၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ

၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ
  • ထိပ်ဆုံး၊ ဘယ်မှ ညာသို့: ဆူနာမီအပြီး တွေ့မြင်ရသော အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၊ ဘန်ဒါအာချေးမြို့ • ကိုရီးယားကယ်ဆယ်ရေးသမားများက အပျက်အစီးများအောက်မှ အလောင်းတစ်လောင်းကို ရှာဖွေတွေ့ရှိနေစဉ် • မေယူလာဘိုမြို့တွင် အမျိုးသားတစ်ဦးသည် အပျက်အစီးပုံများကြားမှ ရှာဖွေနေစဉ် • ဆူနာမီလှိုင်းလုံးကြီးများကို ပြေးလွှားရှောင်တိမ်းနေကြသူများ • အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ ကီရာလာရှိ ဆူနာမီအထိမ်းအမှတ်တစ်ခု
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ သည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ တွင် တည်ရှိသည်
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ သည် ဆူမားတြား တွင် တည်ရှိသည်
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ သည် ကမ္ဘာဂြိုဟ် တွင် တည်ရှိသည်
၂၀၀၄ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ
UTC အချိန်2004-12-26 00:58:53
ISC ဖြစ်ရပ်7453151
USGS-ANSSComCat
ဒေသ ရက်စွဲ၂၆ ဒီဇင်ဘာ ၂၀၀၄; ၂၀ နှစ် အကြာက (၂၀၀၄-၁၂-26)[၁]
ဒေသ အချိန်
ကာလ၁၀ မိနစ်
အတိုင်းအတာ၉.၂–၉.၃ Mw
အနက်၃၀ km (၁၉ mi)[၁]
Epicentre3°18′58″N 95°51′14″E / 3.316°N 95.854°E / 3.316; 95.854ကိုဩဒိနိတ်: 3°18′58″N 95°51′14″E / 3.316°N 95.854°E / 3.316; 95.854[၁]
အမျိုးအစားMegathrust
သက်ရောက်ဧရိယာIndian Ocean coastline areas
အများဆုံးပြင်းအားMMI IX (ကြမ်းတမ်း)
ဆူနာမီ
  • ၁၅ to ၃၀ m (၅၀ to ၁၀၀ ft);[၂][၃]
  • max. ၅၁ m (၁၆၇ ft)[၄]
ထိခိုက်သေကြေမှုများ၂၂၇,၈၉၈ သေဆုံး[၅][၆]

၂၀၀၄ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၂၆ ရက်နေ့ နံနက် ၇ နာရီ ၅၈ မိနစ် ၅၃ စက္ကန့် ဒေသစံတော်ချိန် (UTC+7) တွင် ပြင်းအား ၉.၂-၉.၃ Mw ရှိသော ကြီးမားသည့် ငလျင်ကြီးတစ်ခုသည် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၊ ဆူမတြာကျွန်းမြောက်ပိုင်း အာချေး ကမ်းရိုးတန်းအနောက်ဘက်တွင် လှုပ်ခတ်ခဲ့သည်။ သိပ္ပံပညာရှင်များအကြား ဆူမတြာ-အန်ဒမန် ငလျင်ဟု လူသိများသည့်[၈][၉] ဤရေအောက် မဟာတွန်းကန်အား ငလျင်သည် ဘားမားမြေလွှာချပ်နှင့် အိန္ဒိယမြေလွှာချပ်ကြားရှိ မြေလွှာပြတ်ရွေ့ကြောင်းတစ်လျှောက် ပြတ်တောက်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး အချို့ဒေသများတွင် မာကာလီပြင်းအား IX အထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်။

Boxing Day အားလပ်ရက်ပြီးနောက် Boxing Day Tsunami သို့မဟုတ် အာရှဆူနာမီ[၁၀] ဟု လူသိများသော၊ လှိုင်းအမြင့် မီတာ ၃၀ (ပေ ၁၀၀) အထိရှိသည့် ကြီးမားသော ဆူနာမီသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတစ်ဝိုက်ရှိ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ နိုင်ငံပေါင်း ၁၄ နိုင်ငံမှ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် လူပေါင်း ၂၂၇,၈၉၈ ဦး သေဆုံးခဲ့ပြီး၊ အာချေး (အင်ဒိုနီးရှား) တွင် အပြင်းအထန်ဆုံး ထိခိုက်ခဲ့ကာ သီရိလင်္ကာ၊ တမီးလ်နာဒူး (အိန္ဒိယ) နှင့် ကောက်လက် (ထိုင်း) တို့တွင်လည်း ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်ခဲ့သည်။ ယင်း၏ တိုက်ရိုက်ရလဒ်မှာ ပတ်ဝန်းကျင်နိုင်ငံများ၏ ကမ်းရိုးတန်းပြည်နယ်များရှိ လူနေမှုဘဝနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးတို့တွင် ကြီးမားသော ထိခိုက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ၂၁ ရာစု၏ သေဆုံးမှုအများဆုံး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်[၁၁]၊ မှတ်တမ်းတင်ထားသော သမိုင်းတစ်လျှောက် သေဆုံးမှုအများဆုံး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များအနက်မှ တစ်ခုနှင့် သမိုင်းတစ်လျှောက် အဆိုးရွားဆုံး ဆူနာမီဘေးအန္တရာယ်ဖြစ်သည်။[၁၂] ၎င်းသည် အင်ဒိုနီးရှား၊ မော်လ်ဒိုက်၊ သီရိလင်္ကာနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံတို့၏ သမိုင်းတစ်လျှောက် အဆိုးရွားဆုံး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်လည်း ဖြစ်သည်။[၁၃]

၎င်းသည် အာရှတိုက်တွင် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ဖူးသမျှ အပြင်းထန်ဆုံး ငလျင်၊ ၂၁ ရာစု၏ အပြင်းထန်ဆုံး ငလျင်နှင့် ၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် ခေတ်သစ်ငလျင်တိုင်းတာမှု စတင်ချိန်မှစ၍ ကမ္ဘာပေါ်တွင် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ဖူးသမျှ တတိယ သို့မဟုတ် ဒုတိယမြောက် အပြင်းထန်ဆုံး ငလျင် ဖြစ်သည်။[၁၄][မှတ်စု ၁] ၎င်းသည် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ဖူးသမျှ အရှည်လျားဆုံး မြေလွှာပြတ်ရွေ့ကြောင်း အကွာအဝေး ၁,၂၀၀ ကီလိုမီတာမှ ၁,၃၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၇၂၀ မှ ၇၈၀) အထိရှိပြီး၊ မြေလွှာပြတ်ရွေ့မှုကြာချိန် အနည်းဆုံး ဆယ်မိနစ်အထိ အရှည်ကြာဆုံး ဖြစ်ခဲ့သည်။[၁၈] ၎င်းသည် ကမ္ဘာမြေကို ၁၀ မီလီမီတာ (၀.၄ လက်မ) အထိ တုန်ခါစေခဲ့ပြီး[၁၉]၊ အလက်စကာအထိ အဝေးမှ ငလျင်များကိုလည်း လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။[၂၀] ၎င်း၏ ငလျင်ဗဟိုချက်သည် ဆိုင်းမယ်လူ နှင့် ဆူမတြာကုန်းမကြီးကြားတွင် တည်ရှိသည်။[၂၁] ထိခိုက်ခံရသော ပြည်သူများနှင့် နိုင်ငံများ၏ ဒုက္ခသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းလုံးမှ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ တုံ့ပြန်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ လှူဒါန်းမှု စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၄ ဘီလီယံကျော်[၂၂] (၂၀၂၄ ခုနှစ် ငွေကြေးတန်ဖိုးအရ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၃ ဘီလီယံနှင့် ညီမျှ) ရရှိခဲ့သည်။

ငလျင်

USGS ShakeMap for the event

၂၀၀၄ ခုနှစ် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်ကို ကနဦးတွင် မိုးမင့် စကေး (Mw) ၈.၈ ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန် ဘူမိဗေဒတိုင်းတာရေးအဖွဲ့ (United States Geological Survey) က ၎င်း၏ တရားဝင် ခန့်မှန်းချက်ကို Mw  ၉.၁ ဟု သတ်မှတ်ထားသော်လည်း[၂၃][၂၄] မကြာသေးမီက လေ့လာမှုများအရ ငလျင်သည် Mw  ၉.၂ မှ ၉.၃ ရှိကြောင်း ဆိုထားသည်။ ကယ်လီဖိုးနီးယား စက်မှုတက္ကသိုလ်မှ Hiroo Kanamori က ငလျင်၏ အရွယ်အစားအတွက် Mw  ၉.၂ သည် အသင့်တော်ဆုံး ဖြစ်သည်ဟု ခန့်မှန်းသည်။[၂၅] ပိုမိုမကြာသေးမီက လေ့လာမှုများကမူ ငလျင်၏ ပြင်းအားကို Mw  ၉.၃ အထိ ခန့်မှန်းထားသည်။[၂၆][၂၇][၂၈][၂၉] ၂၀၁၆ ခုနှစ် လေ့လာမှုတစ်ခုက ပြင်းအားကို Mw  ၉.၂၅ ဟု ခန့်မှန်းခဲ့ပြီး၊[၃၀] ၂၀၂၁ ခုနှစ် လေ့လာမှုတစ်ခုကမူ ၎င်း၏ ၂၀၀၇ ခုနှစ် ခန့်မှန်းချက် Mw  ၉.၁ ကို Mw  ၉.၂ အဖြစ် ပြန်လည်ပြင်ဆင်ခဲ့သည်။[၃၁]

