Моўчадзь (вёска)

Моўчадзь
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Баранавіцкі
Сельсавет	Маўчадскі
Каардынаты	53°18′43,59″ пн. ш. 25°42′01,64″ у. д.HGЯO
Заснаваны	1503
Вышыня цэнтра	193 м
Насельніцтва	▼422 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 163
Паштовы індэкс	225340
Аўтамабільны код	1
СААТА	1204854046
	Моўчадзь на Вікісховішчы

Мо́ўчадзь^[1] (трансліт.: Moŭčadź, руск.: Молчадь) — вёска ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці, на рацэ Моўчадзь. Уваходзіць у склад Маўчадскага сельсавета. Знаходзіцца за 33 км на паўночны захад ад Баранавічаў; на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Дзятлава Р108^[2]. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ліда (не займаецца прыёмам-адпраўкай грузаў, найбліжэйшая грузавая станцыя Міцкевічы). Насельніцтва 950 жыхароў, 330 гаспадарак (2005).

Назва

Адносна паходжання назвы існуе паданне, што калісьці на тутэйшы край напалі ворагі. Яны рабавалі і спусташалі паселішчы, здзекваліся над насельніцтвам. Але на месцы сучаснай в. Моўчадзь іх разбілі, і яны былі вымушаны адступаць праз дрыгвяністае, гнілое балота. Ворагі, не ведаючы броду, з крыкам пачалі тапіцца. Калі іх крыкі сціхлі, то пераможцы ад радасці гаварылі: «Маўчаць! Маўчаць!». З таго часу балота і паселішча, якое было заснавана побач, сталі называць Моўчадзь^[3].

На думку вучоных, сваё імя вёска атрымала ад назвы р. Моўчадзь^[3], якая мае балцкае паходжанне, або ўтварылася ад асабістага імя^[4].

Гісторыя

Упершыню Моўчадзь згадваецца ў першай палове XV стагоддзя, калі тут заснавалі касцёл Найсв. Тройцы. З 1486 года ў пісьмовых крыніцах паселішча значыцца як мястэчка Слонімскага павета, уладанне вялікіх князёў.

У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) у 1654 годзе Моўчадзь спалілі маскоўскія захопнікі. З гэтай прычыны ўлады Рэчы Паспалітай вызвалілі яе ад усіх падаткаў на 4 гады. У 1660-я гады мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Халецкіх, у 1716—1770 гадах — Юдзіцкіх, пазней — Тызенгаўзаў. У 1807 годзе ўладальнікам мястэчка з'яўляецца памешчык Валовіч, у 1840 годзе - Булгак.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Моўчадзь апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскім павеце. У 1860-я гады ў мястэчку было 127 двароў, касцёл Найсвяцейшай Тройцы (ліквідаваны расійскімі ўладамі ў 1867 годзе) царква, капліца, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы, 4 кірмашы. У 1862 годзе тут было адчынена народнае вучылішча. У 1879 годзе адбыўся вялікі пажар, які знішчыў большую частку пабудоў. У 1884 годзе побач з мястэчкам была пракладзена чыгунка. Станам на 1886 год тут было 45 двароў 2 царквы, 3 сінагогі, бровар, чыгуначная станцыя, народнае вучылішча, базар у нядзелі, 4 кірмашы. Мясцовы праваслаўны прыход налічваў каля 2,5 тыс. вернікаў^[3].

Найноўшы час

У 1901 годзе ў народным вучылішчы навучалася 128 хлопчыкаў і дзяўчынак^[3].

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Моўчадзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Люшнеўскай воласці Слонімскага павета^[3], з 1926 года — Баранавіцкага павета.

