Станци

Станци
Панорама на селото
Станци Местоположба на Станци во Македонија Станци на карта
Координати 42°10′37″N 22°21′59″E / 42.17694°N 22.36639°E / 42.17694; 22.36639
Регион	Североисточен
Општина	Крива Паланка
Област	Дурачка Река
Население	134 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1330
Повик. бр.	031
Шифра на КО	15048
Надм. вис.	1038 м
Станци на општинската карта Атарот на Станци во рамките на општината
Станци на Ризницата

Станци — село во областа Дурачка Река, во Општина Крива Паланка, во околината на градот Крива Паланка.

Селото се наоѓа во областа Дурачка Река, во високиот југоисточен дел на територијата на Општина Крива Паланка, чиј атар се допира со подрачјето на Општина Македонска Каменица.^[2] Селото е планинско и раштркано, чии маала се издигаат на надморска височина од 900 до 1.060 метри. Од самиот град Крива Паланка селото е оддалечено 6 километри.^[2]

Селото се наоѓа длабоко во Осоговските Планини и изобилува со вода. Во самото село се влеваат две помали реки, Голема и Козједолска. Поради положбата на вливот, селото го добило своето име. Кај вливот се наоѓа Средното маало со четиригодишното училиште, што претставува главниот дел на селото.^[3]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Вигња, Кураиска или Долно Маало, Бачевиште, Крива Њива, Мушково, Рупи, Бојаџина Падина, Рамниште, Селиште, Попово, Козичино, Каменита Падина, Извор, Вуково Ливадче, Баштевска Ливада, Дебели Рид, Стојанова Њива, Петрева Њива, Ваклино Водино, Гребенџин Гроб, Бел Камен, Варош, Портарица, Бабино Гумно, Сулејманово, Жугино, Манастирска Дупка, Околчеста Орница, Средње Брдо, Ширина, Горња Ширина и Ватов Гроб.^[3]

Селото има разбиен тип. Се разликуваат следниве маала: Долно, Средно, Бабино Гумно, Портарица и Варош. Во секое маало главно живеат членови на истиот род.^[3]

Селото Станци се наоѓа југоисточно од градот Крива Паланка. На североисток се граничи со селото Б’с, на исток со селото Костур, на југ со Општина Кочани и на југозапад и запад со селото Дурачка Река.

Во XV век во Македонија била раширена појавата на места наречени Варош, па така маалото Варош веројатно потекнува од тој период и било средиште за рударско-ковачките производи.^[3]

Во Долно Маало постојат две месности, Селиште и Попово. Преданието зборува дека на Селиште постоеле куќи, но дека таму народот изумрел или избегал.^[3]

Во XIX век, Станци било село во Кривопаланечка каза на Отоманското Царство.

Атарот зафаќа простор од 21,4 км². На него преовладуваат шумите на површина од 943 хектари, на пасиштата отпаѓаат 811 хектари, а на обработливото земјиште 319 хектари.^[2]

Селото, во основа, има мешовита земјоделска функција.^[2]

Во минатото, во селото особено биле развиени ковачниците. Главно биле изработувани клинци и потковици, кои ги продавале во градот Крива Паланка.^[3]

По месноста Вигња, но и по други топоними, се заклучува дека во селото постоеле рударски работи во минатото. Покрај рударството, мештаните се занимавале и со правење дрвен јаглен од бука. Бил изработен ситен, за ковачите, и крупен, за огрев на домаќинствата. Во 1945 година престанал овој занает.^[3]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Станци имало 350 жители, сите Македонци.^[4] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, во 1905 година во Станци имало 504 жители, под врховенството на Бугарската егзархија.^[5]

По Првата светска војна селото било дел од општината Дурачка Река и имало 409 жители.^[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 600 Македонци.^[7]

Станци, по број на население, преминало од големо во мало село, населено со македонско население. Така, во 1961 година селото имало 430 жители, а во 1994 година бројот се намалил на 249 жители.^[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Станци живееле 203 жители, сите Македонци.^[8]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 134 жители, од кои 122 Македонци и 12 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Станци е село со македонско православно население, кое се верува дека е старинско. Селото има толку родови колку и маала. Секој род го добил името по маалото во кое живее.^[3]

• Родови се: Варошани (15 к.), Средњемалци (15 к.), Долномалци (10 к.), Бабиногумновци (8 к.) и Портарци (6 к.). За сите се знае дека се старинци и единствено едно семејство (Максимовци) од родот Долномалци се дојдени од селото Б’с.