ပင်မငလျင်၏ ဗဟိုချက် (hypocentre) သည် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၊ မြောက်ပိုင်းဆူမတြာ၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းမှ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ၁၆၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၁၀၀) အကွာ၊ ဆီမီအူးလူးကျွန်း၏ မြောက်ဘက် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာအတွင်း၊ ပျမ်းမျှပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အောက် ၃၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၁၉) အနက်တွင် တည်ရှိသည်။ (ကနဦးတွင် ၁၀ ကီလိုမီတာ သို့မဟုတ် ၆.၂ မိုင်ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်)။ ဆွန်ဒါမဟာတွန်းကန်အား (Sunda megathrust) ၏ မြောက်ဘက်အပိုင်းသည် ၁,၃၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၈၁၀) အရှည်တစ်လျှောက် ပြတ်တောက်သွားခဲ့သည်။[၂၁] ဤငလျင် (နှင့် ဆူနာမီလှိုင်းများ) ကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ အိန္ဒိယ၊ မလေးရှား၊ မြန်မာ၊ ထိုင်း၊ သီရိလင်္ကာနှင့် မော်လ်ဒိုက်တို့တွင် ခံစားခဲ့ရသည်။[၃၂] Splinter faults သို့မဟုတ် ဒုတိယ "pop up faults" များကြောင့် ပင်လယ်ကြမ်းပြင်၏ ရှည်လျားကျဉ်းမြောင်းသော အစိတ်အပိုင်းများသည် စက္ကန့်ပိုင်းအတွင်း မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ၎င်းသည် လှိုင်းများ၏ အမြင့်ကို လျင်မြန်စွာ မြှင့်တင်ပေးပြီး အရှိန်ကိုလည်း တိုးမြှင့်ပေးခဲ့ရာ အနီးနားရှိ အင်ဒိုနီးရှားမြို့ဖြစ်သော လော့ကာ (Lhoknga) ကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။[၃၃]

အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသည် နယူးဂီနီနှင့် ထိစပ်နေသော အရှေ့မြောက်ကျွန်းများတစ်လျှောက်ရှိ ပစိဖိတ်မီးတောက်ကွင်း (Pacific Ring of Fire) နှင့် ဆူမတြာ၊ ဂျာဗား၊ ဘာလီ၊ ဖလောရက်စ် မှ တီမောအထိ တောင်ဘက်နှင့် အနောက်ဘက်တစ်လျှောက်ရှိ အယ်လ်ပိုက်ဒ်ခါးပတ် (Alpide belt) ကြားတွင် တည်ရှိသည်။ ၂၀၀၂ ဆူမတြာငလျင်သည် ပင်မငလျင်မဖြစ်မီ နှစ်နှစ်ကျော်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော ရှေ့ပြေးငလျင် (foreshock) တစ်ခုဟု ယုံကြည်ရသည်။[၃၄]

ဆူနာမီ

ဆူနာမီလှိုင်းများ ပျံ့နှံ့ပုံမှာ ငလျင်လှုပ်ပြီး ၅ နာရီအကြာတွင် ဩစတြေးလျအနောက်ပိုင်းသို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ ၇ နာရီအကြာတွင် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်သို့ ရောက်ရှိကာ၊ တောင်အာဖရိကကမ်းရိုးတန်းသို့ ငလျင်လှုပ်ပြီး ၁၁ နာရီနီးပါးကြာမှသာ ရောက်ရှိခဲ့သည်။

ငလျင်လှုပ်ခါမှုအတွင်း ပင်လယ်ကြမ်းပြင် ရုတ်တရက် အပေါ်သို့ အနည်းငယ် မြင့်တက်လာခြင်းကြောင့် ရေထုထည် အများအပြား ရွေ့လျားသွားခဲ့ရာ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများကို ထိခိုက်စေသည့် ဆူနာမီလှိုင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ မူလဖြစ်ပေါ်ရာနေရာမှ အဝေးသို့ ပျက်စီးစေသော ဆူနာမီကို တစ်ခါတစ်ရံ တယ်လီဆူနာမီ (teletsunami) ဟု ခေါ်ဆိုပြီး ပင်လယ်ကြမ်းပြင်၏ ဒေါင်လိုက်ရွေ့လျားမှုကြောင့် အလျားလိုက်ရွေ့လျားမှုထက် ပိုမိုဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေ ရှိသည်။[၃၅]

အခြားဆူနာမီများကဲ့သို့ပင် ဤဆူနာမီသည် ရေနက်ပိုင်းတွင် ရေတိမ်ပိုင်းနှင့် မတူညီစွာ ပြုမူခဲ့သည်။ နက်ရှိုင်းသော သမုဒ္ဒရာရေပြင်တွင် ဆူနာမီလှိုင်းများသည် အနိမ့်ဆုံးနှင့် ကျယ်ပြန့်သော ဖုထစ်တစ်ခုအဖြစ်သာ ပုံပေါ်ပြီး သတိမပြုမိသလောက် အန္တရာယ်မရှိဘဲ ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ပုံမှန်အားဖြင့် တစ်နာရီလျှင် ကီလိုမီတာ ၅၀၀ မှ ၁,၀၀၀ (မိုင် ၃၁၀ မှ ၆၂၀) နှုန်းဖြင့် အရှိန်အဟုန်ပြင်းစွာ ရွေ့လျားသည်။ ကမ်းရိုးတန်းအနီး ရေတိမ်ပိုင်းတွင်မူ ဆူနာမီသည် တစ်နာရီလျှင် ဆယ်ဂဏန်း ကီလိုမီတာမျှသာ အရှိန်လျော့သွားသော်လည်း ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းဖြင့် ကြီးမားပြင်းထန်သော ဖျက်ဆီးနိုင်သည့် လှိုင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ အာချေးရှိ ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများကို စုံစမ်းစစ်ဆေးသော သိပ္ပံပညာရှင်များက ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် နေရာအများအပြားတွင် လှိုင်းအမြင့် ၂၄ မီတာ (ပေ ၈၀) အထိ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ကုန်းတွင်းပိုင်းသို့ ရောက်ရှိသောအခါ အချို့နေရာများတွင် ၃၀ မီတာ (ပေ ၁၀၀) အထိ မြင့်တက်ခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများ တွေ့ရှိခဲ့သည်။[၃] ရေဒါဂြိုဟ်တုများက ရေနက်ပိုင်းရှိ ဆူနာမီလှိုင်းများ၏ အမြင့်ကို မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ငလျင်လှုပ်ပြီး နှစ်နာရီအကြာတွင် အမြင့်ဆုံးလှိုင်းအမြင့်သည် ၆၀၀ မီလီမီတာ (၂ ပေ) ရှိခဲ့ပြီး၊ ထိုသို့သော မှတ်တမ်းတင်မှုမျိုးသည် ပထမဆုံးအကြိမ် ဖြစ်သည်။[၃၆][၃၇]

ဆူနာမီအသင်း၏ ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ Tad Murty ၏ ပြောကြားချက်အရ ဆူနာမီလှိုင်းများ၏ စုစုပေါင်းစွမ်းအင်သည် TNT ၅ မီဂါတန် (၂၁ PJ) ခန့်နှင့် ညီမျှပြီး၊ ၎င်းသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း အသုံးပြုခဲ့သော စုစုပေါင်း ပေါက်ကွဲစွမ်းအင် (အနုမြူဗုံးနှစ်လုံးအပါအဝင်) ထက် နှစ်ဆကျော် ပိုမိုသော်လည်း ငလျင်ကိုယ်တိုင်မှ ထွက်ပေါ်လာသော စွမ်းအင်ထက် အဆပေါင်းများစွာ နည်းပါးနေသေးသည်။ နေရာများစွာတွင် လှိုင်းများသည် ကုန်းတွင်းပိုင်း ၂ ကီလိုမီတာ (၁.၂ မိုင်) အထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်။[၃၈]

ငလျင်ကြောင့် ထိခိုက်ခဲ့သော ၁,၆၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၁,၀၀၀) ရှည်လျားသည့် မြေလွှာပြတ်ရွေ့ကြောင်းသည် မြောက်-တောင် ဦးတည်ချက်နီးပါး ဖြစ်သောကြောင့် ဆူနာမီလှိုင်းများ၏ အပြင်းထန်ဆုံးစွမ်းအားသည် အရှေ့-အနောက် ဦးတည်ရာဘက်တွင် ရှိခဲ့သည်။ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်၏ မြောက်ဘက်ဆုံးတွင် တည်ရှိသော ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံသည် မြေနိမ့်ပိုင်းဖြစ်ပြီး ငလျင်ဗဟိုချက်နှင့် နီးကပ်သော်လည်း သေဆုံးမှု အနည်းငယ်သာ ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် မြောက်ဘက်ပိုင်း ပြတ်ရွေ့ဇုန်တွင် ငလျင် ပိုမိုနှေးကွေးစွာ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သောကြောင့် ထိုဒေသရှိ ရေရွေ့လျားမှု၏ စွမ်းအင်ကို များစွာ လျှော့ချပေးခဲ့သည့် အကျိုးကျေးဇူးကိုလည်း ရရှိခဲ့သည်။

လှိုင်းများ၏ ပျမ်းမျှအမြင့်

၎င်းတို့နှင့် ဆူနာမီဖြစ်ပေါ်ရာ မူလနေရာကြားတွင် ကုန်းမြေရှိသော ကမ်းရိုးတန်းများသည် များသောအားဖြင့် ဘေးကင်းသည်။ သို့သော် ဆူနာမီလှိုင်းများသည် ထိုကုန်းမြေများတစ်ဝိုက်တွင် တစ်ခါတစ်ရံ သွေဖည်သွားနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတွင် တည်ရှိသော ကေရလပြည်နယ်သည် ဆူနာမီဒဏ်ကို ခံခဲ့ရပြီး၊ သီရိလင်္ကာ၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းသည်လည်း သိသာထင်ရှားသော သက်ရောက်မှုများကို ခံစားခဲ့ရသည်။ ဆူနာမီနှင့် ဝေးကွာရုံဖြင့် ဘေးကင်းသည်ဟု အာမခံနိုင်ခြင်းမရှိပါ။ ဆိုမာလီယာသည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ထက် ပိုမိုဝေးကွာစွာ တည်ရှိသော်လည်း ပိုမိုဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်ခဲ့ရသည်။

အကွာအဝေးများကြောင့် ဆူနာမီသည် ကမ်းရိုးတန်းများသို့ ရောက်ရှိရန် ဆယ့်ငါးမိနစ်မှ ခုနစ်နာရီအထိ ကြာမြင့်ခဲ့သည်။[၃၉][၄၀] အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ ဆူမတြာကျွန်း၏ မြောက်ပိုင်းဒေသများသည် လျင်မြန်စွာ ထိခိုက်ခဲ့ပြီး၊ သီရိလင်္ကာနှင့် အိန္ဒိယအရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းများမှာမူ မိနစ် ၉၀ မှ နှစ်နာရီခန့်အကြာတွင် ထိခိုက်ခဲ့သည်။ ထိုင်းနိုင်ငံသည် ငလျင်ဗဟိုချက်နှင့် ပိုမိုနီးကပ်သော်လည်း ၎င်း၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းရှိ ရေတိမ်ပိုင်း အန်ဒမန်ပင်လယ်တွင် ဆူနာမီ ပိုမိုနှေးကွေးစွာ ရွေ့လျားခဲ့သောကြောင့် နှစ်နာရီခန့်အကြာမှ ထိခိုက်ခဲ့သည်။

ဆူနာမီလှိုင်းများကို အဝေးဆုံး ၈,၅၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၅,၃၀၀) အကွာရှိ တောင်အာဖရိကရှိ Struisbaai အထိ သတိပြုမိခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ငလျင်လှုပ်ပြီး ၁၆ နာရီခန့်အကြာတွင် ၁.၅ မီတာ (၅ ပေ) မြင့်သော ရေလှိုင်းကြီး ကမ်းပေါ်သို့ တက်လာခဲ့သည်။ အာဖရိကတိုက်၏ တောင်ဘက်စွန်းဆုံးနေရာဖြစ်သော Struisbaai သို့ ရောက်ရှိရန် နှိုင်းယှဉ်ချက်အရ အချိန်ကြာမြင့်ခဲ့ရခြင်းမှာ တောင်အာဖရိက ကုန်းတွင်းပိုင်း ရေတိမ်ပိုင်း ကျယ်ပြန့်မှုကြောင့် ဖြစ်နိုင်ပြီး ဆူနာမီသည် တောင်အာဖရိကကမ်းရိုးတန်းကို အရှေ့မှ အနောက်သို့ လိုက်ပါသွားခြင်းကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ဆူနာမီသည် အန္တာတိကတိုက်သို့ပင် ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ဂျပန်နိုင်ငံ ရှိုဝါအခြေစိုက်စခန်း (Showa Base) ရှိ ဒီရေတိုင်းတာ ကိရိယာများက တစ်မီတာ (၃ ပေ ၃ လက်မ) အထိ တုန်ခါမှုများကို မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ကာ နှစ်ရက်ခန့် ကြာမြင့်ခဲ့သည်။[၄၁]

ဆူနာမီစွမ်းအင်၏ အချို့အပိုင်းသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး မြောက်နှင့် တောင်အမေရိက၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းများတစ်လျှောက်တွင် သေးငယ်သော်လည်း တိုင်းတာနိုင်သည့် ဆူနာမီလှိုင်းများ (ပုံမှန်အားဖြင့် ၂၀၀ မှ ၄၀၀ မီလီမီတာ သို့မဟုတ် ၇.၉ မှ ၁၅.၇ လက်မခန့်) ကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။[၄၂] မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ မန်ဇာနီလို (Manzanillo) တွင် လှိုင်းအမြင့် ၈၉.၃ စင်တီမီတာ (၂.၉၃ ပေ; ၃၅.၂ လက်မ) ရှိသော ဆူနာမီကို တိုင်းတာရရှိခဲ့သည်။[၄၃] ထို့အပြင် ဆူနာမီသည် ဗန်ကူးဗားမြို့တွင်ပင် ထောက်လှမ်းနိုင်လောက်အောင် ကြီးမားခဲ့သည်။ တောင်အမေရိက၏ အချို့နေရာများတွင် တိုင်းတာရရှိသော ဆူနာမီများသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၏ အချို့နေရာများတွင် တိုင်းတာရရှိသော ဆူနာမီများထက် ပိုမိုကြီးမားသည်ကို တွေ့ရသောကြောင့် သိပ္ပံပညာရှင်များစွာကို အံ့အားသင့်စေခဲ့သည်။ ပင်လယ်အလယ်ပိုင်း တောင်ကြောများ (continental plates ၏ အစွန်းတစ်လျှောက် တည်ရှိသော) သည် ဆူနာမီများကို အဝေးကွာဆုံးနေရာများအထိ စုစည်းပေးပြီး လမ်းကြောင်းပြောင်းပေးခဲ့သည်ဟု သီအိုရီများ ထုတ်ထားသည်။[၄၄]

သက်ရောက်မှု

ထိခိုက်မှုရှိသော နိုင်ငံများ

  အပြင်းအထန် ထိခိုက်မှုနှင့် သေဆုံးမှု
  အသင့်အတင့် ထိခိုက်မှုနှင့် သေဆုံးမှုအချို့
  ထိခိုက်မှု အနည်းငယ်နှင့် သေဆုံးမှုမရှိ
  နိုင်ငံသား ဆုံးရှုံးမှုရှိ

ဆူနာမီ အကဲဖြတ်ညှိနှိုင်းရေးအဖွဲ့ (Tsunami Evaluation Coalition) ၏ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာအရ စုစုပေါင်း လူပေါင်း ၂၂၇,၈၉၈ ဦး သေဆုံးခဲ့သည်။[၄၅] ကုလသမဂ္ဂ ဆူနာမီပြန်လည်ထူထောင်ရေးဆိုင်ရာ အထူးသံတမန်ရုံးမှ ထုတ်ပြန်သော နောက်ထပ်စုစုပေါင်း ကိန်းဂဏန်းတစ်ခုမှာ ၂၂၉,၈၆၆ ဦး သေဆုံးခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။[၄၆] အသက်ဆုံးရှုံးမှုအရ တိုင်းတာကြည့်မည်ဆိုလျှင် ၎င်းသည် မှတ်တမ်းတင်ထားသော သမိုင်းတစ်လျှောက်တွင် အဆိုးရွားဆုံး ငလျင်ဆယ်ခုအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး သမိုင်းတစ်လျှောက် အဆိုးရွားဆုံး ဆူနာမီတစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။

အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသည် အဆိုးရွားဆုံး ထိခိုက်ခံရသည့်ဒေသဖြစ်ပြီး သေဆုံးသူအရေအတွက် အများစုမှာ ၁၇၀,၀၀၀ ခန့် ရှိသည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။[၄၇] အင်ဒိုနီးရှားတစ်နိုင်ငံတည်းတွင်ပင် သေဆုံးသူအရေအတွက်သည် ၁၇၂,၇၆၁ ဦး အထိ မြင့်မားနိုင်သည်။[၄၈] ထိုအချိန်က အင်ဒိုနီးရှားကျန်းမာရေးဝန်ကြီး Siti Fadilah Supari ၏ ကနဦးအစီရင်ခံစာတွင် အင်ဒိုနီးရှားတစ်နိုင်ငံတည်း၌ပင် သေဆုံးသူစုစုပေါင်း ၂၂၀,၀၀၀ အထိရှိနိုင်ပြီး စုစုပေါင်း သေဆုံးသူဦးရေ ၂၈၀,၀၀၀ အထိရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းခဲ့သည်။[၄၉] သို့သော် အင်ဒိုနီးရှားရှိ သေဆုံးသူနှင့် ပျောက်ဆုံးသူ ခန့်မှန်းခြေအရေအတွက်ကို နောက်ပိုင်းတွင် ၅၀,၀၀၀ ကျော် လျှော့ချခဲ့သည်။ ဆူနာမီ အကဲဖြတ်ညှိနှိုင်းရေးအဖွဲ့က ၎င်းတို့၏ အစီရင်ခံစာတွင် "ပျောက်ဆုံးသူများဆိုင်ရာ အချက်အလက်များသည် အမြဲတမ်း မျှော်လင့်ထားသလောက် ကောင်းမွန်ခြင်းမရှိသောကြောင့် ထိုသို့သော အချက်အလက်အားလုံးသည် အမှားအယွင်း ရှိနိုင်သည်ကို သတိရသင့်သည်" ဟု ဖော်ပြထားသည်။[၅၀] ထိုင်းနိုင်ငံမှ ရရှိသော အစီရင်ခံစာများအရ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် သေဆုံးသူဦးရေသည် များစွာပိုမို မြင့်မားနိုင်ကြောင်း ဆိုထားသည်။[၅၁]

ဆူနာမီသည် အာဖရိကအရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းအထိ ပြင်းထန်သော ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများနှင့် သေဆုံးမှုများကို ဖြစ်ပွားစေခဲ့ပြီး၊ ဆူနာမီကြောင့် တိုက်ရိုက်သေဆုံးမှု မှတ်တမ်းတင်ထားသည့် အဝေးဆုံးနေရာမှာ ငလျင်ဗဟိုချက်မှ ၈,၀၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၅,၀၀၀) အကွာ ကိပ်တောင်းအနီးရှိ Rooi-Els တွင် ဖြစ်သည်။[၅၂]

ကယ်ဆယ်ရေးအေဂျင်စီများက သေဆုံးသူများ၏ သုံးပုံတစ်ပုံသည် ကလေးငယ်များဖြစ်ပုံရကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ထိခိုက်ခံရသော ဒေသများစွာ၏ လူဦးရေတွင် ကလေးငယ်များ၏ အချိုးအစား မြင့်မားမှုကြောင့်ဖြစ်ပြီး၊ ကလေးငယ်များသည် ရေလှိုင်းများ၏ လွှမ်းမိုးမှုကို ခုခံနိုင်စွမ်း အနည်းဆုံးဖြစ်သောကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ Oxfam က အချို့ဒေသများတွင် အမျိုးသားများထက် အမျိုးသမီးများ လေးဆအထိ ပိုမိုသေဆုံးခဲ့ရကြောင်း ထပ်မံဖော်ပြခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းတို့သည် ကမ်းခြေတွင် တံငါသည်များ ပြန်လာမည့်အချိန်ကို စောင့်ဆိုင်းနေခြင်းနှင့် အိမ်များတွင် ၎င်းတို့၏ ကလေးများကို ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်နေခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။[၅၃]

