік-інтэндант 1-га рангу	Старшы ваенфельчар	Старшы ваенветфельчар	Ваенны юрыст
Старшы начальніцкі склад
	Старшы палітрук				Ваенінжынер 3-га рангу			Інтэндант 3-га рангу	Ваенурач 3-га рангу	Ваенветурач 3-га рангу	Ваенны юрыст 3-га рангу
	Батальённы камісар				Ваенінжынер 2-га рангу			Інтэндант 2-га рангу	Ваенурач 2-га рангу	Ваенветурач 2-га рангу	Ваенны юрыст 2-га рангу
	Палкавы камісар				Ваенінжынер 1-га рангу			Інтэндант 1-га рангу	Ваенурач 1-га рангу	Ваенветурач 1-га рангу	Ваенны юрыст 1-га рангу
Вышэйшы начальніцкі склад
	Брыгадны камісар				Брыгінжынер	Інжынер-флагман 3-га рангу		Брыгінтэндант	Брыгурач	Брыгветурач	Брыгваенюрыст
	Дывізіённы камісар				Дывінжынер	Інжынер-флагман 2-га рангу		Дывінтэндант	Дывурач	Дывветурач	Дывваенюрыст
	Карпусны камісар				Карінжынер	Інжынер-флагман 1-га рангу		Карінтэндант	Карурач	Карветурач	Карваенюрыст
	Армейскі камісар 2-га рангу				Армінжынер	Інжынер-флагман флоту		Армінтэндант	Армурач	Армветурач	Армваенюрыст
	Армейскі камісар 1-га рангу			спецыяльныя воінскія званні не ўводзіліся

У дзеючай арміі сфарміравалася іерархія ваенных званняў каманднага складу, якая адказвала пабудове вайсковай структуры згодна з прынцыпам патраення: кожнае больш буйное фарміраванне ўключала ў сябе тры больш дробных фарміравання — стралковы ўзвод пад камандаваннем лейтэнанта складаўся з трох аддзяленняў, рота пад камандаваннем капітана (старшага лейтэнанта) — з трох узводаў, батальён пад камандаваннем маёра — з трох рот, полк пад камандаваннем палкоўніка — з трох батальёнаў.

Больш буйныя фарміраванні, буйней палка (брыгада, дывізія, корпус, армія і група армій), якія атрымалі распаўсюджванне на час войнаў са значнай масавасцю, патрабавалі асаблівага падыходу.

Па-свойму развівалася іерархія званняў палітычнага складу і начальніцкага складу.

Згодна з артыкулам 41 Закона «Аб усеагульным воінскім абавязку» ад 1 верасня 1939 года, пастановай СНК № 2690 ад 1 верасня 1939 года, абвешчанага загадам НКА № 226 ад 26 ліпеня 1940 года і зацверджанага пастановай СНК № 1342 ад 26 ліпеня 1940 года, былі ўведзеныя воінскія званні падпалкоўніка і старшага батальённага камісара. Паводле загаду № 226 вышэйзгаданыя званні ўводзіліся ў РСЧА з 30 ліпеня 1940 года.

Але да таго часу Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 мая 1940 года, абвешчанага загадамі НКА № 112 ад 8 мая 1940 года і НК ВМФ № 233 ад 11 мая 1940 года, уводзіліся генеральскія і адміральскія званні, дзякуючы чаму змянялася уся сістэма званняў вышэйшага каманднага складу Чырвонай Арміі і ВМФ СССР, таму гэта быў ужо наступны этап у гісторыі воінскіх званняў Савецкага Саюза.

З снежня 1935 года для ваеннаслужачых Сухапутных, Ваенна-паветраных і Ваенна-марскіх сіл РСЧА ў адпаведнасці з уведзенымі персанальнымі званнямі былі зацверджаны новыя знакі адрознення. Усім ваеннаслужачым Сухапутных і Ваенна-паветраных сіл РСЧА вызначаліся пятлічныя знакі адрознення.

Пятліцы адрозніваліся ў залежнасці ад формы прадметаў адзення: на шынялях размяшчаліся ромбападобныя пятліцы, на гімнасцёрках пятліцы ў выглядзе паралелаграма. Пятліцы каманднага складу РСЧА (ад сярэдняга да вышэйшага ўключна) мелі вузкі галун з сукна залатога колеру. На пятліцах радавога, малодшага каманднага, а таксама ўсяго начальніцкага складу (ад малодшага да вышэйшай уключна) залатога галуна не было. Яны мелі акантоўку (выпушку) рознага колеру ў адпаведнасці з прыналежнасцю да службы.