Според истражувањата пак на Бранислав Русиќ во 1953 година, родови во селото се:^[14]

• Староседелци: Цековци (5 к.), Маџовци (7 к.), Куранци или Јовановци (3 к.), Арсовци (1 к.), Финевци со Ѓоргијовци (2 к.), Анчевци (3 к.), Стојановци (5 к.), Колевци со Ѓоргијовци (2 к.), Јаќимовци со Цековци (3 к.), Станчовци (2 к.), Максимовци (3 к.), Цековци втори (5 к.), Николинци (3 к.), Крстевци (3 к.), Јовановци (4 к.), Стојановци втори (6 к.), Стевановци (3 к.), Шабановци (3 к.), Масларци (10 к.), Додевци (2 к.), Анчевци втори (4 к.), Велковци (2 к.) и Кајмаканци со Петровци (4 к.).
• Доселеници: Јовевци (17 к.), доселени се од селото Б’с; Терѕијци или Ѓоргијовци (2 к.), доселени се од исто место како и Јовевци и Маџири (4 к.), исто потекло како претходните два рода.

• Подрачно основно училиште „Јоаким Крчовски“

Селото влегува во рамките на Општина Крива Паланка, која била една од малкуте општини, кои не биле променети по новата територијална поделба на Македонија во 2004 година.

Во периодот од 1955 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Крива Паланка.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната Кривопаланечка градска општина, во која покрај градот Крива Паланка, се наоѓале и селата Б’с, Варовиште, Дренак, Дрење, Дурачка Река, Киселица, Конопница, Кошари, Лозаново, Мартиница и Станци. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната Општина Дурачка Река, во која влегувале селата Б’с, Дренак, Дурачка Река и Станци.

Во селото постои избирачкото место бр. 0958 според Државната изборна комисија.^[15]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 182 гласачи.^[16]

Археолошки наоѓалишта^[17]

• Манастирска Дупка — средновековен сакрален објект.

Реки^[18]

• Станечка Река — тече низ селото, се влева во Дурачка Река
• Козја Река — тече низ селото, на која се наоѓаат Станечките Водопади

Водопади^[19]

• Станечки Водопади — најголем постојан водопад на Осоговските Планини

Во селото се одбележуваат следниве празници: Свети Архангел во маалото Варош, Свети Дух во Средно маало, Младенци во Долно Маало и Свети Симеон во маалото Портарица.

Од селото, по Првата светска војна, а најмногу по Втората светска војна се отселиле многумина. Иселеници се сретнуваат во Банат (Јабука и Велика Греда), овчеполските села (Џумајлија и Каратманово), штипското село Чардаклија, во градовите Скопје, Крива Паланка и во Кочани, во Лозница во Србија.^[3][14]

• 
  Селските гробишта
• 
  Куќи во селото
• 
  Дел од селото
• 
  Мала хидроцентрала на Станечка Река
• 
  Амбар во селото

• Дурачка Река
• Општина Крива Паланка
• Крива Паланка

„Станци“ на Ризницата ?

• Валавицата еден век вала јамболlии Архивирано на 5 март 2016 г.
• Станечки водопади - туристичка атракција во Осоговието

п р у Населени места во Општина Крива Паланка Б’с Баштево Борово Варовиште Габар Голема Црцорија Градец Длабочица Добровница Дренак Дрење Дурачка Река Жидилово Киселица Конопница Костур Кошари Крива Паланка Кркља Крстов Дол Лозаново Луке Мала Црцорија Мартиница Метежево Мождивњак Нерав Огут Осиче Подржи Коњ Станци Т’лминци Трново Узем Историски Калин Камен