သီရိလင်္ကာ၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် မော်လ်ဒိုက်တို့တွင် အရေးပေါ်အခြေအနေများ ကြေညာခဲ့သည်။ ကုလသမဂ္ဂက ကနဦးတွင် ကယ်ဆယ်ရေးလုပ်ငန်းသည် လူသားသမိုင်းတွင် ကုန်ကျစရိတ်အများဆုံး ဖြစ်လိမ့်မည်ဟု ခန့်မှန်းခဲ့သည်။ ထိုစဉ်က ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် ကိုဖီအန်နန်က ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးသည် ငါးနှစ်မှ ဆယ်နှစ်ခန့် ကြာမြင့်မည်ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။ ရောဂါများကြောင့် နောက်ဆုံးသေဆုံးသူဦးရေ နှစ်ဆတိုးလာမည်ကို အစိုးရများနှင့် အစိုးရမဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများက စိုးရိမ်ခဲ့ကြပြီး၊ ကြီးမားသော လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ တုံ့ပြန်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။

ဒေသခံနေထိုင်သူ အများအပြားအပြင်၊ အထူးသဖြင့် နော်ဒစ်နိုင်ငံများမှ ဥရောပခရီးသွား ၉,၀၀၀ ခန့် (အများစုမှာ ဥရောပသားများ) သည် အားလပ်ရက် ခရီးသွားရာသီ အထွတ်အထိပ်ကာလကို ပျော်ရွှင်နေစဉ်အတွင်း သေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ပျောက်ဆုံးခြင်းတို့တွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။[၅၄] ဆွီဒင်နိုင်ငံသည် သေဆုံးသူဦးရေ ၅၄၃ ဦး ဖြင့် ဥရောပတွင် အဆိုးရွားဆုံး ထိခိုက်ခံရသည့် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး၊ နိုင်ငံ၏ လူဦးရေနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက များစွာကြီးမားသော ကွာခြားမှုဖြင့် ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ဂျာမနီနိုင်ငံသည် သေဆုံးသူ ၅၃၉ ဦး ဖြင့် မရှေးမနှောင်း လိုက်ပါခဲ့သည်။

ထိခိုက်မှုရှိသော နိုင်ငံများ[က] အတည်ပြုထားသော သေဆုံးသူ ခန့်မှန်း သေဆုံးသူ[ခ] ဒဏ်ရာရ ပျောက်ဆုံး အိုးအိမ်မဲ့ ကိုးကား
 အင်ဒိုနီးရှား ၁၃၀,၇၃၆ ၁၆၇,၅၄၀ ၃၇,၀၆၃ ၅၀၀,၀၀၀+ [၅၅]
 သီရိလင်္ကာ ၃၅,၃၂၂[ဂ] ၃၅,၃၂၂ ၂၁,၄၁၁ ၅၁၆,၁၅၀ [၅၆]
 အိန္ဒိယ ၁၂,၄၀၅ ၁၆,၂၆၉ ၃,၈၇၄ ၆၄၇,၅၉၉
 ထိုင်း ၅,၃၉၅[ဃ] ၈,၂၁၂ ၈,၄၅၇ ၂,၈၁၇ ၇,၀၀၀ [၅၇][၅၈]
 ဆိုမာလီယာ ၇၈ ၂၈၉ ၅,၀၀၀ [၅၉][၆၀]
 မြန်မာ ၆၁ ၄၀၀–၆၀၀ ၄၅ ၂၀၀ ၃,၂၀၀ [၅၁][၆၁]
 မော်လဒိုက် ၈၂ ၁၀၈ ၂၆ ၁၅,၀၀၀+ [၆၂][၆၃]
 မလေးရှား ၆၈ ၇၅ ၂၉၉ ၆ ၅,၀၀၀+ [၆၄][၆၅]
 တန်ဇေးနီးယား 10 13 3 [၆၆]
 ဆေးရှဲ ၃ ၃ ၅၇ ၂၀၀ [၆၇][၆၈]
 ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ၂ ၂ [၆၉]
 တောင်အာဖရိက ၂[င] ၂ [၇၀]
 ယီမင် ၂ ၂ [၇၁]
 ကင်ညာ ၁ ၁ ၂
 မဒါဂတ်စကား ၁,၀၀၀+ [၇၂]
စုစုပေါင်း ခန့်မှန်း ၁၈၄,၁၆၇ ၂၂၇,၈၉၈ ၁၂၅,၀၀၀ ၄၃,၇၉ ၁,၇၄၀,၀၀၀
  • ^က ဤဇယားသည် ဆူနာမီနှင့် တိုက်ရိုက်အကျိုးသက်ရောက်မှုရှိသော နိုင်ငံများသာလျှင်ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံသားများ နိုင်ငံပြင်ပရောက်နေစဉ် ထိခိုက်မှုရှိသော နိုင်ငံများ မပါဝင်ပါ။
  • ^ခ သတင်းပို့ထားသည်များကို "အတည်ပြုပြီး' အောက်တွင်ထည့်သွင်းထားသည်။ အကယ်၍ သီးခြားခန့်မှန်းချက်များ မရပါက ဤကော်လံရှိ အရေအတွက်သည် "အတည်ပြုပြီး" အောက်တွင် သတင်းပို့ထားသည်နှင့် အတူတူပင် ဖြစ်သည်။
  • ^ဂ တမီး(လ်) ကျား (Tamil Tiger) အာဏာပိုင်တို့မှ ၎င်းတို့၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိသော နယ်မြေတို့တွင် ပျောက်ဆုံးသည်ဟု ကနဦးတွင် ကြေညာထားသည့် ခန့်မှန်းခြေ လူဦးရေ ၁၉,၀၀၀ ကို ထည့်သွင်းထားခြင်းမရှိပါ။
  • ^ဃ အချက်အလက်များတွင် အနည်းဆုံး နိုင်ငံခြားသား ၂,၄၆၄ ဦး ပါဝင်သည်။
  • ^င တောင်အာဖရိက ပြင်ပတွင် သေဆုံးခဲ့သော တောင်အာဖရိကနိုင်ငံသားများကို ပါဝင်ထည့်သွင်းထားခြင်းမရှိပါ (ဥပမာ- ထိုင်းနိုင်ငံရှိ ခရီသွားဧည့်သည်များ)။

သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများ

ဖူးခက် မြောက်ပိုင်းရှိ ခေါင်လက်(ခ်) ကို ဆူနာမီ ရေလွှမ်းမိုးနေပုံ၊

လူ့အသက်ဆုံးရှုံးမှုများအပြင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာငလျင်သည် ဒေသတွင်းကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ထိခိုက်စေခဲ့သော ကြီးမားသည့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဒီရေတောများ၊ သန္တာကျောက်တန်းများ၊ သစ်တောများ၊ ကမ်းရိုးတန်းစိမ့်မြေများ၊ သစ်ပင်ပန်းပင်များ၊ သဲသောင်ပြင်များနှင့် ကျောက်ဆောင်ဖွဲ့စည်းပုံများ၊ တိရစ္ဆာန်နှင့် သစ်ပင် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ နှင့် မြေအောက်ရေ ကဲ့သို့သော ဂေဟစနစ်များတွင် ပြင်းထန်သော ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင် အစိုင်အခဲနှင့် အရည်စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများ၊ စက်မှုဓာတုပစ္စည်းများ ပျံ့နှံ့ခြင်း၊ ရေထုညစ်ညမ်းခြင်းနှင့် မိလ္လာစုဆောင်းစနစ်များနှင့် ကုသရေးစက်ရုံများ ပျက်စီးခြင်းတို့က သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ပိုမိုခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများကို အကဲဖြတ်ရန်အတွက် အချိန်အတော်ကြာပြီး သိသာထင်ရှားသော အရင်းအမြစ်များ လိုအပ်ခဲ့သည်။[၇၃]

အဓိကသက်ရောက်မှုမှာ ဆားငန်ရေများ စိမ့်ဝင်ခြင်းနှင့် စိုက်ပျိုးနိုင်သောမြေပေါ်တွင် ဆားအလွှာများ စီးဆင်းမှုကြောင့် ရေချိုထောက်ပံ့မှုများနှင့် မြေဆီလွှာများ ညစ်ညမ်းမှုကြောင့် ဖြစ်သည်။ မော်လ်ဒိုက်နိုင်ငံတွင် ပင်လယ်လှိုင်းများ ဖုံးလွှမ်းခဲ့သည့် သန္တာကျောက်တန်းကျွန်းစု ၁၆ မှ ၁၇ ခုအထိ ရေချိုမရှိတော့ဘဲ ဆယ်စုနှစ်များစွာ လူနေထိုင်ရန် မဖြစ်နိုင်တော့ဘဲ ဖြစ်သွားနိုင်ပါသည်။ ရပ်ရွာများအတွက် အသုံးပြုခဲ့သော ရေတွင်းများစွာသည် ပင်လယ်ရေ၊ သဲနှင့် မြေကြီးတို့ဖြင့် ပြည့်နှက်သွားခဲ့ပြီး၊ ရေအောင်းလွှာများသည် ကျောက်များ၏ ချွေးပေါက်များမှတစ်ဆင့် စိမ့်ဝင်ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ ကျွန်း၏အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတွင် ဆူနာမီသည် ရွာသူရွာသားများ သောက်သုံးရေအတွက် အားထားရသော ရေတွင်းများကို ညစ်ညမ်းစေခဲ့သည်။[၇၄]

ကိုလံဘိုအခြေစိုက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရေစီမံခန့်ခွဲမှုဌာန (International Water Management Institute - IWMI) သည် ဆားငန်ရေ၏ သက်ရောက်မှုများကို စောင့်ကြည့်လေ့လာခဲ့ပြီး ဖြစ်ရပ်ဖြစ်ပွားပြီး တစ်နှစ်ခွဲအကြာတွင် ရေတွင်းများသည် ဆူနာမီမဖြစ်ပွားမီက သောက်သုံးရေအရည်အသွေးအတိုင်း ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာခဲ့ကြောင်း ကောက်ချက်ချခဲ့သည်။[၇၄] IWMI သည် ဆားငန်ရေဖြင့် ညစ်ညမ်းနေသော ရေတွင်းများကို သန့်ရှင်းရေးလုပ်ရန် နည်းစနစ်များကို တီထွင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့ကို နောက်ပိုင်းတွင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့မှ ၎င်းတို့၏ အရေးပေါ်လမ်းညွှန်ချက်များထဲမှ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် တရားဝင် အတည်ပြုခဲ့သည်။[၇၅]

ဆားငံဖြစ်နေသော မြေဆီလွှာသည် မြုံသွားပြီး စိုက်ပျိုးရေးအတွက် ပြန်လည်ပြုပြင်ရန် ခက်ခဲကာ ကုန်ကျစရိတ်များစွာ ကုန်ကျသည်။ ၎င်းသည် သစ်ပင်များနှင့် အရေးကြီးသော မြေဆီလွှာရှိ အဏုဇီဝပိုးမွှားများ သေဆုံးမှုကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ သီရိလင်္ကာရှိ စပါး၊ သရက်နှင့် ငှက်ပျောစိုက်ခင်း ထောင်ပေါင်းများစွာသည် လုံးဝနီးပါး ပျက်စီးခဲ့ပြီး ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာရန် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာမြင့်မည်ဖြစ်သည်။[၇၄]

အခြားအကူအညီများအပြင် ဩစတြေးလျအစိုးရသည် မော်လ်ဒိုက်၊ ဆီရှဲလ်နှင့် အခြားဒေသများရှိ သန္တာကျောက်တန်းများကို စောင့်ကြည့်လေ့လာခြင်းနှင့် ပင်လယ်ပြင်ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် သန္တာကျောက်တန်းများ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးအတွက် မဟာဗျူဟာများ ဖော်ဆောင်ရန် ဂေဟဗေဒကျွမ်းကျင်သူများကို စေလွှတ်ခဲ့သည်။[၇၆] သိပ္ပံပညာရှင်များသည် ဩစတြေးလျအရှေ့မြောက်ပိုင်း ရေပြင်ရှိ မဟာ ဘယ်ရီယာ သန္တာကျောက်တန်းကြီး နှင့် ပတ်သက်သည့် လုပ်ငန်းများမှ သိသာထင်ရှားသော ဂေဟဗေဒဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်မှုများကို ရရှိခဲ့ကြသည်။[၇၇]

ဤမကြုံစဖူးအခြေအနေကို တုံ့ပြန်ရန်အတွက် ကုလသမဂ္ဂ ပတ်ဝန်းကျင်အစီအစဉ် သည် ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှု၏ ပြင်းထန်မှုကို ဆုံးဖြတ်ရန်နှင့် ၎င်းကို မည်သို့ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရမည်ကို ဒေသတွင်းအစိုးရများနှင့် ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။[၇၈] UNEP သည် အရေးပေါ်ရန်ပုံငွေတစ်ခုကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး၊ ဆူနာမီကြောင့် ထိခိုက်ခံရသော နိုင်ငံများထံမှ အကူအညီတောင်းခံမှုများကို တုံ့ပြန်ရန် လုပ်ငန်းအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၂၀၀၄ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးနှင့် ဘေးအန္တရာယ်လျှော့ချရေးအတွက် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉.၃ သန်းခန့်ကို စုဆောင်း၍ ဖြန့်ဝေနိုင်ခဲ့သည်။ ရန်ပုံငွေများကို အခြားနိုင်ငံတကာ အေဂျင်စီများနှင့် ဖင်လန်၊ နော်ဝေ၊ စပိန်၊ ဆွီဒင်နှင့် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းအပါအဝင် နိုင်ငံများမှ ရရှိခဲ့သည်။[၇၉][၈၀]

ကမ်းရိုးတန်းဒေသများရှိ ဒီရေတောများ တည်ရှိမှုသည် ရေလုပ်ငန်း သို့မဟုတ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် ရှင်းလင်းထားသော နေရာများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အချို့သော ကာကွယ်မှုများကို ပေးနိုင်ခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများက ဖော်ပြခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဒီရေတော ပြန်လည်ထူထောင်ရေးသည် ပရောဂျက်များစွာ၏ အဓိကအာရုံစိုက်ရာ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အောင်မြင်မှုအမျိုးမျိုး ရရှိခဲ့သည်။ ဂေဟစနစ်အခြေပြု ဘေးအန္တရာယ်လျှော့ချရေးအတွက် ထိုသို့သော ချဉ်းကပ်မှုများသည် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ဒေသခံလူမှုအသိုင်းအဝိုင်းများ ပါဝင်ပတ်သက်သောအခါနှင့် ဒီရေတောများ ရှင်သန်နိုင်စေရန် ရွေးချယ်ထားသော နေရာများ၏ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အခြေအနေများကို ဂရုတစိုက် အာရုံစိုက်သောအခါတွင် အအောင်မြင်ဆုံး ဖြစ်ပုံရသည်။[၈၁]

စီးပွားရေးဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများ

ဆူနာမီ ပြီး နောက်တွင်မြင်တွေ့ရသော ချန်နိုင်းမြို့ မရီနာကမ်းခြေ

ဆူနာမီကြောင့် စီးပွားရေး ထိခိုက်မှုပမာဏသည် မည်သည့်အတိုင်းအတာအထိ စစ်ဆေးသည်အပေါ် မူတည်သည်။ နိုင်ငံတော် စီးပွားရေးများအပေါ် အလုံးစုံ သက်ရောက်မှုသည် အနည်းငယ်သာ ရှိသော်လည်း၊ ဒေသတွင်း စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများမှာမူ ပြင်းထန်စွာ ပျက်စီးခဲ့ရသည်။[၈၂] ဆူနာမီကြောင့် အထိခိုက်ဆုံး လုပ်ငန်းနှစ်ခုမှာ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းနှင့် ခရီးသွားလုပ်ငန်း ဖြစ်သည်။ အချို့သော စီးပွားရေးပညာရှင်များက ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများတွင် ဆုံးရှုံးမှုများသည် ဂျီဒီပီ၏ အချိုးအစား အနည်းငယ်သာ ဖြစ်သောကြောင့် ထိခိုက်ခံရသော နိုင်ငံတော်စီးပွားရေးများအပေါ် သက်ရောက်မှုသည် အနည်းငယ်သာ ဖြစ်လိမ့်မည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ သို့သော် အချို့ကမူ အခြေခံအဆောက်အအုံများ ပျက်စီးမှုသည် အဓိကကျသော အကြောင်းအရင်းဖြစ်ကြောင်း သတိပေးထားသည်။ အချို့သော ဒေသများတွင် သောက်သုံးရေထောက်ပံ့မှုများနှင့် လယ်ယာမြေများသည် သမုဒ္ဒရာမှ ဆားငန်ရေဖြင့် နှစ်ပေါင်းများစွာ ညစ်ညမ်းနေနိုင်သည်။[၈၃]

ကမ်းရိုးတန်းငါးဖမ်းလုပ်ငန်း အသိုင်းအဝိုင်းများနှင့် ထိုနေရာတွင် နေထိုင်ကြသည့် ဒေသတွင်းရှိ အဆင်းရဲဆုံးသော သူများအပေါ် သက်ရောက်မှုမှာ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းသူများ၊ လှေများနှင့် ငါးဖမ်းကိရိယာများ ဆုံးရှုံးမှုများဖြင့် ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်ပျက်စီးခဲ့သည်။[၈၄][၈၅] သီရိလင်္ကာတွင် ငါးခြင်းတောင်းများ၊ ငါးထောင်ချောက်များနှင့် လှံများကို အများအားဖြင့် အသုံးပြုသော လက်မှုငါးဖမ်းလုပ်ငန်းသည် ဒေသခံဈေးကွက်များအတွက် အရေးကြီးသော ငါးအရင်းအမြစ်ဖြစ်သည်။ စက်မှုငါးဖမ်းလုပ်ငန်းသည် အဓိကစီးပွားရေးလုပ်ငန်းဖြစ်ပြီး လူပေါင်း ၂၅၀,၀၀၀ ခန့်ကို တိုက်ရိုက်အလုပ်အကိုင် ပေးစွမ်းသည်။ မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းသည် တက်ကြွသော ပို့ကုန်ကို ဦးတည်သည့် ကဏ္ဍအဖြစ် ပေါ်ထွက်လာပြီး ကြီးမားသော နိုင်ငံခြားငွေများ ရရှိစေခဲ့သည်။ ကနဦး ခန့်မှန်းချက်များအရ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများရှိ ငါးဖမ်းရေယာဉ်စု၏ ၆၆% နှင့် စက်မှုအခြေခံအဆောက်အအုံများ ပျက်စီးခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။[၈၆]

ဆူနာမီသည် သီရိလင်္ကာ၏ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော လှေများစွာကို ဖျက်ဆီးခဲ့သော်လည်း၊ တမီးလ်နာဒူးရှိ လှေကျင်းများတွင် ဖိုက်ဘာမှန်ဖြင့် အားဖြည့်ထားသော ကက်တမာရမ်လှေများအတွက် လိုအပ်ချက်ကိုလည်း ဖန်တီးပေးခဲ့သည်။ ဆူနာမီကြောင့် သင်္ဘောပေါင်း ၅၁,၀၀၀ ကျော် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည့်အတွက် စက်မှုလုပ်ငန်းသည် အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခဲ့သည်။ သို့သော် ကြီးမားသော လိုအပ်ချက်ကြောင့် လုပ်ငန်းစဉ်တွင် အရည်အသွေးကျဆင်းစေခဲ့ပြီး ဆူနာမီကြောင့် ဆင်းရဲဒုက္ခရောက်ခဲ့သူများအတွက် ဈေးနှုန်းလျှော့ချရန် အရေးကြီးသော ပစ္စည်းအချို့ကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ရသည်။[၈၇]