Акрамя пятліц, для асоб каманднага складу (ад сярэдняга да вышэйшага ўключна) прадугледжваліся нарукаўныя знакі ў выглядзе шаўрон, званыя «кутнікамі»^[8], якія нашываліся на рукавах шынялёў і гімнасцёрак вышэй абшлагу. Для вышэйшага камсаставу кутнікі выконваліся з залатога галуна шырынёй 1,5 см (для камандармаў 1-га рангу і Маршалаў Савецкага Саюза: 3-см залаты шаўрон, а таксама 1,5-см чырвоны шаўрон — для Маршалаў Савецкага Саюза; нарукаўныя зоркі дыяметрам 6 см — на шынялях, і 5 см — на фрэнчах і гімнасцёрках); для старшага і сярэдняга камандных саставаў — шаўроны з чырвонага сукна: для старшага — шырынёй 1,5 см (для палкоўнікаў — абрамленыя 5-мм залатым галуном), для сярэдняга камсаставу — шырынёй 0,75 см^[9][10].

Для ваенна-палітычнага складу РСЧА замест нарукаўных шаўронаў прызначаліся чырвоныя зоркі некалькі затупленай формы і дыяметрам 5,5 см, акантаваныя чырвоным шоўкам шырынёй 3 мм, з залатымі сярпом і молатам унутры (для армейскіх камісараў 1-га рангу — залатыя зоркі без сярпа і молата, той жа формы і дыяметра, што і нарукаўныя зоркі камандармаў 1-га рангу)^[11].

• 
  Узоры знакаў адрознення каманднага і радавога складаў Сухапутных і Ваенна-паветраных сіл РСЧА.На малюнку маецца недакладнасць: у перыяд 1935-1940 гадоў воінскага звання «Звеннявы», а адпаведна і яго знакаў адрознення, Пастановай СНК СССР № 2590 ад 02.12.1935 года ўведзена не было. Таксама згодна з СУС-37, службовыя знакі адрознення для вайсковай пасады «Камандзір звяна (звеннявы)» не прадугледжваліся.
• 
  Узоры знакаў адрознення начальніцкага складу Сухапутных і Ваенна-паветраных сіл РСЧА.

Курсанты радавога, малодшага кам- і начскладоў ваенных вучылішчаў РСЧА насілі пятліцы, устаноўленыя для радавога і малодшага каманднага (малодшага начальніцкага) складаў адпаведнага роду войскаў, кадры якога рыхтавала вучылішча. На пятліцах курсантаў радавога складу нашывалася жоўтымі ніткамі альбо наносілася жоўтай фарбай па трафарэце шыфроўка ваеннага вучылішча.

Курсанты малодшага каманднага і малодшага начальніцкага складаў замест шыфроўкі ў пятліцах насілі знакі адрознення, адпаведныя свайму воінскаму званню (трыкутнікі малодшага кам- і начскладу).

Пастановай СНК СССР № 2591 ад 2 снежня 1935 года для ваеннаслужачых ВМС РСЧА (пасля 30 снежня 1937 года — ВМФ СССР) вызначаліся традыцыйныя для флоту нарукаўныя знакі адрознення, званыя «галунамі», і якія мелі 3 тыпу: вузкія — 0,6 см, сярэднія — 1,3 см і шырокія — 3,2 см. Шырыня прасветаў паміж галунамі складала 5 мм. Усяму каманднаму і начальніцкаму складу ВМС РСЧА (акрамя ваенна-палітычнага) таксама было ўстаноўлена нашэнне над галунамі на абодвух рукавах, на адлегласці 2 см ад верхняга краю галуна — пяціканцовых зорак дыяметрам 3 см, вастрыём дагары, аднолькавага колеру з галунамі.

Той жа Пастановай СНК СССР № 2591 для ваенна-палітычнага складу ВМС РСЧА ўсталёўваліся чырвоныя нарукаўныя зоркі дыяметрам 4 см, акантаваныя 2-мм залатым галуном, без сярпа і молата ўнутры.

Ваеннаслужачыя радавога і малодшага каманднага (малодшага начальніцкага) складаў ВМС РСЧА на нарукаўных знаках адрознення насілі чырвоныя зоркі дыяметрам 4,5 см, устаноўленыя Загадам нам. начальніка ВМС РСЧА № 52 ад 16 красавіка 1934 года «Аб форме адзення асабістага складу ВМС РСЧА і правілах яе нашэння»: радавы склад — без акантоўкі, малодшы камандны і малодшы начальніцкі склады — з залатой акантоўкай^[12].

