Фінская канцэпцыя паходжання беларусаў

Фінская канцэпцыя паходжання беларусаў — гіпотэза, вылучаная пісьменнікам Іванам Ласковым, згодна з якой продкамі беларусаў з'яўляюцца старажытныя фіна-угры^[1].

Прыхільнікі гэтай канцэпцыі сцвярджаюць, што на тэрыторыі Беларусі захавалася значная колькасць старажытных фіна-ўгорскіх гідронімаў, такіх як Дзвіна і Свір^[2].

Сур’ёзныя змены ў этнічным і генагеаграфічным ландшафце рэгіёну адбыліся з прыходам у IV–III тысячагоддзях да н.э. плямён мангалоіднай расы, якія размаўлялі на фіна-ўгорскіх мовах. Разам з імі маглі мігрыраваць і качэўнікі-індаеўрапейцы. Аселыя прышэльцы змяшаліся з мясцовым палеаеўрапейскім насельніцтвам^[2].

Антрапалагічна фіна-ўгры ўяўляюць сабой шырокі спектр пераходных формаў ад мангалоідаў (напрыклад, ханты і мансі) да еўрапеоідаў (венгры, эстонцы, фіны). Прайшоўшы ўздоўж Заходняй Дзвіны, Дняпра і Сожа, яны пачалі сяліцца пераважна па берагах гэтых рэк і іх прытокаў. Пра напрамкі міграцыі можна меркаваць па наяўнасці ў сучасных беларусаў некаторых антрапалагічных рыс, характэрных для фіна-ўграў: згладжаная мангалоідная шыракатварасць, некаторая вузкавокасць, рост ніжэй за сярэдні, а таксама асаблівасці будовы чэрапа і носа. Гэтыя рысы найбольш выяўлены ў карэннага насельніцтва паўночнага ўсходу (Віцебскі, Лёзненскі, Дубровенскі, Гарадоцкі раёны), паўднёвага ўсходу (уздоўж рэк Беседзь і Сож) і ў міжрэччы Заходняй Бярэзіны і Нёмана^[3].

Іван Ласкаў таксама вылучыў арыгінальную ідэю пра фіна-ўгорскае паходжанне Старажытнай Літвы. На аснове этымалагічнага аналізу слоў, імёнаў, назваў рэк і населеных пунктаў, ён прыйшоў да высновы, што многія з іх маюць фіна-ўгорскія карані. Ён інтэрпрэтуе назву «Літва» як абазначэнне «племя пяці родаў»^[4][5].

У эпоху неаліту палеанасельніцтва Беларусі апынулася на стыку інтарэсаў індаеўрапейцаў і фіна-ўграў. Фіна-ўгорскія гідронімы шырока распаўсюджаны на поўначы, паўночным усходзе і ўсходзе краіны, асабліва ў Гарадоцкім, Аршанскім, Мёрскім, Пастаўскім і Браслаўскім раёнах. Прыклады такіх гідронімаў, часта трансфармаваных славянамі, уключаюць Ардзяжанка, Ардышоўка, Ажаніца, Арыжня, Балныра, Вінгра, Водзьга, Волка, Вольма, Валожынка, Волчэс, Вольта, Вымна, Выня, Вята, Ганьча, Еленка, Жужма, Жыжма, Іода, Коша, Можа, Маруга, Мар’янка, Мядзёзол, Мяжужал, Мёрыца, Мерэя, Меря, Можа, Мядзел, Мястра, Нішча, Оршыца, Ашмянка, Палуж, Праня, Рыча, Саро, Сар’янка, Сасва, Свір, Сушча, Суя, Удага, Чака, Чачэра, Шэвінка, Шоша, Янка. У Магілёўскай вобласці доля фіна-ўгорскіх гідронімаў складае 15,7%^[2]. Такім чынам, фіна-ўгры сталі першымі, хто даў назвы водным аб’ектам у арэале іх рассялення^[2].