ဆူနာမီရေကြောင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများသာ တိုက်ရိုက်ထိခိုက်ခဲ့သော်လည်း သွယ်ဝိုက်သော သက်ရောက်မှုများမှာ ကုန်းတွင်းပိုင်း ပြည်နယ်များအထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ ဖြစ်ရပ်ဆိုင်ရာ မီဒီယာ သတင်းဖော်ပြမှုသည် ကျယ်ပြန့်လွန်းသည့်အတွက် ခရီးသွားများစွာသည် ၎င်းတို့၏ ခရီးသွားနေရာများသည် ထိခိုက်မှုမရှိစေကာမူ ကမ္ဘာ့ထိုအပိုင်းသို့ အားလပ်ရက်ခရီးစဉ်များနှင့် ခရီးသွားလာမှုများကို ဖျက်သိမ်းခဲ့ကြသည်။ ဤသက်ရောက်မှုသည် ထိုင်းနိုင်ငံ ကုန်းတွင်းပိုင်းပြည်နယ်များဖြစ်သည့် ခရာဘီ ကဲ့သို့သော နေရာများတွင် အထူးသဖြင့် ခံစားခဲ့ရသည်။ ခရာဘီသည် ထိုင်းနိုင်ငံရှိ အခြားခရီးသွားနေရာများစွာအတွက် စတင်ရာနေရာတစ်ခုအဖြစ် လုပ်ဆောင်ခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။[၈၈]

ဒေသတွင်းနိုင်ငံများသည် ခရီးသွားများကို ပြန်လာကြရန် တောင်းဆိုခဲ့ပြီး၊ ခရီးသွားအခြေခံအဆောက်အအုံအများစုမှာ မပျက်စီးကြောင်း ထောက်ပြခဲ့သည်။ သို့သော် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြောင်းများကြောင့် ခရီးသွားများမှာ ပြန်လာရန် တွန့်ဆုတ်ခဲ့ကြသည်။ ဆူနာမီဒဏ် မခံခဲ့ရသော ထိုင်းနိုင်ငံ၏ ကမ်းခြေအပန်းဖြေစခန်းများပင်လျှင် ခရီးစဉ်ဖျက်သိမ်းမှုများဖြင့် ထိခိုက်ခဲ့ရသည်။[၈၉]

ငလျင်နှင့် ဆူနာမီ နှစ်ခုစလုံးသည် မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ ဆူမားတြားကျွန်းကို ပိုင်းခြားထားသည့် မလက္ကာရေလက်ကြားရှိ ရေကြောင်းသွားလာရေးကို ထိခိုက်စေခဲ့သည်။ ပင်လယ်ကြမ်းပြင်၏ အတိမ်အနက်ကို ပြောင်းလဲခြင်းနှင့် ရေကြောင်းသွားလာရေး ဆိုင်ရာ ဖျော်ရည်များ၊ သင်္ဘောပျက်ဟောင်းများအား နှောင့်ယှက်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ ရေလက်ကြား၏ ဒေသတစ်ခုတွင် ရေအနက်သည် ယခင်က မီတာ ၁,၂၀၀ (ပေ ၄,၀၀၀) အထိရှိခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ အချို့နေရာများတွင် မီတာ ၃၀ (ပေ ၁၀၀) သာ ရှိတော့သည့်အတွက် သင်္ဘောများ သွားလာရန် မဖြစ်နိုင်တော့ဘဲ အန္တရာယ်ရှိစေသည်။ ဤပြဿနာများသည် ကယ်ဆယ်ရေးအကူအညီများ ပေးပို့ခြင်းကိုလည်း ပိုမိုစိန်ခေါ်မှုများ ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ရေကြောင်းသွားလာရေး မြေပုံအသစ်များ ရေးဆွဲရန် လပေါင်းများစွာ သို့မဟုတ် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာနိုင်သည်။ အရာရှိများက ဆူနာမီသည် ပင်လယ်ဓားပြများကို သတ်ဖြတ်ပြီး ၎င်းတို့၏ လှေများကို ဖျက်ဆီးခဲ့သောကြောင့် ဒေသတွင်း ပင်လယ်ဓားပြမှုများ လျော့ကျသွားမည်ဟု မျှော်လင့်ခဲ့ကြသည်။[၉၀] အကြောင်းအရင်းများစွာကြောင့် ၂၀၀၄ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၀၅ ခုနှစ်အကြား ပင်လယ်ဓားပြမှု ဖြစ်စဉ်များ ၇၁.၆% ကျဆင်းခဲ့ပြီး ဖြစ်စဉ် ၆၀ မှ ၁၇ ခုသို့ လျော့ကျသွားခဲ့သည်။ အဆင့်အတန်းများမှာ နှစ်အနည်းငယ်ကြာမျှ နိမ့်ကျနေခဲ့သည်။ သို့သော် ၂၀၁၃ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်အကြားတွင် ပင်လယ်ဓားပြမှု ဖြစ်စဉ်များ ၇၃.၂% သိသိသာသာ မြင့်တက်လာပြီး ဆူနာမီမဖြစ်ပွားမီ အဆင့်ကို ကျော်လွန်သွားခဲ့သည်။[၉၁]

နိုင်ငံအသီးသီးမှလှူဒါန်းမှုများ

ဩစတြေးလျ အစိုးရမှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၈၁၉.၉ သန်း ကတိပေးသည် (အင်ဒိုနီးရှား အတွက် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ရ၆၀.၆ သန်း အကူအညီ အတွဲလိုက် အပါအဝင်)၊ ဂျာမနီ အစိုးရမှ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၆၆၀ သန်း ကမ်းလှမ်းသည်၊ ဂျပန် အစိုးရမှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၅၀၀ သန်း ပေးသည်၊ ကနေဒါ အစိုးရ မှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၄၃ သန်း ပေးသည်၊ နော်ဝေ နှင့် နယ်သာလန် နှစ်နိုင်ငံပေါင်းမှ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၁၈၃ သန်း ပေးသည်၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မှ အစပိုင်းတွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၅ သန်း ပေးသည် (အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၅၀ သန်း သို့တိုးပေးခဲ့သည်) နှင့် ကမ္ဘာ့ဘဏ် မှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၅၀ သန်း ပေးသည်။

အီတလီမှလည်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉၅ သန်း ပေးခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၁၃ သန်း သို့ တိုးပေးခဲ့ပြီး ၎င်းအနက်မှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၄၂ သန်း သည် SMS (အက်စ်အမ်အက်စ်) စနစ်ကို အသုံးပြုသော လူများမှ လှူဒါန်း ခြင်းဖြစ်သည်။USAID (ယူအက်စ်အိဒ်) အရ ဆူနာမီ သား ကောင်များ သူတို့၏ဘဝကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် ကူညီရန် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ရေရှည် အထောက်အပံ့အတွက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ အပိုရန်ပုံငွေများ ကိုထည့်ဝင်ရန် ကတိပေးခဲ့ကြောင်း သိရ သည်။ ဖေဖော်ဝါရီ ၉၊ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် သမ္မတ ဘွတ်(ရှ်) မှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ကတိပေးထားခြင်း ကို စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉၅၀ သန်း သို့တိုးမြှင့်ရန် ဥပဒေပြုလွှတ်တော်အား တောင်းခံသည်။ တရား ဝင်ခန့်မှန်းချက်များအရ ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ပေါင်းများစွာ လိုအပ်လိမ့်မည်။ ဆူနာမီ သားကောင်များကို ပုဂ္ဂလိက အကူအညီများပေးရန် အမေရိကန်၏ ကြိုးစားအားထုတ်မှု တစ်ခုကို ဦးဆောင်ရန် အတွက် ဘွတ်(ရှ်) မှ သူ၏ ဖခင် သမ္မတဟောင်း ဂျော့(ခ်) အိပ်(ခ်ျ) ဒဗလျူ ဘွတ်(ရှ်) နှင့် သမ္မတဟောင်း ဘီ(လ်) ကလင်တန် တို့အား မေတ္တာရပ်ခံခဲ့သည်။

မတ်လ အလယ်တွင် အာရှ ဖွံ ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဘဏ် ၏ အစီရင်ခံစာအရ အစိုးရများ ကတိပြုထားသည့် အကူအ ညီများတွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၄ ဘီလီယံ ကျော်သည့် အစီအစဉ်များထက် နောက်ကျ ကျန်ရစ်နေကြောင်း သိရသည်။ နိုင်ငံခြားမှ တစ်ဦးချင်းစီသည် စေတနာကောင်းကြသော်လည်း သူတို့အနေဖြင့် နိုင်ငံခြားအစိုးရ အ ကူအညီကို မရရှိကြောင်း သီရိလင်္ကာ မှ တင်ပြသည်။[86] ချို ့ငဲ့သူများကို ကူညီသော အသင်းအဖွဲ ့များမှာ ပြည် သူတို့ထံမှ အလှူငွေများစွာရရှိသည်။ ဥပမာ ဗြိတိသျှ နိုင်ငံတွင် ပြည်သူလူထုမှ အကြမ်းအားဖြင့် စတာလင် ပေါင် ၃၃၀,၀၀၀,၀၀၀ ( အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆၀၀,၀၀၀,၀၀၀ နီးပါး) လှူဒါန်းကြသည်။ ထိုအရာသည် အစိုးရမှ လှူဒါန်းသည်ထက် သိသာထင်ရှားစွာ သာလွန်ပြီး နိုင်ငံသားတစ်ယောက်လျှင် ပျမ်းမျှအားဖြင့် စတာလင် ပေါင် ၅.၅၀ (အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၀ ) လှူဒါန်းသကဲ့သို့ ဖြစ်သည်။

၂၀၀၆ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ဆူနာမီပြီးနောက် သီရိလင်္ကာ အရှေ ့ မြောက်ဘက်တွင် ပြန်လည်တည်ဆောက် ရေး လုပ်ငန်းများကို လုပ်ကိုင်နေကြသော ဒေသခံ အကူအညီပေးရေးဝန်ထမ်း ဆယ့်ငါးယောက်သည် အပြင်း အထန် တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားပြီးနောက် အသတ်ခံခဲ့ရသည်ဟု နိုင်ငံတွင်းရှိ အကူအညီပေးရေးအေဂျင်စီများ၏ အဓိက ပေါင်းစည်းထားသည့်အဖွဲ့ မှ ဆိုသည်။ ဒေသခံအကူအညီပေးရေးဝန်ထမ်းများ အသတ်ခံရခြင်းနှင့် ပတ်သက် သည့် အစီရင်ခံစာများ နှင့် ကောလဟလများရှိခဲ့သည်။

မှတ်စုများ

  1. ↑ Estimates of this earthquake are on par or smaller than the 1964 Alaska earthquake (Mw  9.2–9.3).[၁၅] Depending on estimates, it could place both earthquakes just behind the 1964 Valdivia earthquake (Mww  9.5–9.6)[၁၆] (i.e. both rank second largest) or one of them as the second or third largest (i.e. 1964 event ranks second followed by 2004 event and vice versa).[၁၇]

ကိုးကား

  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ ၁.၂ National Earthquake Information Center (26 December 2004)။ M 9.1 – 2004 Sumatra – Andaman Islands Earthquake။ United States Geological Survey။ 26 September 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 April 2023 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  2. ↑ Astonishing Wave Heights Among the Findings of an International Tsunami Survey Team on Sumatra။ United States Geological Survey။ 27 August 2016 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 16 June 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  3. ↑ ၃.၀ ၃.၁ Paris, R. (2007). "Coastal sedimentation associated with the December 26, 2004 tsunami in Lhoknga, west Banda Aceh (Sumatra, Indonesia)". Marine Geology 238 (1–4): 93–106. Elsevier. doi:10.1016/j.margeo.2006.12.009. Bibcode: 2007MGeol.238...93P. 
  4. ↑ "Nannoliths abundance and distribution in tsunami deposits: example from the December 26, 2004 tsunami in Lhok Nga (north-west Sumatra, Indonesia)" (1 April 2010). Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement 16 (1): 109–118. doi:10.4000/geomorphologie.7865. ISSN 1266-5304. 
  5. ↑ Telford၊ John; Cosgrave၊ John (2006)။ Joint Evaluation of the International Response to the Indian Ocean Tsunami: Synthesis Report (PDF)။ London: Tsunami Evaluation Coalition။ p. 33။ ISBN 0-85003-807-3။
  6. ↑ Earthquakes with 50,000 or More Deaths။ United States Geological Survey။ 5 June 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။
  7. ↑ Indian Ocean Tsunami – Economic Aspects။ 18 April 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 4 January 2018 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  8. ↑ "The Great Sumatra-Andaman Earthquake of 26 December 2004" (20 May 2005). Science 308 (5725): 1127–1133. doi:10.1126/science.1112250. PMID 15905392. Bibcode: 2005Sci...308.1127L. 
  9. ↑ Tsunamis and Earthquakes: Tsunami Generation from the 2004 Sumatra Earthquake – USGS Western Coastal and Marine Geology။ Walrus.wr.usgs.gov။ 26 December 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  10. ↑ A decade after the 2004 Asian Tsunami: recalling the turning point for disaster management။ World Health Organization (24 December 2014)။ 18 May 2024 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  11. ↑ Goff၊ James; Dudley၊ Walter C. (2021)။ "Boxing Day: The World's Worst Disaster of the 21st Century"။ Tsunami: The World's Greatest Waves။ New York: Oxford University Press။ p. 189။ doi:10.1093/oso/9780197546123.001.0001။ ISBN 9780197546123။
  12. ↑ Satake, Kenji (13 November 2014). "Advances in earthquake and tsunami sciences and disaster risk reduction since the 2004 Indian ocean tsunami". Geoscience Letters 1 (1): 15. doi:10.1186/s40562-014-0015-7. ISSN 2196-4092. Bibcode: 2014GSL.....1...15S. 
  13. ↑ Athukorala, Prema-chandra (2012). "Indian Ocean Tsunami: Disaster, Generosity and Recovery". Asian Economic Journal 26 (3): 211–231. doi:10.1111/j.1467-8381.2012.02083.x. ISSN 1351-3958. 
  14. ↑ "The rotational and gravitational signature of the December 26, 2004 Sumatran earthquake" (1 November 2006). Surveys in Geophysics 27 (6): 615–632. doi:10.1007/s10712-006-9008-1. ISSN 1573-0956. Bibcode: 2006SGeo...27..615G. 
  15. ↑ ANSS။ "M 9.2 – The 1964 Prince William Sound, Alaska Earthquake 1964"။ Comprehensive Catalog။ U.S. Geological Survey။
  16. ↑ ANSS။ "M 9.5 – 1960 Great Chilean Earthquake (Valdivia Earthquake) 1960"။ Comprehensive Catalog။ U.S. Geological Survey။
  17. ↑ "What are the biggest historical earthquakes?"၊ Earth Observatory of Singapore။ 
  18. ↑ Analysis of the Sumatra-Andaman Earthquake Reveals Longest Fault Rupture Ever။ National Science Foundation (19 May 2005)။ 12 August 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 15 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  19. ↑ Walton၊ Marsha (20 May 2005)။ Scientists: Sumatra quake longest ever recorded။ CNN။ 14 February 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 15 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  20. ↑ "Periodically Triggered Seismicity at Mount Wrangell, Alaska, After the Sumatra Earthquake" (20 May 2005). Science 308 (5725): 1144–1146. doi:10.1126/science.1112462. PMID 15905395. Bibcode: 2005Sci...308.1144W. 
  21. ↑ ၂၁.၀ ၂၁.၁ "Seismology: Earthquake risk on the Sunda trench" (9 June 2005). Nature 435 (7043): 756–757. doi:10.1038/nature435756a. PMID 15944691. Bibcode: 2005Natur.435..756N.  4 June 2010 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး .
  22. ↑ Jayasuriya၊ Sisira; McCawley၊ Peter (2010)။ The Asian Tsunami: Aid and Reconstruction after a Disaster။ Cheltenham, UK; Northampton, MA: Edward Elgar။ ISBN 978-1-84844-692-2။ 22 July 2011 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 6 December 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  23. ↑ Long-term ocean observing for international capacity development around tsunami early warning | U.S. Geological Survey။ United States Geological Survey။ 18 October 2022 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 18 October 2022 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  24. ↑ M 9.1 - 2004 Sumatra - Andaman Islands Earthquake။ 2025-05-13 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  25. ↑ Kanamori, Hiroo (2006). "Seismological Aspects of the December 2004 Great Sumatra-Andaman Earthquake". Earthquake Spectra 22 (3_suppl): 1–12. doi:10.1193/1.2201969. ISSN 8755-2930. Bibcode: 2006EarSp..22....1K. 
  26. ↑ "Multiple CMT source analysis of the 2004 Sumatra earthquake" (2005). Geophysical Research Letters 32 (17). doi:10.1029/2005GL023813. ISSN 0094-8276. Bibcode: 2005GeoRL..3217304T. 
  27. ↑ "The 2004 Indian Ocean tsunami: Tsunami source model from satellite altimetry" (1 February 2006). Earth, Planets and Space 58 (2): 195–201. doi:10.1186/BF03353378. ISSN 1880-5981. Bibcode: 2006EP&S...58..195H. 
  28. ↑ "Review of the source characteristics of the Great Sumatra–Andaman Islands earthquake of 2004" (1 November 2006). Surveys in Geophysics 27 (6): 603–613. doi:10.1007/s10712-006-9013-4. ISSN 1573-0956. Bibcode: 2006SGeo...27..603M. 
  29. ↑ "Ultralong Period Seismic Study of the December 2004 Indian Ocean Earthquake and Implications for Regional Tectonics and the Subduction Process" (1 January 2007). Bulletin of the Seismological Society of America 97 (1A): S279–S295. doi:10.1785/0120050617. ISSN 1943-3573. Bibcode: 2007BuSSA..97S.279S. 
  30. ↑ "A Bayesian source model for the 2004 great Sumatra-Andaman earthquake" (2016). Journal of Geophysical Research: Solid Earth 121 (7): 5116–5135. doi:10.1002/2016JB012911. ISSN 2169-9313. Bibcode: 2016JGRB..121.5116B. 
  31. ↑ "Re-examination of Slip Distribution of the 2004 Sumatra–Andaman Earthquake (Mw 9.2) by the Inversion of Tsunami Data Using Green's Functions Corrected for Compressible Seawater Over the Elastic Earth" (1 December 2021). Pure and Applied Geophysics 178 (12): 4777–4796. doi:10.1007/s00024-021-02909-6. ISSN 1420-9136. 
  32. ↑ "Earthquake related tsunami hazard along the western coast of Thailand" (30 November 2006). Natural Hazards and Earth System Sciences 6 (6): 979–997. doi:10.5194/nhess-6-979-2006. Bibcode: 2006NHESS...6..979L. 
  33. ↑ "26th December 2004 great Sumatra–Andaman earthquake: Co-seismic and post-seismic motions in northern Sumatra" (15 November 2007). Earth and Planetary Science Letters 263 (1–2): 88–103. doi:10.1016/j.epsl.2007.09.005. Bibcode: 2007E&PSL.263...88S. 
  34. ↑ Vallée, M. (2007). "Rupture Properties of the Giant Sumatra Earthquake Imaged by Empirical Green's Function Analysis". Bulletin of the Seismological Society of America 97 (1A): S103–S114. Seismological Society of America. doi:10.1785/0120050616. Bibcode: 2007BuSSA..97S.103V. 
  35. ↑ Lorca၊ Emilio; Recabarren, Margot (1997)။ Earthquakes and tsunamis: high school textbook (PDF)။ 29 September 2018 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး (PDF) ။ 16 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  36. ↑ Leslie၊ John။ "NOAA Scientists able to Measure Tsunami Height from Space"၊ NOAA Magazine၊ National Oceanic and Atmospheric Administration၊ 10 January 2005။ 
  37. ↑ McKee၊ Maggie။ "Radar satellites capture tsunami wave height"၊ New Scientist၊ 6 January 2005။ 
  38. ↑ "Tsunami: The impact will last for decades"၊ New Scientist၊ 15 January 2005။ 
  39. ↑ Tsunami time travel map။ Tsunami Laboratory, Novosibirsk, Russia။ 3 April 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 20 July 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  40. ↑ Time travel map: Active Fault Research Center: National Institute of Advanced Industrial Science and Technology, Japan။ Staff.aist.go.jp။ 17 July 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  41. ↑ Indian Ocean Tsunami" at Syowa Station, Antarctica။ Hydrographic and Oceanographic Dept. Japan Coast Guard။ 21 June 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 17 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  42. ↑ Indian Ocean Tsunami of 26 December 2004။ West Coast/Alaska Tsunami Warning Center (USGS) (31 December 2004)။ 4 February 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။