Акрамя нарукаўных знакаў адрознення, вызначаўшых званне, ваеннаслужачыя радавога і малодшага кам- і начскладаў ВМС РСЧА насілі на левым рукаве шынялёў, бушлатаў, фланэлевых кашуль і кіцелей вышэй локцевага згібу — спецыяльныя знакі па карабельнай спецыяльнасці (штаты), устаноўленыя вышэйзгаданымі Правіламі нашэння формы адзення асабістым складам ВМС РСЧА.

Штаты ўяўлялі з сябе вышытыя чырвонымі ніткамі эмблемы роду службы, змешчаныя ў круг дыяметрам 10,5 см з чырвонай акантоўкай^[12] (для ваеннаслужачых звыштэрміновай службы — з жоўтай акантоўкай)^[13] — усяго 21 знак^[14]. Радавы і малодшы камандны (малодшы начальніцкі) склады, чыіх знакаў па спецыяльнасці Правіламі ўстаноўлена не было, нарукаўных штатаў не насілі.

Курсанты ваенна-марскіх навучальных устаноў (ВМУЗ'ов), паводле дадзеных Правілаў, замест штатаў насілі нарукаўны знак у выглядзе вышытага жоўтымі ніткамі якара з пераплятаючым яго канатам на прамавугольнай нашыўцы з чорнага сукна памерам 6 × 9 см без акантоўкі^[13][15][16].

Курсанты вучылішчаў Берагавой абароны (БА) насілі нарукаўны знак у выглядзе вышытых жоўтымі ніткамі перакрыжаваных ствалоў гармат у ромбе з чорнага сукна памерам дыяганаляў 6 × 9,5 см з жоўтай 2-мм акантоўкай, размешчаным большай дыяганаллю вертыкальна^[13][17][16].

Акрамя таго ўсім курсантам ВМУЗ'ов ВМС РСЧА вышэй локцевага згібу і ніжэй нарукаўнага якара (або знака БА) прадпісвалася насіць чырвоныя шаўроны («кутнікі») колькасцю ад 1 да 4 — па курсу навучання, на якім у дадзены перыяд навучаўся курсант^[13][17][16].

Для радавога і малодшага кам- і начскладу Марской авіяцыі (з 1938 года — ВПС ВМФ СССР) — штатаў не прадугледжвалася. У той жа час, ваеннаслужачым каманднага і начальніцкага складаў (у тым ліку малодшы камандны і малодшы начальніцкі), якія адносіліся да лётна-пад'ёмнага складу Марской авіяцыі^{[К 15]}, Загадам РВС СССР № 223 ад 27 красавіка 1926 года прадпісвалася насіць на левым рукаве вышэй локцевага згібу «Знак лётнага складу» у выглядзе крылаў са скрыжаванымі мячамі і прапелерам з чырвонай зоркай.

Аналагічны знак, зацверджаны некалькі раней Загадам РВС СССР № 1030 ад 8 жніўня 1924 года, насілі ваеннаслужачыя кам- і начскладу, адносіліся да лётна-пад'ёмнага складу Ваенна-паветраных сіл РСЧА^[18][19].

У 1939—1940 гадах былі ўведзеныя некаторыя новыя воінскія званні (напрыклад падпалкоўнік і старшы батальённы камісар), а таксама некаторыя знакі адрознення. Аднак рэальнае іх ужыванне запазнілася. Такім чынам, на пачатак Вялікай Айчыннай вайны шматлікія ваеннаслужачыя фактычна працягвалі насіць прыведзеныя вышэй знакі адрознення.

На пятліцах ваеннаслужачых размяшчаліся эмблемы па роду войскаў (службы). Пятліцы розных родаў войскаў адрозніваліся колерам і кантамі. Да прыкладу: пятліцы пяхоты былі малінавага, кавалерыі — сіняга колеру, з аднолькавымі для абодвух родаў войскаў чорнымі кантамі.

Да 1936 года ваеннаслужачыя РСЧА працягвалі насіць эмблемы родаў войскаў (службаў) устаноўленыя Загадам РВС СССР № 807 ад 20 чэрвеня 1924 года (усяго 24 эмблемы)^[20][21],}} з дапаўненнямі, унесенымі Загадамі РВС СССР:

• № 1058 ад 19 жніўня 1924 года (зменена эмблема ваенных медыкаў)^[22][23];
• № 721 ад 7 снежня 1926 (уведзена эмблема хімічных часцей)^[24][25];
• № 220 ад 18 лістапада 1932 (уведзены пятліцы ваенных аташэ)^[26][27].

