Аб’яднаны інстытут энергетычных і ядзерных даследаванняў «Сосны»

Аб’яднаны інстытут энергетычных і ядзерных даследаванняў «Сосны» (АІЭЯД «Сосны») — дзяржаўная навуковая ўстанова, якая знаходзіцца ў мінскім мікрараёне Сосны. З’яўляецца пераемнікам Інстытута ядзернай энергетыкі АН БССР.

• Энергетыка (у тым ліку ядзерная)
• Забеспячэнне бяспекі атамных электрастанцый, якія распрацоўваюцца і эксплуатуюцца
• Энергапланаванне
• Энергетычная бяспека
• Энергазберажэнне
• Выкарыстанне другасных энергарэсурсаў
• Тэхналогія і стратэгія выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі ў краіне, у тым ліку на забруджаных радыенуклідамі тэрыторыях.
• Тэхналогіі мінімізацыі тэхнагеннай рызыкі.
• Фізіка і хімія ўзаемадзеяння выпрамянення з рэчывам
• Фізічныя, хімічныя, біялагічныя метады даследавання і тэхналогіі атрымання новых рэчываў і матэрыялаў з выкарыстаннем радыяцыйнага ўздзеяння.
• Ядзерная фізіка і радыяцыйныя тэхналогіі.

Інстытут быў створаны ў 1965 годзе як НДІ ядзернай энергетыкі АН БССР. Першым дырэктарам Інстытута быў акадэмік Андрэй Капітонавіч Красін, адзін са стваральнікаў першай у свеце АЭС у Обнінску. У 1962 годзе на навукова-даследчай пляцоўцы быў уведзены ў эксплуатацыю ядзерны рэактар ІРТ-2000. Аб’ект лічыўся стратэгічным, таму яго ахову забяспечваў КДБ. Недалёка ад інстытута размясціліся ваенныя часці Пагранічных войскаў. З 2001 да 2004 года генеральным дырэктарам аб’яднанага інстытута быў Аляксандр Міхалевіч^[2]. У 2002 годзе Інстытут праблем энергетыкі НАН Беларусі, Інстытут радыяцыйных фізіка-хімічных праблем, Інстытут радыеэкалагічных праблем і прадпрыемства «ИТЦ-Сосны» увайшлі ў склад Аб’яднанага інстытута энергетычных і ядзерных даследаванняў^[3].

Інстытут размясціўся прыкладна за 7 км ад Мінска па Магілёўскай шашы. Побач быў пабудаваны пасёлак для яго супрацоўнікаў.

У інстытуце працуюць больш за 380 супрацоўнікаў, з іх — 150 навуковых супрацоўнікаў, у тым ліку 45 кандыдатаў навук і 15 дактароў навук. Супрацоўнікі інстытута выкладаюць у БДУ, БДТУ, БНТУ, БДАТУ, Міжнародным дзяржаўным экалагічным універсітэце імя А. Д. Сахарава. Студэнты гэтых ВНУ праходзяць у інстытуце практыку, выконваюць курсавыя і дыпломныя работы.

У Інстытуце створана эксперыментальная база для правядзення фундаментальных даследаванняў і рашэнні прыкладных задач. Таксама Інстытут працуе над праблемамі забеспячэння эфектыўнай і бяспечнай эксплуатацыі ядзерных рэактараў і абсталявання АЭС. Асноўныя мэты праводзімых даследаванняў — распрацоўка і ўкараненне навукова-тэхнічных прапаноў па аптымізацыі тэхналагічных працэсаў, якія павышаюць ядзерную, радыяцыйную і экалагічную бяспеку, фізічную абарону, эфектыўнасць аб’ектаў выкарыстання атамнай энергіі, уключаючы Беларускую АЭС. Напрыклад, пахаванне радыеактыўных адходаў, абыходжанне з ядзерным палівам, якое адпрацавала.

Для вырашэння гэтых задач плануецца стварыць у Інстытуце навукова-эксперыментальную і вытворчую базу са шматмэтавым даследчым ядзерным рэактарам, вакол якога будзе сфарміраваны нацыянальны Цэнтр ядзерных даследаванняў і тэхналогій.

З 2015 года НАН Беларусі і Дзяржкарпарацыя «Росатом» абмяркоўваюць будаўніцтва даследчага ядзернага рэактара на базе Аб’яднанага інстытута энергетычных і ядзерных даследаванняў — «Сосны». У 2017 годзе быў падпісаны адпаведны мемарандум па супрацоўніцтве, на гэты час распрацаваны асноўныя тэхнічныя патрабаванні да цэнтра і яго шматмэтавага даследчага рэактара. Рыхтуецца пагадненне паміж урадамі Беларусі і Расіі аб супрацоўніцтве ў стварэнні гэтага цэнтра^[4].

Адным з галоўных праектаў была распрацоўка мабільнай АЭС на колавым шасі. Рэактарная ўстаноўка атрымала назву «Памір». Галоўным канструктарам праекта быў Васіль Несцярэнка^[5]. Усяго было сабрана два камплекты мабільнай АЭС, адзін з якіх паспеў цалкам прайсці выпрабаванні.

Рэактарны і турбагенератарны блокі былі размешчаны на шасі двух цягачоў МАЗ-537. Пульт кіравання і памяшканні для персаналу былі размешчаны яшчэ на двух аўтамабілях. Усяго станцыю абслугоўвала 28 чалавек. Устаноўка была разлічана на перавозку чыгуначным, марскім і авіяцыйным транспартам — самым цяжкім кампанентам быў рэактарны аўтамабіль, які важыў 60 тон.

Пасля Чарнобыльскай аварыі распрацоўкі перапыніліся, а абодва камплекты «Паміра», якія існавалі на той момант, былі знішчаны. Адзіная дэталь, якая захавалася адгэтуль, — металічная канструкцыя актыўнай зоны рэактара, усталяваная на тэрыторыі інстытута ў выглядзе часткі манумента «Паміра».

У выніку Інстытут зараз мае некаторыя запасы ўзбагачанага ўрану, які выкарыстоўваецца ў навуковых мэтах.

На гэты момант сярод праектаў Інстытута варта адзначыць даследаванні па пераўтварэнні доўгажывучых радыеактыўных ядзер у стабільныя з дапамогай нейтронаў. Навукоўцы спрабуюць дабіцца таго, каб радыеактыўныя элементы, напрыклад, элементы адпрацаванага паліва атамных станцый, якія застаюцца небяспечнымі на працягу некалькіх соцень або тысяч гадоў, перапрацоўваць у элементы, якія распадаюцца на працягу гадзін або нават секунд.

Для гэтага ў Інстытуце быў збудаваны «падкрытычны» рэактар малой магутнасці. Гэта значыць, што ў ім маса радыеактыўнага матэрыялу менш крытычнай масы, пры якой ідзе актыўнае выдзяленне энергіі. Пры гэтым рэактар загружаны ўранам-235 агульнай масай 70 кг.

Лабараторыя мае статус міжнароднай, і ў праекце прымаюць удзел навукоўцы з іншых краін.

• «Со́сны» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 89—90. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).

• Афіцыйны сайт інстытута Архівавана 13 студзеня 2014. (руск.)
• Інстытут на сайце НАН Беларусі
• «Аб’яднаны інстытут энергетычных і ядзерных даследаванняў – Сосны» НАН Беларусі, ДНУ на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»