Свісток (гістарычны раён Гомеля)

Свісток — гістарычны раён Гомеля, былая ўскраіна ва ўсходняй частцы горада, на правым беразе ракі Сож. Умоўныя межы: вуліца Парыжскай Камуны, Сожская вуліца, якая пераходзіць у круты яр-спуск да ракі (на поўначы); гэты яр з'яўляўся мяжой з іншай гарадской ускраінай — Каўказам; вул. Набярэжная ўздоўж ракі Сож (на усходзе); вул. Пушкіна і Піянерскі парк (на паўднёвым захадзе). Асноўныя вуліцы (акрамя пералічаных): Арцёма (з Крушэўскім спускам), Валатаўская, Садовая, Сожская, Карла Маркса, завулак Пушкіна^[1]. Краязнавец А. Рогалеў да Свістка яшчэ адносіць колішнія вуліцы Баярскую, Мільённую і барона Нолькена^[2] (сучасныя — Білецкага, Баўмана і Ланге). Паказальна, што ў краязнаўчай літаратуры пачатку ХХ ст. межы Свістка выразна не акрэсліваліся^[3].

У аснове назвы ўскраіны метафарычнае пераасэнсаванне хадзячай мянушкі «свісток» (асноўным насельніцтвам гэтых кварталаў было гомельскае чыноўніцтва і афіцэрства). Па звестках 1889 г. Свістоўскай вуліцай раней называлася Садовая, а Новасвістоўскай — Бульварная (сучасная Парыжскай Камуны)^[4]. Тым часам пад 1909 г. ёсць згадка, што Свістоўскай паралельна называлася вуліца Валатаўская^[5].

У пачатку 20-га стагоддзя Свісток быў добра распланаваны і забудаваны. Згодна з апісаннямі таго часу прырода і прыгажосць гэтага раёна старога Гомеля не саступалі княжацкаму парку. Да 1911 года частка крутога берага Сожа ў раёне Свістка была добраўпарадкавана: разбіты сквер, пабудаваны летні тэатр, клуб, буфет. Маляўнічая панарама на засожскія прасторы прыцягвала жыхароў у гэтую частку горада. Берагавая круча ў раёне Свістка была месцам летніх гулянняў. У 1910-я гады планавалася правесці спуск па глыбокаму яру да рачнога заліва і абсталяваць прыстань для зімовай стаянкі параходаў і барак.

Цяпер былая гарадская ўскраіна ўваходзіць у склад Цэнтральнага раёна горада. Яна па-ранейшаму з'яўляецца адным з самых спакойных, зялёных і маляўнічых куткоў Гомеля. Алея на высокім рачным беразе ўздоўж вул. Набярэжнай — адно з месцаў адпачынка і масавых гулянняў гамяльчан. Забудова былога Свістка неаднародная. Пераважаюць 3—5-павярховыя будынкі 1950—70-х гадоў. Асобныя кварталы забудаваны сучаснымі 9-павярховымі дамамі. У паўночнай частцызахавалася індывідуальная забудова сядзібнага тыпу.

• 13 (26) мая 1911 года на вуліцы Мільённай каля склада правіянту гімназіст VIII-га класа Міша Івіцкі, стрэліўшы сабе ў грудзі з рэвальвера, здзейсніў самагубства, якое стала рэзанансным не толькі ў Гомелі, але і ў іншых частках тагачаснай Расійскай імперыі^[6][7]. Мяркуючы з перадсмяротных лістоў, «зрэзаны» на экзамене вучань спачатку збіраўся ўчыніць масакру, жадаючы «адпомсіціць за сябе і за іншых, але перадумаў і пастанавіў забіць толькі сябе»^[6].

• 
  Вул. Мільённая ў раёне Гарадской думы, станам на 1916 г.
• 
  Жаночая гімназія на вул. Мільённай, пачатак ХХ ст.
• 
  Вул. Мільённая з краявідам «Паляўнічага дамка», станам на 1904 г.
• 
  Дом Грошыкава на рагу вул. Мільённай і вул. Баярскай, пачатак ХХ ст.
• 
  Будынак гарадскога духоўнага вучылішча, станам на 1912 г.
• 
  Т.зв. «Паляўнічы дамок» — сядзіба на былой вуліцы Ліпавай (сёння — вул. Пушкіна), выява пач. ХХ ст.
• 
  Узор заможнай сядзібы вуліцы Валатаўской (1897 г.).
• 
  Узор заможнай сядзібы вуліцы Валатаўской (1900 г.).

• Гомель. Энциклопедический справочник. — Мн.: БелСЭ, 1991. — 527 с.

• Район «Свистка» в Гомеле Архівавана 7 жніўня 2020.