  43. ↑ NCEI Hazard Runup Information။ April 9, 2025 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  44. ↑ Carey၊ Bjorn (25 August 2005)။ Tsunami Waves Channeled Around the Globe in 2004 Disaster။ LiveScience။ 20 December 2016 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 17 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  45. ↑ Telford၊ John; Cosgrave၊ John (2006)။ Joint Evaluation of the International Response to the Indian Ocean Tsunami: Synthesis Report (PDF)။ London: Tsunami Evaluation Coalition။ p. 33။ ISBN 0-85003-807-3။
  46. ↑ UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery (January 2006)။ The Human Toll။ 23 April 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။
  47. ↑ Home။ Islamic Relief USA။ 19 January 2011 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  48. ↑ "A statistical analysis and comparison of historical earthquake and tsunami disasters in Japan and Indonesia" (2014). International Journal of Disaster Risk Reduction 7: 122–141. doi:10.1016/j.ijdrr.2013.10.003. ISSN 2212-4209. Bibcode: 2014IJDRR...7..122P. 
  49. ↑ "Indonesia quake toll jumps again"၊ BBC News၊ 25 January 2005။ 
  50. ↑ Telford၊ John; Cosgrave၊ John (2006)။ Joint Evaluation of the International Response to the Indian Ocean Tsunami: Synthesis Report (PDF)။ London: Tsunami Evaluation Coalition။ p. 159။ ISBN 0-85003-807-3။
  51. ↑ ၅၁.၀ ၅၁.၁ Myanmar is withholding true casualties figures, says Thai priest။ AsiaNews.it (4 January 2005)။ 9 October 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 February 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ “A missioner in Ranong, a town on the border between Thailand and Myanmar, says locals talk about 600 victims. Burmese political dissidents say the same.”
  52. ↑ Hundreds of thousands of people killed as tsunamis devastate large swathes of South and Southeast Asia, coming as far as South Africa | South African History Online။ 15 November 2022 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 15 November 2022 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  53. ↑ "Most tsunami dead female – Oxfam"၊ BBC News၊ 26 March 2005။ 
  54. ↑ A2/2004Y Aasian luonnonkatastrofi 26.12.2004 (in fi)။ Onnettomuustutkintakeskus (26 December 2004)။ 25 July 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 26 December 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  55. ↑ Meisl, C.S. (2006). "Housing Reconstruction in Northern Sumatra after the December 2004 Great Sumatra Earthquake and Tsunami". Earthquake Spectra 22 (3_suppl): 777–802. doi:10.1193/1.2201668. Bibcode: 2006EarSp..22..777M. 
  56. ↑ One year after the tsunami, Sri Lankan survivors still live in squalour။ World Socialist Web Site (29 December 2005)။ 23 November 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  57. ↑ TsunamiMemorial.or.th (28 September 2007)။ 28 September 2007 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  58. ↑ Schwartz, D. (2006). "Prehospital care of tsunami victims in Thailand: description and analysis". Prehospital and Disaster Medicine 21 (3): 204–210. doi:10.1017/S1049023X0000368X. PMID 16892886. 
  59. ↑ Martin Plaut။ "Tsunami: Somalia's slow recovery"၊ BBC News၊ 26 December 2005။ 
  60. ↑ India, Indonesia, Maldives, Myanmar, Somalia, Thailand: Earthquake and Tsunami OCHA Situation Report No. 14။ ReliefWeb။ 7 May 2008 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  61. ↑ "Asia-Pacific | 'Hundreds feared dead' in Burma"၊ BBC News၊ 4 January 2005။ 
  62. ↑ TsunamiMaldives.mv။ 17 June 2009 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  63. ↑ UNICEF (May 2006)။ The 2004 Indian Ocean Tsunami Disaster: Evaluation of UNICEF's response (emergency and recovery phase). Maldives Report။ 18 January 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 26 June 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  64. ↑ english@peopledaily.com.cn (13 January 2005)။ Death toll in Asian tsunami disaster tops 159,000။ People's Daily။ 9 June 2011 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  65. ↑ Killer Waves။ Channel NewsAsia။ 23 October 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  66. ↑ Asian tsunami death toll passes 144,000။ ABC (3 January 2005)။ 17 June 2009 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  67. ↑ The Seychelles raises its voice (4 November 2005)။ 6 May 2008 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  68. ↑ Tsunami Evaluation Coalition: Initial Findings။ 24 March 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  69. ↑ "On the weak impact of the 26 December Indian Ocean tsunami on the Bangladesh coast" (2007). Natural Hazards and Earth System Sciences 7 (1): 141–147. doi:10.5194/nhess-7-141-2007. Bibcode: 2007NHESS...7..141I. 
  70. ↑ Okal, E.A. (2010). "The South Sandwich Islands earthquake of 27 June 1929: seismological study and inference on tsunami risk for the southern Atlantic". South African Journal of Geology 112 (3–4): 359–370. doi:10.2113/gssajg.112.3-4.359.  17 April 2012 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး .
  71. ↑ YEMEN: Tsunami damage over US$1 million – UNEP assessment (22 February 2005)။ 26 March 2014 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 December 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  72. ↑ "Tsunami devastates Somali island"၊ BBC News၊ 29 December 2004။ 
  73. ↑ Impact of Tsunamis on Ecosystems။ United Nations Atlas of the Oceans (10 March 2005)။ 20 August 2008 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။
  74. ↑ ၇၄.၀ ၇၄.၁ ၇၄.၂ "Helping restore the quality of drinking water after the tsunami" (2010). Success Stories (10). International Water Management Institute.  2 March 2012 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး .
  75. ↑ Water sanitation and health: WHO technical notes for emergencies. 12 February 2016 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး . Page. Retrieved 25 February 2011
  76. ↑ Indian Ocean tsunami (19 December 2014)။ 11 August 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 August 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  77. ↑ Australia's response to the Indian Ocean tsunami REPORT FOR THE PERIOD ENDING 30 JUNE 2005 (PDF)။ Commonwealth of Australia။ 2005။ 11 August 2021 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး (PDF) ။ 11 August 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  78. ↑ Environmental Issues Emerging from Wreckage of Asian Tsunami။ United Nations (30 December 2004)။ 11 January 2005 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 3 October 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  79. ↑ UNEP Post-Tsunami Recover y Activities 2004-2007 (PDF)။ UNEP Post-Tsunami Recover y Activities 2004-2007 United Nations Environment Programme။ 2008။ 11 August 2021 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး (PDF) ။ 11 August 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  80. ↑ United Nations Environment Programme; Environment for Development။ 12 April 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 22 April 2006 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  81. ↑ "Many mangrove restorations fail. Is there a better way?" (22 July 2021). Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-072221-1. 
  82. ↑ Gunatillake, Daya (2007). "The 2004 Tsunami in Sri Lanka: Destruction and recovery". Geography 92 (3): 285–293. doi:10.1080/00167487.2007.12094208. 
  83. ↑ Pearce, Fred. "Tsunami's salt water may leave islands uninhabitable." New Scientist. 5 January 2005. 22 April 2008 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး .
  84. ↑ Tsunamis Devastate Fisherfolk of Indian Ocean and Arabian Sea။ 3 March 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 March 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  85. ↑ Impacts of the Tsunami on Fisheries, Aquaculture and Coastal Livelihoods။ ReliefWeb (7 January 2005)။ 8 March 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 10 March 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  86. ↑ Food supply and food security situation in countries affected by the Asia tsunami – Indonesia။ ReliefWeb (18 February 2005)။ 21 January 2020 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 March 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  87. ↑ Demand for FRP boats rise after tsunami။ 24 June 2011 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 12 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  88. ↑ Rigg, Johnathan (December 2005). "The Indian Ocean Tsunami: Socio-Economic Impacts in Thailand.". The Geographical Journal 171 (4): 374–379. doi:10.1111/j.1475-4959.2005.00175_3.x. Bibcode: 2005GeogJ.171..374R. 
  89. ↑ Chapter 6, "Thailand", in Jayasuriya, Sisira and Peter McCawley, The Asian Tsunami: Aid and Reconstruction after a Disaster 22 July 2011 ၌ မော်ကွန်းပြန်ကြည့်စက်တွင် မော်ကွန်းတင်ပြီး .. Cheltenham UK and Northampton MA: Edward Elgar, 2010.
  90. ↑ Staff Writer. "Tsunami redrew ship channels, ocean floor ." NBC News/Associated Press. 5 January 2005.
  91. ↑ Piracy in the Strait of Malacca: The geopolitical background behind piracy and its impacts on Global Financial Centres။ Radboud University (2020)။ 11 August 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 August 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

ပြင်ပလင့်ခ်များ
Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Portal di Ensiklopedia Dunia

Portal : Agama
Agama
Portal : Bahasa
Bahasa
Portal : Biografi
Biografi
Portal : Budaya
Budaya
Portal : Ekonomi
Ekonomi
Portal : Elektronika
Elektronika
Portal : Film
Film
Portal : Filsafat
Filsafat
Portal : Geografi
Geografi
Portal : Indonesia
Indonesia
Portal : Ilmu
Ilmu
Portal : Lingkungan
Lingkungan
Portal : Masyarakat
Masyarakat
Portal : Matematika
Matematika
Portal : Militer
Militer
Portal : Mitologi
Mitologi
Portal : Musik
Musik
Portal : Olahraga
Olahraga
Portal : Pendidikan
Pendidikan
Portal : Politik
Politik
Portal : Sastra
Sastra
Portal : Sejarah
Sejarah
Portal : Seni
Seni
Portal : Teknologi
Teknologi

Kembali kehalaman sebelumnya