Вяркалы

Вёска Вяркалы Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Пухавіцкі Сельсавет Шацкі Каардынаты 53°21′04″ пн. ш. 27°44′23″ у. д.HGЯO Насельніцтва ▼20 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1713 Аўтамабільны код 5 Вяркалы на карце Беларусі ±

Вярка́лы^[1] (трансліт.: Viarkaly, руск.: Веркалы) — вёска ў Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Шацкага сельсавета.

Верагодна, назва мае балцкую аснову, звязаную з літоўскім словам verkauti — плакаць, ліць слёзы^[2]. Паводле географа Вадзіма Жучкевіча, у тапаніміі такія назвы звязаны з мянушкамі ці прозвішчамі^[3].

У XVI стагоддзі ўласнасць князёў Алелькавічаў (Слуцкіх). Вяркалы вядомы прынамсі з 1572 года, калі ад Яна Шчарбіны (відаць, паўнамоцнага прадстаўніка Слуцкіх) яны былі атрыманы ў заставу нейкім Шаблавінскім. У 1601 годзе Януш Радзівіл, як муж Соф’і Алелькавіч, аддаваў Вяркалы ў заставу Прушыцкаму^[4].

У 1612 годзе, па смерці Соф’і Алелькавіч, праз вена да мужа Януша перайшлі Радзівілам^[4]. У 1626 годзе Вяркалы былі ў заставе ў Грабніцкіх. У 1680 годзе былі ў заставе ў Корсакаў, якія здавалі іх Яну Душэўскаму. У 1694 годзе Корсакі перадалі свае правы на Вяркалы сужэнцам Войнам, каторыя ў 1695 годзе атрымалі інтрамісію Вяркалаў (увайшлі ў валоданне). У 1733 годзе Войны перадалі свае правы Хадароўскаму, але ненадоўга, у 1736 годзе тут былі як вечныя ўласнікі Бандынэлі^[4]. У 1739 годзе Петранэля Бандынэлава перапрадае Вяркалы Аскерку, уласніку Шацка^[4]. У той час Вяркалы ўваходзілі ў склад Менскага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага^[5].

У 1755 годзе Аскерка аддаваў Вяркалы ў заставу Паўловічу, у 1778 годзе Юзаф Гервазы Аскерка перадаў у дажывотнае валоданне Людвіку Грушвіцкаму і яго жонцы Соф’і з Яварынскіх. Пазней Грушвіцкія выкупілі Вяркалы^[4]. У сярэдзіне XVIII стагоддзя ішлі доўгія памежныя спрэчкі паміж Вяркаламі (уласнасць Аскеркаў) і Вецярэвічамі (уласнасць Радзівілаў)^[6].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1795 годзе сяло, былі царква, млын, карчма. У 1800 годзе былі касцёл і млын.

Міхал Грушвіцкі, адзін з трох сыноў Людвіка, пасяліўся ў Вяркалах і фундаваў тут філіяльны касцёльчык, каторы быў закрыты каля 1850 года^[4]. Па смерці Міхала Грушвіцкага Вяркаламі валодала яго дачка Міхаліна, жонка Тадэвуша Абранпальскага, іх сын Рудольф атрымаў фальварак Міхалоў, аддзелены ад Вяркал. Міхаліна Абранпальская па смерці мужа ажанілася з Аркадыюшам Шыстоўскім, па смерці Міхаліны ўласнасць перайшла да іх сына Мечыслава Шыстоўскага, прафесара акадэміі інжынераў. Мечыслаў Шыстоўскі правёў тут значную меліярацыю балот^[4]. У 1876 годзе ў маёнтку Вяркалы Абранпальскіх пэўны час жыў удзельнік паўстання 1863 года Віктар Стацэвіч, сын Баніфацыя, які па амністыі і вяртанні з эміграцыі быў пад следствам і атрымліваў дазволы для пражывання на радзіме^[7].

Пасля 1861 года ў Шацкай воласці Ігуменскага павета. У 1884 годзе ў вёсцы адкрыта школа граматы. Паводле перапісу 1897 года ў вёсцы быў хлебазапасны магазін. Краязнавец Аляксандр Ельскі згадваў у другой палове XIX стагоддзя, што маёнтак Вяркалы з дзясятак гадоў таму быў значна большы, пакуль частка, званая Ванячы, не перайшла ў спадчыну Юзафа Абранпальскага^[4]. Шыстоўскія збудавалі капліцу-пахавальню на могілках у Пратасаўшчыне.

У 1889 годзе маёнтак ва ўласнасці двараніна рыма-каталіцкага веравызнання Аркадыюша Шыстоўскага, была 1061 дзесяціна зямлі^[8]. У 1913 годзе маёнтак ва ўласнасць Мечыслава Шыстоўскага, было 700 дзесяцін^[9].

У 1916 годзе ў вёсцы адкрыта народнае вучылішча.

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. У пачатку 1920-х гадоў працавала школа 1-й ступені, дзе ў 1922 годзе было 40 вучняў. У пачатку 1930-х гадоў праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны калгас «Перамога», была кузня.

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

Да 1 красавіка 1960 года вёска ў складзе Слабадскога сельсавета^[10], з 1 красавіка 1960 года да 5 траўня 1962 года — у складзе Шацкага сельсавета, пасля — зноў у складзе Слабадскога сельсавета^[11]. Да 28 траўня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад Вецярэвіцкага сельсавета^[12].

• 1795 год — 48 жыхароў
• 1800 год — 4 двары, 37 жыхароў
• 1858 год — 120 жыхароў
• 1897 год — вёска, 253 жыхары; маёнтак, 3 двары, 33 жыхары
• 1908 год — вёска, 50 двароў, 341 жыхар; маёнтак, 1 двор, 42 жыхары^[13]
• 1917 год — вёска, 50 двароў, 286 жыхароў; маёнтак, 1 двор, 16 жыхароў, усе беларусы^[14]
• 1960 год — 140 жыхароў

• 2002 год — 25 двароў, 53 жыхары
• 2009 год — 31 жыхар^[15]
• 2019 год — 20 жыхароў^[16]

• Вяркалы // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 128. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
• Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
• Ярмоловичъ В. С. Списокъ населенныхъ мѣстъ Минской губерніи. — Минскъ: Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета, 1909. — 231 с.
• Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) / Центральное Статистическое Бюро Б.С.С.Р.. — Минск: Белтрестпечать, 1924.
• Jelski A. Werkały, białorus. Warkały // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. — S. 231.
• Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi // Nad Świsłoczą : kalendarz miński informacyjny na rok 1914 / pod redakcją W. Dworzaczka. — Wilno: Znicz, 1914. — 130 S.
• Матвейчык Д. Удзельнікі паўстання 1863—1864 гадоў : біяграфічны слоўнік : (паводле матэрыялаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі). — Мінск: Беларусь, 2016. — 735 с. — ISBN 978-985-01-1159-3.

• На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх