မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထဝီဝင်
 မြန်မာနိုင်ငံ သည် အင်ဒိုချိုင်းနားကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် တည်ရှိသော အရှေ့တောင်အာရှ ကုန်းမကြီး၏ အနောက်မြောက်ဘက်အကျဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ဧရိယာ ၂၆၁,၂၂၈ စတုရန်းမိုင် (၆၇၆,၅၇၈ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဒုတိယအကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပြီး အရှေ့တောင်အာရှ ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် အကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။[၁] စွန်ပုံသဏ္ဌာန်ရှိသော ဤနိုင်ငံသည် ၁၀ ဒီဂရီမြောက်လတ္တီကျုမှ ၂၀ ဒီဂရီမြောက်လတ္တီကျုအထိ ၁,၂၇၅ မိုင် (၂,၀၅၀ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် ရှည်လျားသော အမြီးပိုင်းတစ်ခုရှိသည်။[၂] မြန်မာနိုင်ငံသည် တိဘက်ကုန်းပြင်မြင့်၏ အရှေ့တောင်ဘက်ရှိ အိန္ဒိယမြေလွှာချပ်နှင့် ယူရေးရှားမြေလွှာချပ်တလျှောက် တည်ရှိသည်။ ၎င်း၏ အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်နှင့် တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်တို့ တည်ရှိသည်။ နိုင်ငံသည် အနောက်ဘက်တွင် ရခိုင်ရိုးမနှင့် အရှေ့ဘက်တွင် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တို့ဖြင့် လွှမ်းမိုးထားသော တောင်တန်းများစွာကြားတွင် တည်ရှိသည်။ အလယ်ပိုင်းချိုင့်ဝှမ်းသည် ဧရာဝတီမြစ် ဖြတ်သန်းစီးဆင်းပြီး ၎င်းမြစ်ဝှမ်းဒေသတွင် လူဦးရေ ၃၉.၅ သန်း နေထိုင်ကာ အကြီးဆုံးမြို့ဖြစ်သော ရန်ကုန်မြို့လည်း ပါဝင်သည့်အတွက် နိုင်ငံအတွက် စီးပွားရေးအရ အရေးပါဆုံးမြစ်ဖြစ်သည်။[၃] နိုင်ငံသည် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်းစုံတို့၏ နေထိုင်ရာဖြစ်ပြီး တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုထားသော အုပ်စု ၁၃၅ ခု ရှိသည်။ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာရှိ အဓိကရေကြောင်းလမ်းကြောင်းများအနီးတွင် မဟာဗျူဟာမြောက်စွာ တည်ရှိပြီး သမိုင်းကြောင်းအရ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်မှ တရုတ်နိုင်ငံသို့ ကုန်းလမ်းကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများ၏ အိမ်ရှင်ဖြစ်သည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများမှာ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ ထိုင်းနှင့် လာအိုနိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဧရိယာနှင့် နယ်နမိတ်များ
ပင်လယ်ပြင် နယ်နိမိတ်များမြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်ဘက် ပင်လယ်ပြင် နယ်နိမိတ်သည် မြန်မာနှင့် ထိုင်းနှစ်နိုင်ငံလုံးမှ သတ်မှတ်ထားသော ကိုဩဒိနိတ်များကို လိုက်နာ၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ အန်ဒမန်နှင့် နီကိုဘာကျွန်းများမှ သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ် ဆုံမှတ်ဆီသို့ ဦးတည်သွားသည်။ အိန္ဒိယ-မြန်မာ ပင်လယ်ပြင်နယ်နိမိတ်သည် ကိုကိုးကျွန်းများ၏ တောင်ဘက်တွင် ဆက်လက်တည်ရှိပြီးနောက် မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတကာ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် ရေပြင်နှင့် ကျဉ်းမြောင်းသော နယ်နိမိတ်ဆီသို့ ဦးတည်သွားသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် စုစုပေါင်း ကမ်းရိုးတန်း မိုင် ၁,၃၈၄ မိုင် (၂,၂၂၇ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားပြီး ကျွန်းများနှင့် ကျွန်းစုများစွာ (အထင်ရှားဆုံးမှာ မြိတ်ကျွန်းစု) ရှိသည်။ နိုင်ငံ၏ စုစုပေါင်း ရေဧရိယာမှာ ၈,၉၁၀ စတုရန်းမိုင် (၂၃,၁၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ရှိပြီး သီးသန့်စီးပွားရေးဇုန်မှာ ၂၀၅,၇၀၆ စတုရန်းမိုင် (၅၃၂,၇၈၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းသည်။[၁] ကုန်းမြေ နယ်နိမိတ်များမြန်မာနိုင်ငံတွင် နိုင်ငံ ၅ နိုင်ငံနှင့် ထိစပ်နေသော စုစုပေါင်း ကုန်းမြေနယ်နိမိတ် ၄,၀၅၃ မိုင် (၆,၅၂၃ ကီလိုမီတာ) ရှိပြီး စုစုပေါင်း ကုန်းမြေဧရိယာ ၂၆၁,၂၂၈ စတုရန်းမိုင် (၆၇၆,၅၈၀ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ရှိသည်။[၁] ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်-မြန်မာ နယ်စပ်သည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ရှိ နတ်မြစ်ဝမှ စတင်ပြီး မယူတောင်တန်းတစ်ဝိုက်တွင် ကျယ်ပြန့်သော ကွေးညွှတ်မှုဖြင့် မြောက်ဘက်သို့ ဦးတည်ကာ စစ်တကောင်းတောင်တန်းများကို ဖြတ်သန်း၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ်ဆုံမှတ်ဖြစ်သော တိန်းမတ္တာ (Teen Matha) တောင်ထိပ်သို့ ပြန်လည်ဦးတည်သွားပြီး စုစုပေါင်း ၁၆၈ မိုင် (၂၇၀ ကီလိုမီတာ) ရှိသည်။ အိန္ဒိယ-မြန်မာ နယ်နိမိတ် သည် ချင်းတောင်တန်းများကို ဖြတ်သန်း၍ တီအူးမြစ် (Tiau River) ဆီသို့ မြောက်ဘက်သို့ ဦးတည်သွားသည်။ ၎င်းမြစ်ကို မြစ်ညာသို့ လိုက်ပါစီးဆင်းပြီးနောက် မဏိပူရအနီးရှိ မြစ်အမျိုးမျိုးကို ဖြတ်သန်းကာ ပတ်ကွိုင်တောင်တန်းကို ဖြတ်၍ အရှေ့မြောက်ဘက်သို့ ချောက်ခန်းဖြတ်လမ်း (Chaukan Pass) နှင့် မစ်ရှ်မီတောင်တန်းများ (Mishmi Hills) ဆီသို့ ဦးတည်သွားပြီး စုစုပေါင်း ၉၁၂ မိုင် (၁,၄၆၈ ကီလိုမီတာ) ရှိသည်။[၄] တရုတ်-အိန္ဒိယ နယ်စပ်အငြင်းပွားမှုကြောင့် တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယတို့နှင့် သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ်ဆုံမှတ်ကို အငြင်းပွားနေရသော်လည်း လက်တွေ့တွင် ဒီဖူဖြတ်လမ်း (Diphu Pass) ၏ မြောက်ဘက်တွင် တည်ရှိသည်။ တရုတ်-မြန်မာ နယ်နိမိတ် သည် ခါကာဘိုရာဇီတောင်ထိပ်မှ တစ်မိုင်အကွာ အနောက်ဘက်သို့ အရှေ့မြောက်ဘက်သို့ ဦးတည်သွားသည်။ ထို့နောက် ဟန်ဒူဝမ် (Hengduan) နှင့် ဂေါလီဂုံး (Gaoligong) တောင်တန်းများကို ဖြတ်၍ မူမမှန်သော နယ်နိမိတ်မျဉ်းများစွာဖြင့် တာပိန်မြစ် နှင့် ရွှေလီမြစ်ဆီသို့ အရှေ့တောင်ဘက်သို့ ကွေ့သည်။ ထို့နောက် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်၏ အဝေးဆုံးအပိုင်းကို ဖြတ်ကျော်၍ တောင်ကုန်းများနှင့် မြစ်များတလျောက် မဲခေါင်မြစ်သို့ မရောက်မချင်း အရှေ့တောင်ဘက်သို့ ဦးတည်သွားသည်။ မဲခေါင်မြစ်ကို လာအိုနိုင်ငံနှင့် သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ်ဆုံမှတ်အထိ လိုက်နာပြီး စုစုပေါင်း ၁,၃၃၃ မိုင် (၂,၁၄၅ ကီလိုမီတာ) ရှိသည်။ မြန်မာ-လာအို နယ်စပ် သည် တရုတ်နှင့် သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ်ဆုံမှတ်မှ ကွေးမြစ်နှင့် မဲခေါင်မြစ်တို့ ဆုံရာ ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် သုံးနိုင်ငံနယ်နိမိတ်ဆုံမှတ်အထိ မဲခေါင်မြစ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ၁၄၈ မိုင် (၂၃၈ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားစွာ တည်ရှိသည်။ ထိုင်း-မြန်မာ နယ်စပ် သည် ကွေးမြစ် နှင့် ဆိုင်မြစ် တလျောက်အနည်းငယ်သွားပြီးနောက် ဒယ်အန်လာအိုတောင်တန်းကို ဖြတ်၍ တောင်ဘက်သို့ မူမမှန်သော မျဉ်းကြောင်းများအတိုင်း ကုန်းလမ်းခရီး ဆက်လက်သွားပြီး သံလွင်မြစ်ဆီသို့ အနောက်တောင်ဘက်သို့ ဦးတည်သည်။ နယ်နိမိတ်သည် သံလွင်မြစ် တလျောက် သောင်ရင်းမြစ်ကို လိုက်နာကာ တနင်္သာရီရိုးမကို ဖြတ်၍ မလေးကျွန်းဆွယ်ဆီသို့ ကုန်းလမ်းခရီး ပြန်လည်သွားသည်။ ပရာချူပ်ခီရီခန်အနီးတွင် နယ်နိမိတ်သည် ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့နှင့် ၆.၈၁ mi (၁၀.၉၆ km) အတွင်း ရောက်ရှိနေသည်။ ထို့နောက် တောင်ဘက်သို့ ကရဘူရီမြစ်ဆီသို့ ဦးတည်ကာ ၎င်းမြစ်ကို ကျယ်ပြန့်သော မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသသို့ လိုက်နာပြီးနောက် ကပ္ပလီပင်လယ်တွင် ဆုံးခန်းတိုင်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏ အရှည်ဆုံးနယ်နိမိတ်ဖြစ်သော ၁,၅၀၁ မိုင် (၂,၄၁၆ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသည်။ ရာသီဥတုအောက်ပိုင်းဒေသများတွင် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ၁,၀၀၀ m (၃,၂၈၁ ft) အောက်၌ အပူပိုင်းမုတ်သုံရာသီဥတု ရှိပြီး တိမ်ထူထပ်၊ မိုးများ၊ ပူပြင်းစိုစွတ်သော နွေရာသီ (အနောက်တောင်မုတ်သုံ၊ ဇွန်လမှ စက်တင်ဘာလ) နှင့် တိမ်နည်း၊ မိုးနည်း၊ အပူချိန်မျှတ၊ စိုထိုင်းဆနည်းသော ဆောင်းရာသီ (အရှေ့မြောက်မုတ်သုံ၊ ဒီဇင်ဘာလမှ ဧပြီလ) တို့ ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရာသီဥတု သုံးမျိုးရှိသည်။ အေးမြခြောက်သွေ့သော အရှေ့မြောက်မုတ်သုံရာသီ (အောက်တိုဘာလနှောင်းပိုင်းမှ ဖေဖော်ဝါရီလလယ်အထိ)၊ ပူပြင်းခြောက်သွေ့သော မုတ်သုံအကူးအပြောင်းရာသီ (ဖေဖော်ဝါရီလလယ်မှ မေလလယ်အထိ) နှင့် မိုးများသော အနောက်တောင်မုတ်သုံရာသီ (မေလလယ်မှ အောက်တိုဘာလနှောင်းပိုင်းအထိ) တို့ ဖြစ်သည်။[၂] ယေဘုယျအားဖြင့် ၎င်းတို့ကို ဆောင်းရာသီ၊ နွေရာသီနှင့် မိုးရာသီဟု ခေါ်ဆိုကြသည်။[၅] တောင်တန်းများနှင့် ချိုင့်ဝှမ်းများ၏ တလှည့်စီ တည်ရှိမှုကြောင့် မုတ်သုံရာသီအတွင်း မိုးသည်းထန်စွာရွာသွန်းခြင်းနှင့် မိုးနည်းခြင်းဇုန်များ ဖြစ်ပေါ်စေပြီး နိုင်ငံ၏ မိုးရေချိန် အများစုသည် အနောက်တောင်မုတ်သုံမှ လာခြင်းဖြစ်သည်။ ကုန်းမြင့်ဒေသများတွင် ရာသီဥတုသည် အမြင့်ပေပေါ်မူတည်၍ ကွဲပြားသည်။ ၂,၅၀၀ m (၈,၂၀၂ ft) ခန့်တွင် အပူပိုင်းသမပိုင်းရာသီဥတု၊ ၃,၀၀၀ m (၉,၈၄၃ ft) တွင် သမပိုင်း၊ ၃,၅၀၀ m (၁၁,၄၈၃ ft) နှင့် အထက် အယ်လ်ပိုင်းဇုန်အထက်တွင် အေးမြ၊ ကြမ်းတမ်းသော တန်ဒြာနှင့် အာတိတ်ရာသီဥတုတို့ ရှိသည်။ အမြင့်ပိုင်းဒေသများသည် အထူးသဖြင့် မြောက်ဘက်တွင် နှင်းကျခြင်းများ အများအပြား ခံစားရသည်။ ပင်လယ်နှင့် ဝေးကွာခြင်းသည် အပူချိန်ကိုလည်း သက်ရောက်မှုရှိပြီး အပူပိုင်းလတ္တီကျုတွင် တည်ရှိသော်လည်း ကုန်းတွင်းပိုင်း ကုန်းမြင့်ဒေသများသည် နေ့စဉ် အပူချိန် ကွာခြားမှု ၂၂ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (၁၂ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) အထိ ရှိနိုင်သည်။
တောင်တန်းများမြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်တန်းများသည် ထူးခြားသော မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ဒေသကြီး ၅ ခုကို ဖန်တီးထားသည်။ မြောက်ပိုင်းတောင်တန်းများ    မြောက်ပိုင်းတောင်တန်းများသည် ဟိမဝန္တာ၏ အရှေ့ဘက်စွန်းများနှင့် အိန္ဒိယ-ဩစတြေးလျ မြေထုလွှာ၏ အရှေ့မြောက်ပိုင်းအစွန်းတို့ ပတ်ပတ်လည်တွင် ရှုပ်ထွေးသော တောင်တန်းများဖြင့် ထူးခြားသည်။[၂] ဟန်ဒူဝမ်စနစ် (Hengduan System) ၏ တောင်ဘက်စွန်းရှိ တောင်တန်းများသည် မြန်မာနှင့် တရုတ်နိုင်ငံကြား နယ်နိမိတ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ နိုင်ငံ၏ အမြင့်ဆုံးနေရာဖြစ်သော ၅,၈၈၁ m (၁၉,၂၉၅ ft) မြင့်သည့် ခါကာဘိုရာဇီသည် နိုင်ငံ၏ မြောက်ဘက်အစွန်းတွင် တည်ရှိသည်။ ဤတောင်သည် ဟိမဝန္တာ၏ တောင်ခြေများမှ အာသံ၊ နာဂလန်းနှင့် မီဇိုရမ်တို့နှင့် နယ်စပ်ဒေသများကို ဖြတ်သန်းစီးဆင်းသော တပြေးညီ တောင်တန်းများ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ အလယ်ပိုင်း မြေနိမ့်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံသည် တောင်-မြောက် စီးဆင်းနေသော မတူညီသော တောင်တန်းများစွာကြားရှိ အလယ်ပိုင်း မြေနိမ့်ပိုင်းများဖြင့် ထူးခြားသည်။ ဤဒေသတွင် ဧရာဝတီ၊ ချင်းတွင်းနှင့် စစ်တောင်းမြစ်များကဲ့သို့သော အဓိကမြစ်များ၏ မြစ်ဝှမ်းဒေသကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ပဲခူးရိုးမသည် အောက်ပိုင်း-အလယ်ပိုင်း မြန်မာပြည်ရှိ ဧရာဝတီမြစ်နှင့် စစ်တောင်းမြစ်ကြားတွင် ထင်ရှားသော်လည်း နှိုင်းယှဉ်ပါက နိမ့်သော တောင်တန်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဇီးဖြူတောင်တန်း၊ မင်းဝံတောင်တန်း၊ မှန်ကင်းတောင်တန်းနှင့် ဂန့်ဂေါတောင်တန်းကဲ့သို့သော သေးငယ်သော တောင်တန်းများစွာသည် ဤမြေနိမ့်ပိုင်းများကို ဖြတ်သန်းစီးဆင်းသည်။[၂၀] ငြိမ်းသေသွားသော မီးတောင်တစ်ခုဖြစ်ပြီး နတ်ကိုးကွယ်ရာ ဘုရားဖူးနေရာဖြစ်သည့် ပုပ္ပားတောင်သည် ဤမြေနိမ့်ပိုင်းရှိ ပတ်ဝန်းကျင်မြေနိမ့်ပိုင်းများမှ ထင်ရှားစွာ မြင့်တက်နေသည်။ အနောက်ပိုင်း တောင်တန်းများ အနောက်ပိုင်း တောင်တန်းများသည် မဏိပူရမှ အနောက်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရခိုင်ပြည်နယ်ကို ဖြတ်သန်း၍ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးရှိ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် ကမ်းရိုးတန်းရှိ မော်တင်စွန်းအငူအနီးအထိ တောင်ဘက်သို့ စီးဆင်းနေသော ရခိုင်ရိုးမဖြင့် ထူးခြားသည်။ ဤတောင်တန်းများသည် ကပ္ပလီပင်လယ်အတွင်းသို့ ထပ်မံ၍ အန်ဒမန်နှင့် နီကိုဘာကျွန်းစုများအဖြစ် ပြန်လည်ပေါ်ပေါက်လာသည်။ ဤတောင်တန်းများသည် ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းကို နိုင်ငံ၏ ကျန်အပိုင်းများမှ ခွဲခြားထားသော ရှေးဟောင်းကျောက်တောင်များဖြစ်သည်။[၂] ရခိုင်ရိုးမတွင် နာဂတောင်တန်းများ၊ ချင်းတောင်တန်းများနှင့် လူရှိုင်းတောင်တန်းများ ပါဝင်သော ပတ်ကွိုင်တောင်တန်းတို့ ပါဝင်သည်။[၂၁] ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်၏ ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းသည် ဤတောင်တန်းများ၏ အနောက်ဘက်တွင် တည်ရှိပြီး ထင်ရှားသော ကျွန်းစုများနှင့် သန္တာကျောက်တန်းများ ရှိသည်။ ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့် မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့ပိုင်းတွင် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်သည် အလယ်ပိုင်း မြေနိမ့်ပိုင်းမှ ပေ ၂,၀၀၀ (မီတာ ၆၀၀) ခန့် မြင့်မားသော တစ်ဆင့်ချင်းစီ ရုတ်တရက် မြင့်တက်လာသည်။ ရှမ်းရိုးမ၏ အမြင့်ဆုံးနေရာမှာ ၂,၅၆၃ မီတာ မြင့်သော လွယ်ပန်နောင်ဖြစ်ပြီး အရှေ့တောင်အာရှ၏ ထင်ရှားသော အမြင့်ဆုံးတောင်ထွဋ်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။[၂၂][၂၃] ရှမ်းရိုးမသည် ကရင်တောင်တန်းများ၊ ဒေါနတောင်တန်းများနှင့် တနင်္သာရီရိုးမတို့နှင့်အတူ ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် သဘာဝနယ်နိမိတ်အဖြစ်လည်းကောင်း၊[၂၄] ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး ဦးစားပေးဒေသအဖြစ် ကမ္ဘာ့တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ရန်ပုံငွေအဖွဲ့ (WWF) မှ သတ်မှတ်ထားသော ဂေဟဒေသ ၂၀၀ စာရင်းတွင် ပါဝင်သော ကယား-ကရင် တောင်ပေါ်မိုးသစ်တောဂေဟစနစ်အဖြစ်လည်းကောင်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။[၂၅] ဤကုန်းပြင်မြင့်သည် Mesozoic ခေတ်အတွင်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြားတောင်တန်းများထက် များစွာ ပိုမိုသက်တမ်းရင့်ကာ မြင့်မားသော တောင်တန်းများနှင့် ချိုင့်ဝှမ်းများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။[၂] အထင်ရှားဆုံးမှာ သံလွင်မြစ်ဝှမ်းဖြစ်ပြီး ၁၀၉,၂၆၆ စတုရန်းမိုင် (၂၈၃,၀၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းသည်။[၂၆] အရှေ့တောင်ပိုင်း တောင်ကုန်းများ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အရှေ့တောင်ပိုင်း တောင်ကုန်းများနှင့် တနင်္သာရီလွင်ပြင်တို့သည် တနင်္သာရီရိုးမ၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းများဖြင့် အသီးသီး ထောက်ပံ့ထားသည်။[၂] တနင်္သာရီလွင်ပြင်သည် တနင်္သာရီရိုးမ၏ အမြင့်ဆုံးအပိုင်းဖြစ်သော ဘီလောက်တောင်၏ အနောက်ဘက် တောင်စောင်းများဖြင့် အများစု ပါဝင်ပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်၏ ဗဟိုတောင်တန်းကို ဖြစ်ပေါ်စေရန် တောင်ဘက်သို့ ကျယ်ပြန့်သွားသည်။[၂၇] ဒေါနတောင်တန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ တနင်္သာရီအမြီးပိုင်း၏ မြောက်ပိုင်းတစ်လျှောက်တွင်လည်း ကျယ်ပြန့်သည်။ ဤဒေသရှိ ဇွဲကပင်တောင်နှင့် ကျိုက်ထီးရိုးဘုရားကဲ့သို့သော တောင်ကုန်းများစွာသည် အရေးကြီးသော ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ နေရာများဖြစ်သည်။ ကမ်းရိုးတန်းကျွန်းများသည် ပင်လယ်မှ ထင်ရှားစွာ မြင့်တက်နေပြီး အထူးသဖြင့် မြိတ်ကျွန်းစုတွင် သန္တာကျောက်တန်းများစွာရှိသော ကျွန်းစုပေါင်းများစွာကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အဓိကတောင်ထိပ်များ
မြစ်များ ဧရာဝတီမြစ်သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အဓိကမြစ်ကြီးတစ်စင်းဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ဘက်မှ စတင်စီးဆင်းကာ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်းဒေသကိုဖြတ်ပြီး တောင်ဘက်တွင် ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသအဖြစ် အဆုံးသတ်သွားသည်။ မဲခေါင်မြစ်သည် တိဘတ်ကုန်းပြင်မြင့်မှ စတင်စီးဆင်းကာ တရုတ်နိုင်ငံ၊ ယူနန်ပြည်နယ်မှတဆင့် မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ဘက်ခြမ်းကို ဖြတ်ကာ လာအိုနိုင်ငံအတွင်းသို့ စီးဝင်သည်။ ၎င်းမြစ်ဝှမ်းဒေသတွင် အရေးပါသော သတ္တုတူးဖော်ရေး သယံဇာတများနှင့် သစ်တော ဂေဟစနစ်များ ရှိသည်။ မြစ်ဝှမ်းဒေသ၏ မြေဩဇာကောင်းမွန်သော မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသသည် နှစ်စဉ် ဆန်ထွက်ကုန်၏ ၆၀% ကို ထုတ်လုပ်ပေးသည်။ ဧရာဝတီမြစ်သည် ၎င်း၏ကမ်းပါးပေါ်ရှိ ပုဂံဘုရားကျောင်းများနှင့် မြစ်ဖျားခံရာ (မေခနှင့် မလိခမြစ်များ ဆုံရာ) အနီးရှိ ကချင်လူမျိုးများ၏ ဇာတိမြေတို့ကြောင့် သမိုင်းကြောင်းအရ အရေးပါခဲ့သည်။[၂၈][၃] .jpg) အရှေ့ဘက်တွင် သံလွင်မြစ်နှင့် စစ်တောင်းမြစ်တို့သည် ရှမ်းကုန်းမြေမြင့်၏ အနောက်ဘက်နှင့် ဒေါနတောင်တန်း၏ မြောက်ဘက်စွန်းမှ စီးဆင်းသည်။ သံလွင်မြစ်သည် တရုတ်နိုင်ငံမှ စတင်ခဲ့ပြီး ထိုနေရာတွင် Nu မြစ် တရုတ်: 怒江; ပင်ယင်: Nù Jiāng ဟုခေါ်ကာ ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ကို ဖြတ်သန်း၍ လတ္တီကျု ၁၇ ဒီဂရီကို ဖြတ်သန်းကာ တောင်ဘက်သို့ စီးဆင်းသည်။ သံလွင်မြစ်ကို မန်ဒရင်းဘာသာစကားဖြင့် "ဒေါသထွက်နေသောမြစ်" ဟု ခေါ်ဆိုကြပြီး ၎င်း၏ မိုင် ၁,၄၉၁ မိုင် (၂,၄၀၀ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသော အလျား၏ အများစုကို တောင်တန်းဒေသများကို ဖြတ်သန်း၍ လျင်မြန်စွာ စီးဆင်းနေသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကျဉ်းမြောင်းသော အရှေ့တောင်ဘက်အပိုင်းတွင် ရေးမြစ်၊ Heinze မြစ်၊ ထားဝယ်မြစ်၊ တနင်္သာရီမြစ်နှင့် လေညာမြစ်များသည် တိုတောင်းသောမြစ်များဖြစ်ပြီး ကပ္ပလီပင်လယ်တွင်းသို့ စီးဝင်သည်။ တောင်ဘက်ဆုံးတွင် ကရဘူရီမြစ်သည် ထိုင်းနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့၏ တောင်ပိုင်းနယ်နိမိတ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။[၂၉] ပင်လယ်ပြင်ဆိုင်ရာ ပိုင်နက်နယ်မြေများ မြန်မာနိုင်ငံသည် ၂၀၅,၇၀၆ စတုရန်းမိုင် (၅၃၂,၇၈၀ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းသော ၅၀ ခုမြောက် အကြီးဆုံး သီးသန့်စီးပွားရေးဇုန်ကို ပိုင်ဆိုင်ထားသည်။ ၎င်းတွင် ကျွန်းပေါင်း ၁၆ ကျွန်းကျော်နှင့် မြိတ်ကျွန်းစုတို့ ပါဝင်သည်။ ထိစပ်ဇုန် : ၂၄ ရေမိုင် (၂၇.၆ မိုင်၊ ၄၄.၄ ကီလိုမီတာ) ကျွန်းများမြန်မာနိုင်ငံရှိကျွန်းများအနက် ရမ်းဗြဲကျွန်း မှာအကြီးဆုံးဖြစ်၍ အခြားထင်ရှားသောကျွန်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။
မြေအသုံးချမှုနှင့် သဘာဝအရင်းအမြစ်များ
မြန်မာနိုင်ငံသည် ရှေးပဝေသဏီကတည်းက သဘာဝသယံဇာတ ပေါကြွယ်ဝမှုကြောင့် ကျော်ကြားခဲ့သည်။ သက္ကတဘာသာဖြင့် သုဝဏ္ဏဘူမိ (Suvarnabhumi) ဟူသော အမည်ကို ယနေ့ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံအောက်ပိုင်းနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံတို့နှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဒေသကို ထောင်စုနှစ်ပေါင်းများစွာကတည်းက အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် အဓိက သယံဇာတများမှာ ရေနံ၊ သစ်၊ ခဲမဖြူ၊ ခနောက်စိမ်း၊ သွပ်၊ ကြေးနီ၊ တန်စတင်၊ ခဲ၊ စကျင်ကျောက်၊ ထုံးကျောက်၊ ကျောက်မီးသွေး၊ ကျောက်မျက် ရတနာ၊ သဘာဝဓာတ်ငွေ့နှင့် ရေအားလျှပ်စစ်တို့ ပါဝင်သည်။ ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်မှစ၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သယံဇာတတူးဖော်ရေးကဏ္ဍ၌ နိုင်ငံခြားတိုက်ရိုက်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများ အကြီးအကျယ် မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ကျောက်ဖြူပိုက်လိုင်းနှင့် မြစ်ဆုံဆည်ကဲ့သို့သော ကြီးမားသည့် အခြေခံအဆောက်အအုံ စီမံကိန်းအသစ်များသည် နိုင်ငံအတွင်း အငြင်းပွားဖွယ်ရာများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် စီမံကိန်းများတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့် ပတ်သက်၍ ဖြစ်သည်။[၃၀][၃၁] သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များတွင် အဖျက်စွမ်းအားကြီးမားသော ငလျင်များနှင့် မုန်တိုင်းများ ပါဝင်သည်။ ဇွန်လမှ စက်တင်ဘာလအထိ မိုးရာသီအတွင်း ရေကြီးခြင်းနှင့် မြေပြိုခြင်းတို့ မကြာခဏ ဖြစ်ပွားလေ့ရှိသည်။ ရာသီအလိုက် မိုးခေါင်ခြင်းများလည်း ဖြစ်ပေါ်တတ်သည်။ ငလျင်များမြန်မာနိုင်ငံသည် အိန္ဒိယမြေလွှာချပ်၊ ယူရေးရှားမြေလွှာချပ်နှင့် ဗမာမိုက်ခရိုမြေလွှာချပ်တို့ ပေါင်းဆုံရာတွင် တည်ရှိသည်။ အိန္ဒိယ-ယူရေးရှား နိမ့်ဆင်းရာဇုန်နှင့် အိန္ဒိယ-ဗမာ မြေလွှာချပ်နယ်နိမိတ်နှစ်ခုစလုံးသည် ငလျင်များ မကြာခဏ ဗဟိုပြုရာနေရာများဖြစ်သည်။[၃၂] တိုက်ကြီးများအတွင်း ညာဘက်သို့ရွေ့လျားသော စစ်ကိုင်းပြတ်ရွေ့ကြောသည် နိုင်ငံအလယ်ပိုင်းကို ဖြတ်သန်း၍ မြောက်-တောင် တည်ရှိသည်။ စစ်ကိုင်းပြတ်ရွေ့သည် ၁၈၃၉ အင်းဝငလျင်ကဲ့သို့ နိုင်ငံသမိုင်းတစ်လျှောက် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများစွာ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သော ငလျင်များစွာကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ပြင်းအား ၆-၈ ရှိသော ငလျင်များစွာသည် နိုင်ငံအတွင်း ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ၁၈၈၁ ခုနှစ် နီကိုဘာကျွန်းစု ငလျင်၊ ၁၉၄၁ ခုနှစ် အန်ဒမန်ကျွန်းစု ငလျင်နှင့် ၂၀၀၄ ခုနှစ် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ငလျင်တို့ ဖြစ်သည်။ မုန်တိုင်းများမြန်မာနိုင်ငံသည် နှစ်နှစ်လျှင် တစ်ကြိမ်ခန့် ပြင်းထန်သော မုန်တိုင်းဒဏ်ကိုလည်း ခံရသည်။ ပြင်းထန်သော မုန်တိုင်းများ အများဆုံးဖြစ်ပွားသည့်အချိန်မှာ နိုဝင်ဘာလနှင့် မေလတို့ဖြစ်သည်။ မြောက်အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာရှိ လွန်ခဲ့သောရာစုနှစ်က မုန်တိုင်းဖြစ်ပေါ်မှု အချက်အလက်များအရ ထိုနှစ်လအတွင်း မုန်တိုင်းဖြစ်ပေါ်မှု သိသိသာသာ မြင့်တက်လာသည်ကို တွေ့ရသည်။[၃၃] မြန်မာနိုင်ငံကို ထိမှန်ခဲ့သည့် အကြီးမားဆုံးသော ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုရှိသော မုန်တိုင်းမှာ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဧပြီ-မေလအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့သော နာဂစ်မုန်တိုင်းဖြစ်သည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုများ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသဖြင့် သမုဒ္ဒရာများ ပိုမိုပူနွေးလာမည်ဖြစ်ပြီး ၎င်းသည် မြန်မာနိုင်ငံအတွက် မုန်တိုင်းများ ပိုမိုပြင်းထန်လာကာ ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများ ပိုမိုများပြားလာစေနိုင်သည်။[၃၄] သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ပြဿနာများတွင် သစ်တောပြုန်းတီးခြင်း၊ လေထု၊ မြေဆီလွှာနှင့် ရေထုညစ်ညမ်းမှုများ၊ မလုံလောက်သော မိလ္လာစနစ်နှင့် ရေသန့်စင်မှုတို့ကြောင့် ဖြစ်ပွားသော ရောဂါများ ပါဝင်သည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုသည်လည်း မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် ကြီးမားသော သက်ရောက်မှုများ ရှိလာမည်ဟု ခန့်မှန်းရပြီး မိုးခေါင်ရေရှားမှုနှင့် အပူချိန်လွန်ကဲသော ရာသီဥတုတို့၏ ပြင်းထန်မှုနှင့် ဖြစ်ပွားမှုနှုန်းကို မြင့်တက်စေမည်ဖြစ်သည်။[၃၅] ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအတွက် IUCN ဂေဟစနစ်များဆိုင်ရာ အနီရောင်စာရင်း အကဲဖြတ်မှုတစ်ခု ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ဂေဟစနစ် ၁၀ မျိုးတွင် ကုန်းနေဂေဟစနစ် ၆၄ မျိုးကို အကဲဖြတ်ခဲ့သည်။ ထိုဂေဟစနစ် ၆၄ မျိုးအနက် ၁ မျိုးမှာ ပျက်စီးသွားပြီဟု အတည်ပြုခဲ့ပြီး ၈ မျိုးမှာ အလွန်အန္တရာယ်ရှိသော အခြေအနေ၊ ၉ မျိုးမှာ အန္တရာယ်ရှိသော အခြေအနေ၊ ၁၂ မျိုးမှာ ထိခိုက်လွယ်သော အခြေအနေ၊ ၃ မျိုးမှာ အန္တရာယ်နီးစပ်သော အခြေအနေ၊ ၁၄ မျိုးမှာ စိုးရိမ်စရာမရှိသော အခြေအနေနှင့် ၁၇ မျိုးမှာ အချက်အလက် မလုံလောက်ဟု သတ်မှတ်ခဲ့သည်။[၃၆] ထိုကုန်းနေဂေဟစနစ် ၆၄ မျိုးတွင် ရေငန်ဒီရေစနစ် ၅ မျိုး၊ မြေအောက်ခြောက်သွေ့စနစ် ၁ မျိုး၊ ရေကန် ၁ မျိုး၊ ရေဝပ်ဒေသ ၅ မျိုး၊ ဝင်ရိုးစွန်း/အယ်လ်ပိုင်းစနစ် ၄ မျိုး၊ ဆာဗားနားနှင့် မြက်ခင်းပြင် ၁၂ မျိုး၊ ကမ်းရိုးတန်းစနစ် ၂ မျိုး၊ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းစနစ် ၂ မျိုး၊ သမပိုင်း-ဘိုရယ် သစ်တောများနှင့် သစ်တောငယ် ၇ မျိုးနှင့် အပူပိုင်းနှင့် အပူပိုင်းဒေသခွဲ သစ်တော ၂၅ မျိုးတို့ ပါဝင်သည်။[၃၇] မကြာသေးမီက ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အဝေးမှ အာရုံခံစနစ်ဖြင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုအရ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီရေရောက် ရွှံ့မြေဧရိယာ ၃,၃၁၆ စတုရန်းကီလိုမီတာ ရှိကြောင်း တွေ့ရှိရပြီး ဒီရေရောက် ရွှံ့မြေဧရိယာအားဖြင့် အဆင့် ၈ နေရာတွင် ရပ်တည်နေသည်။[၃၈] Global Forest Watch ၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ ၂၀၂၄ ခုနှစ် တစ်နှစ်တည်းတွင် မြန်မာ့သစ်တောပြုန်းတီးမှုမှာ ဧက ၇ သိန်း ၁ သောင်းကျော် ရှိခဲ့ပါသည်။ ၎င်းပမာဏသည် ရန်ကုန်မြို့၏ ငါးဆနီးပါးနှင့် ညီမျှပါသည်။ မြန်မာ့သစ်တောပြုန်းတီးမှု ပြဿနာသည် ဆယ်စုနှစ်များစွာ ကြာမြင့်နေပြီဖြစ်ကာ ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း စုစုပေါင်း ဧက ၁ သန်း ၉ သိန်း ၆ သောင်းကျော် ပြုန်းတီးခဲ့ကြောင်း ထုတ်ပြန်ထားသည်။ ရှမ်း၊ တနင်္သာရီ၊ ကချင်၊ စစ်ကိုင်းနှင့် ကရင်ပြည်နယ်တို့သည် သစ်တောပြုန်းတီးမှု အများဆုံးနေရာများ ဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။[၃၉] သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် - နိုင်ငံတကာသဘောတူညီချက်များပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးထားသည်များ- ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ၊ သဲကန္တာရဖြစ်ထွန်းမှု၊ မျိုးသုဉ်းလုနီးပါးမျိုးစိတ်များ၊ ပင်လယ်ဥပဒေ၊ နျူကလီးယားစမ်းသပ်မှုပိတ်ပင်ရေး၊ အိုဇုန်းလွှာကာကွယ်ရေး၊ သင်္ဘောညစ်ညမ်းမှု၊ အပူပိုင်းသစ်မာ ၈၃၊ အပူပိုင်းသစ်မာ ၉၄။ ကိုးကား
ပြင်ပလင့်ခ်များ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