Аднак цэнтралізаванага вырабу і забеспячэння войскаў эмблемамі арганізавана не было, іх выраб і забеспячэнне імі асабістага складу ўскладалася на самі воінскія часці. Камандаванне гэтых часцей замаўляла выраб эмблем, як правіла, у розных мясцовых кааператыўных арганізацыях тыпу дробных майстэрняў ці арцеляў, часцяком уносячы ў іх дызайн уласныя карэктывы — зыходзячы з асабістых пераваг, альбо наогул аддаючы перавагу больш раннім варыянтам узору 1922 года. Да прыкладу, ваеннаслужачыя Механізаваных войскаў замест 3-х розных эмблем, зацверджаных у 1924 годзе Загадам РВС СССР № 807 для бранявых^[28], танкавых^[29] і аўтабранятанкавых^[30] часцей — аддавалі перавагу насіць адзіную эмблему Бранявых сіл РСЧА, зацверджаную Загадам РВСР № 1312 ад 29 мая 1922 года^[31][32]. Вышэйшае камандаванне на гэтую «нестатутную самадзейнасць» у большасці выпадкаў глядзела скрозь пальцы ^[33].

10 сакавіка 1936 года Загадам НКА СССР № 33 для ваеннаслужачых Сухапутных і Ваенна-паветраных сіл РСЧА вызначаюцца новыя пятлічныя эмблемы, колькасць якіх скарочана да 17^[34][35][36]. Дадзены набор эмблем праіснаваў практычна без змен да 1942 года^[37] (толькі 31 жніўня 1936 года Загадам НКА СССР № 165 эмблема Чыгуначных войскаў і ВАЗН была заменена на іншую)^[38][39].

На малюнку ніжэй (злева направа):

• Верхні рад:
  • войскі сувязі і падраздзяленні сувязі ва ўсіх родах войскаў,
  • інжынерныя войскі (акрамя часцей, якія маюць уласныя эмблемы),
  • хімічныя войскі,
  • чыгуначныя войскі (ЧВ) і ВАЗН (эмблема да 31.08.1936)^{[К 16]},
  • ваенна-медыцынскі склад (эмблема залатога колеру),
  • ваенна-ветэрынарны склад (эмблема срэбнага колеру),
  • пантонныя часткі інжынерных войскаў;
• Сярэдні рад:
  • ваенна-паветраныя сілы,
  • аўтабранеятанкавыя войскі (АБТ войскі),
  • сапёрныя часці і падраздзяленні ва ўсіх родах войскаў,
  • ваенна-тэхнічны склад ва ўсіх родах войскаў (тэхнікі і інжынеры),
  • артылерыя,
  • адміністрацыйны і ваенна-гаспадарчы (інтэнданцкі) склад ва ўсіх родах войскаў,
  • ваенныя дырыжоры і музыканты (капельмейстары);
• Ніжні рад:
  • аўтамабільныя часці,
  • ваенна-юрыдычны склад,
  • электратэхнічныя часці інжынерных войскаў.

Пяхота, кавалерыя і ваенна-палітычны склад згодна з Загадам НКА СССР № 33 ад 10 сакавіка 1936 года эмблем па роду войскаў не мелі. Адметнымі знакамі ваенна-палітычнага складу РСЧА з’яўляліся чырвоныя нарукаўныя пяціканцовыя зоркі з сярпом і молатам (для армейскіх камісараў 1-га рангу — залатая зорка без сярпа і молата).

• 
  Лейтэнант Д. Ф. Лаўрыненка
• 
  Капітан У. М. Бачароў
• 
  Камкар З. Д. Акімаў
• 
  Камандарм 2-га рангу Я. І. Алксніс
• 
  Камандарм 1-га рангу І. Э. Якір
• 
  Маршал Савецкага Саюзу М. М. Тухачэўскі

• Воінскія званні і знакі адрознення РСЧА 1940—1943
• Знакі адрознення

• Устав внутренней службы РККА. 1937 / НКО СССР. — М. : Госвоениздат, 1938. — 132 с.
• Форма одежды личного состава Военно-морских сил РККА / УВМС РККА. — Л. : Отдел Издательства НКО СССР ; М., 1934. — 70 с. — 5 000 экз.
• Иллюстрированное описание обмундирования и знаков различия Советской Армии (1918—1958 гг.) / сост. О. В. Харитонов, под общ. ред. полк. И. П. Ермошина. — АИМ ГАУ МО СССР. — Л., 1960. — 150 с. — (За нашу Советскую Родину!).

• Персональные воинские звания, установленные Постановлением ЦИК и СНК СССР от 22.09.35 с последующими дополнениями.
• ПЕРСОНАЛЬНЫЕ ВОИНСКИЕ ЗВАНИЯ ВОЕННОСЛУЖАЩИХ (1935—1945).