5-я Міжземнаморская эскадра караблёў ВМФ

5-я Міжземнаморская эскадра караблёў ВМФ
Фрэгат «Беззаветны», крэйсер «Жданаў» і падводная лодка «Магамет Гаджыеў» са складу эскадры, 1982 год.
Гады існавання	1967—1992
Краіна	СССР
Уваходзіць у	ВМФ СССР
Тып	Аператыўная эскадра

5-я (Міжземнаморская) эскадра караблёў ВМФ (да 1 чэрвеня 1981 года; з 1 чэрвеня 1981 па 1 снежня 1983 — 5-я аператыўная эскадра караблёў ВМФ; з 1 снежня 1983 па 31 снежня 1985 і з 1 кастрычніка 1989 года — 5-я аператыўная эскадра караблёў; з 31 снежня 1985 па 1 кастрычніка 1989 года — 5-я аператыўная флатылія караблёў) — аператыўнае аб’яднанне караблёў Ваенна-марскога флоту СССР. Прызначалася для вырашэння баявых задач на Міжземнаморскім тэатры ваенных дзеянняў у перыяд Халоднай вайны.

Рашэнне аб стварэнні эскадры прынята ў чэрвені 1967 года Палітбюро ЦК КПСС (адпаведны загад галоўнакамандуючага ВМФ № 0195 выйшаў 14 чэрвеня)^[1]. Утварэнне аб’яднання вялося ў спешцы ў сувязі з абвастрэннем сітуацыі на Блізкім Усходзе. Ужо ў чэрвені прызначанае камандаванне 5-й эскадры прыбыло з Масквы ў Севастопаль і ў пачатку ліпеня адбыло на Міжземнае мора для прыёму спраў у камандуючага 14-й эскадрай^[2].

Баявая служба 5-й аператыўнай эскадры была ўскладнена поўнай адсутнасцю ў Міжземным моры савецкіх ваенна-марскіх баз. Эскадра магла размяшчаць толькі абмежаваным лікам пунктаў базавання, да ліку якіх адносіліся егіпецкі Порт-Саід (да 1972 года) і сірыйскі Тартус. Штаб камандуючага эскадрай знаходзіўся ля берагоў Туніса.

Асноўным патэнцыйным праціўнікам на Міжземным моры быў 6-ы аператыўны флот ВМС ЗША^[3].

Флатылія расфарміравана 31 снежня 1992 года, ужо пасля распаду СССР. Аператыўная эскадра адроджана ў 2013 годзе ў выглядзе аператыўнага злучэння ВМФ Расіі на Міжземным моры^[4].

Арганізацыйна ў структуру аб’яднання ўваходзілі 6 аператыўных злучэнняў^[2][5]:

• 50-е — карабель кіравання з караблямі ахоўвання
• 51-е — падводныя лодкі (6—8 і больш адз.)
• 52-е — ударныя ракетна-артылерыйскія караблі
• 53-е — супрацьлодкавыя караблі
• 54-е — дэсантныя караблі
• 55-е — караблі забеспячэння.

Акрамя таго, меліся група ўзмацнення і група караблёў падтрымкі баявой службы. Камандны пункт камандуючага і штаб эскадры да ўступлення ў склад флоту крэйсера кіравання «Жданаў» размяшчаўся на флагманскім караблі (адным з лёгкіх крэйсераў праекта 68-біс) або на плаўбазе падводных лодак, забяспечаных неабходнымі сродкамі сувязі і кіравання^[5].

Эскадра фармавалася на ратацыйнай аснове: у яе склад уваходзілі надводныя і падводныя сілы Паўночнага, Балтыйскага і Чарнаморскага флатоў, а таксама караблі Ціхаакіянскага флоту^[6]. Асновай надводнага складнікам з’яўляліся сілы 30-й дывізіі супрацьлодкавых караблёў Чарнаморскага флоту. Нясенне баявой службы караблёў дывізіі ў Міжземным моры ажыццяўлялася пабрыгадна: 21-я і 11-я брыгада служылі асновай для стварэння груповак супрацьлодкавых сіл, а 150-я і 70-я брыгада — для стварэння групоўкі разнастайных ударных сіл і групы караблёў агнявой падтрымкі высадкі марскога дэсанту^[7].

Як правіла, у складзе эскадры налічвалася 70—80 вымпелаў^[6].

• Контр-адмірал Барыс Фёдаравіч Пятроў (20 чэрвеня 1967 — 11 верасня 1969);
• Контр-адмірал Уладзімір Мацвеевіч Леаненкаў (11 верасня 1969 — 7 снежня 1971);
• Контр-адмірал Яўген Іванавіч Валабуеў (7 снежня 1971 — 29 сакавіка 1974);
• Контр-адмірал Уладзімір Ільіч Акімаў (29 сакавіка 1974 — 1 чэрвеня 1977);
• Контр-адмірал Мікалай Іванавіч Рабінскі (1 чэрвеня 1977 — 22 лютага 1981);
• Контр-адмірал Валянцін Ягоравіч Селіванаў (22 лютага 1981 — 19 верасня 1985);
• Контр-адмірал Уладзімір Іванавіч Калабін (19 верасня 1985 — 15 сакавіка 1986);
• Контр-адмірал Уладзімір Рыгоравіч Ягораў (снежань 1986 — снежань 1988);
• Контр-адмірал Аляксандр Васільевіч Гарбуноў (снежань 1988 — 1990);
• Контр-адмірал Пётр Рыгоравіч Святашоў (кастрычнік 1991 — снежань 1992);
• Контр-адмірал Юрый Мікалаевіч Сысуеў (снежань 1992).

• Заблоцкий В. П. Крейсера холодной войны. — М.: Коллекция, Яуза, ЭКСМО, 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-699-26175-8.
• Заблоцкий, В. П. Корабль комплексного снабжения «Березина»: история, конструкция, боевая служба // Морская коллекция. Приложение к журналу «Моделист-конструктор». — 2007. — В. 5 (95).
• Платонов В. В. Воспоминания первого начальника штаба 5-й эскадры ВМФ // Тайфун : альманах. — 2000. — В. 3. — С. 27—33.
• Касатонов, И. В. Сорок лет 30-й дивизии Черноморского флота: через все эпохи и потрясения. — М.: Вагриус, 2009. — 352 isbn =978-5-9697-0754-2 с. — 1 000 экз.

• Валентин Селиванов. Пятая эскадра (нявызн.). www.zavtra.ru (1 студзеня 2004). Праверана 6 кастрычніка 2009.
• Заборский В. В.. Советская Средиземноморская эскадра (нявызн.). Независимое военное обозрение (13 кастрычніка 2006). Праверана 6 кастрычніка 2009.
• Коряковцев А.А., Ташлыков С.Л. «Передовой морской рубеж обороны на Юго-Западном стратегическом направлении». «Военно-исторический журнал», 2017 г.