З 1939 года ў БССР. З 12 кастрычніка 1940 года цэнтр сельсавета Гарадзішчанскага раёна Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне^[3]. Статус паселішча панізілі да вёскі.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 9 ліпеня 1944 года вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі тут 3,6 тыс. мірных жыхароў. Гета ў Моўчадзі існавала з ліпеня 1941 да ліпеня 1942 года, як месца прымусовага перасялення яўрэяй вёскі Моўчадзь і бліжэйшых населеных пунктаў. З 15 па 18 ліпеня 1942 года здзяйсняліся расстрэлы ва ўрочышчы Папоўскія горы. На франтах вайны загінулі 8 вяскоўцаў^[3].

Пасля вайны да Моўчадзі далучаны в. Самкі і колішні маёнтак Сунгалоўшчына^[3].

Мястэчка на старых здымках
Панарама
Касцёл
Царква
Станцыя

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1830 год — 363 муж., з іх шляхты 6, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 183, мяшчан-хрысціян і сялян 169, жабракоў 3^[5]; 1865 год — 737 чал.; 1886 год — 479 чал.^[6]
XX стагоддзе: 1921 год — 1483 чал.^[7]^[8]; 1998 год — 882 чал.^[9]

Інфраструктура

У Моўчадзі працуюць выканкам сельсавета, калгасная сядзіба, рамонтна-механічныя майстэрні, Дом быту, ветэрынарны ўчастак, сталовая, аддзяленне сувязі, бібліятэка, школа-інтэрнат, сярэдняя школа (пры школе працуе з 1967 гісторыка-краязнаўчы музей), 4 магазіны.

Вуліцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Піянерская вуліца	Касцёльная вуліца

Славутасці

Карчма (кан. XIX ст.)
Касцёл (1990-я)
Млын (пач. XX ст.)
Могілкі яўрэйскія
Сінагога (кан. XIX т.)
Свята-Петра-Паўлаўская царква (1869—1873)
Курганны могільнік перыяду ранняга сярэднявечча (XI—XIII стагоддзі), за 0,5 км на поўдзень ад вёскі, злева ад дарогі на г. Слонім — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113В000059шыфр 113В000059
Помнік землякам.
Помнік двойчы Герою Савецкага Саюза С. І. Грыцаўцу, на тэрыторыі школы-інтэрната.

Страчаная спадчына

Касцёл Найсв. Тройцы

Галерэя

Краявіды Моўчадзі
Помнік землякам
Царква
Млын
Мураваны дом
Могілкі яўрэйскія

Вядомыя асобы

Аляксандр Данілевіч (1877—1949) — беларускі педагог, публіцыст, матэматык.
Людміла Уладзіміраўна Нікалайчык (нар. 1960) — беларускі медык, член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 5-га склікання.
Пятро Чабор (Пётр Пятровіч Ільюкевіч; нар. у 1954) — беларускі паэт.

Крыніцы

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 2 августа 1993 г. N 516 (СП Республики Беларусь, 1993 г., N 22, ст. 426) «Об утверждении перечня автомобильных дорог республиканского значения и единого порядка ўстановления километража, нумерации автомобильных дорог общего пользования»
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
↑ к // Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 240.
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 414.
↑ ЭГБ 1999, с. 221.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I — Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923
↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej — podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku. — Lwów: Książnica-Atlas, 1933
↑ ЭГБ 1999, с. 222.

Літаратура

Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
Шаблюк В., Вяроўкін-Шэлюта У. Моўчадзь // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 221—222. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Мястэчкі Слонімскага павета ў першай палове XIX стагоддзя / Соркіна І.В. // Слонімшчына вачыма навукоўцаў і краязнаўцаў: Матэрыялы рэгіян. гіст.-краязн. канф., прысвеч. 750-годдзю г. Слоніма і 70-годдзю заснав. Слонім. раён. краязн. музея імя І. І. Стаброўскага; [Склад.: Д. С. Аляшкевіч, І. П. Крэнь; Рэдкал.: І. П. Крэнь (адк. рэд.) і інш.]. — Слонім: ГАУПП «Слонімская друкарня», 2002. — 391 с. — С. 167 — 182. — ISBN 985-6602-22-X.
Mołczadź // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba (польск.). — Warszawa, 1885. — S. 641—642.