Заходнепалеская мікрамова

Заходнепалеская літаратурная мікрамова — усходнеславянская перыферыйная літаратурная мікрамова з 1980-х гадоў, заснавана на аднайменным дыялекце (называным таксама загародскім^[1]) заходнепалескіх гаворак (у Беларусі), які ў генетычных адносінах сінтэзуе ў сабе рысы беларускага і ўкраінскага тыпу^[1].

Варыянты назвы ― яцвяжская мова^[1]. Саманазвы: заходышнополіська лытырацька волода (г.зн. заходнепалеская літаратурная мова), русыньско-поліська волода (г.зн. русінска-палеская мова), поліська мова (г.зн. палеская мова), јітвјежа волода (г.зн. яцвяжская мова)^[1].

Філолаг А. Д. Дулічэнка адносіць заходнепалескую літаратурную мікрамову да перыферыйнага тыпу^[2] і сцвярджае, што перыферыйныя літаратурныя мікрамовы функцыянуюць у асяроддзі культурна-моўных груп, якія існуюць у межах перыферыйнага (этнічнага) арэала і якія вылучаюцца ў яго рамках толькі мясцовымі асаблівасцямі культурна-гістарычнага і моўнага (дыялектнага) характару, а за большасцю мікрамоў стаяць не нацыі, а так званыя культурна-моўныя і этнамоўныя групы як адгалінаванні ад буйных славянскіх этнасаў-нацый^[3].

Рэдкія прыклады нерэгулярнага пісьмовага прымянення мясцовых гаворак адзначаны на Палессі ўжо ў XVI і XVII ст. У XIX ст. па-палеску піша вершы Франц Савіч, пазней Мікола Янчук. У 1907 г. з’явіўся першы друкаваны палескі буквар (лемантар)^[4].

Фарміраванне заходнепалескай літаратурнай мікрамовы пачалося ў 1980-я гады^[1] дзякуючы намаганням філолага і паэта Міколы Шэляговіча^[1] па кадыфікацыі гаворак Заходняга Палесся. Затым на Беларусі было заснавана таварыства «Поліссе» і пачаў выдавацца адмысловы бюлетэнь. На заходнепалескай мікрамове ў перыяд у 1989—1994 гг. друкавалася частка матэрыялаў у газеце «Збудінне».

У 2021 г. ураджэнец Пінска Аляксей Дзікавіцкі выдаў у Варшаве зборнік вершаў і эсэ «Оньдэ», напісаны заходнепалескай літаратурнай мікрамовай^[5].

Для запісу заходнепалескай мовы выкарыстоўваецца кірыліца беларускага тыпу^[4] з літарай j (ёт). Былі таксама спробы ўвесці лацініцу^[4].

Статыстычныя даныя аб колькасці носьбітаў супярэчлівыя^[1].

Верш Аляксандра Ірванэця «Дзякуем перабудове»:

Батьку, мамо, свето в нас, свето!
Выйшла на нашијі мовы газэта!
Шэ ны газэта — шэ но бочына,
Алэ зрадніты сыба ны прычына?

Славмо-жэ ріднэньку пырыбудову,
Шо отчынее заганьбляну мову!

• Заходнепалескі рух

• Горбачук В. Т. О некоторых проблемах формирования полешуцкого литературного языка // Јітвјежа (поліська) штудіјно-прахтыцька конфырэнция: Тэзы проказэј (13-14 априля 1990 р.). Пынськ, 1990.
• Клімчук Ф. Д. Некаторыя асаблівасьці этнанацыянальнай самасьвядомасьці заходніх палешукоў // Форум, 1996, № 2.
• Клімчук Ф. Д. Некаторыя моўныя праблемы Палесся // Јітвјежа (поліська) штудіјно-прахтыцька конфырэнция: Тэзы проказэј (13-14 априля 1990 р.). Пынськ, 1990.
• Толстой Н. И. Новый славянский литературный микроязык? // Избранные труды. М., 1998, т. II. Славянская литературно-языковая ситуация.
• Шыляговыч М. Прынцыпы зложиння јітвјежијі (поліськијі) лытырацькијі мовы // Јітвјежа (поліська) штудіјно-прахтыцька конфырэнция: Тэзы проказэј (13-14 априля 1990 р.). Пынськ, 1990.
• Дуличенко, А. Д. Малые славянские литературные языки / А. Д. Дуличенко // Языки мира: Славянские языки / РАН. Институт языкознания; Ред. колл.: А. М. Молдован, С. С. Скорвид, А. А. Кибрик и др. ― М.: Academia, 2005. ― 656 с.
• Duličenko A. D. The West Polesian literary language // Language, minority, migration. Uppsala, 1995.
• Tarnacky Ј. Studia porównawcza nad geografią wyrazów (Poliesie Mazowsze). Warszawa, 1939.

• Артыкул Г. Цыхуна «Пра заходнепалескую літаратурную мікрамову»
• Праект «Фанограма заходнепольскай гаворкі і спражэння» // «Маўленчы куфар».