Козыраўскае прадмесце

Ко́зырава, Ко́зыраўскае прадмесце — гістарычная мясцовасць Мінска, размешчаная ў паўднёвай частцы горада, уздоўж Лібаўска-Роменскай чыгункі.

На паўночны захад ад Козырава пачынаюцца Сенажаны, на поўнач — Серабранскія Млыны, на паўднёвым усходзе месціцца Лошыца Любанскіх^[1][2].

Прадмесце з’явілася ў канцы XIX—пачатку XX стст^[3]. Козыравам гараджане называлі паўднёвую частку чыгуначнага пасёлка (цяпер паміж вуліцай Маякоўскага і чыгункай ад Сямёнава да камвольнага камбіната) — ад імя начальніка Лібаўска-Роменскай чыгункі Дзмітрыя Паўлавіча Козырава, які быў ініцыятарам пабудовы пасёлка і школы для дзяцей і чыгуначнікаў^[4].

Жылі ў прадмесці ў асноўным рабочыя і служачыя чыгункі. Для зручнасці мясцовых жыхароў, аддаленых ад месца працы (Віленскага вакзала) быў арганізаваны прыпынак, пазней станцыя Козырава (будучая станцыя Мінск-Паўднёвы).

У пачатку XX ст. Козырава ўваходзіла ў чацвертую паліцэйскую частку горада. Праз прадмесце праходзілі Германаўская (цяпер Сямёнава), Пушкінская (Фізкультурная), Вялікая Марская (Велікаморская), Лібаўска-Роменская, Лошынская (Сонечная), Лібаўская (Роменская), 1-я і 2-я Лінія вуліцы, Ігуменскі тракт^[5][6].

У 1919—1920 гадах у ваколіцах Козырава дзейнічала савецкая антыпольская партызанская група, вядомая пад назвай Козыраўскія партызаны. Атрад створаны ў кастрычніку 1919 года пад кіраўніцтвам Менскага камітэта КП(б)ЛіБ. У яго ўваходзілі жыхары прыгарадных вёсак Козырава, Калядзічы, Сеніца і інш. Камандзір С. Плашчынскі. Партызаны распаўсюджвалі бальшавіцкую літаратуру, вялі агітацыю сярод насельніцтва і польскіх жаўнераў, перадавалі камандаванню Чырвонай Арміі звесткі пра праціўніка, учынялі дыверсіі на камунікацыях і лініях сувязі, атакавалі польскія войскі. Падпольны партыйны камітэт планаваў нанесці ў траўні 1920 года сіламі партызан Менскага і Ігуменскага паветаў адначасовы ўдар па варожых камунікацыях, але польская дэфензіва 27—28 красавіка 1920 года арыштавала партызан, а 7 траўня частку расстраляла (партызаны пахаваныя на Вайсковых могілках Менска, на магіле помнік).

1 чэрвеня 1922 года ў Козыраве адкрыўся канцэнтрацыйны лагер для «перамешчаных асоб»^[A] Першай сусветнай вайны. Лагер займаў 9 колішніх уцалелых казармаў і вайсковых складоў, вакол агароджаны калючым дротам, агульная плошча — 6 гектараў^[7].

У 1935 годзе Козырава пераназванае ў пасёлак Фрунзэ^[8]. Імаверна у другой палове 1930-х гадоў бальшавікамі спалена Мікалаеўская царква. У 1935 годзе настаяцель царквы Іаан Зянюк, святары і актыўныя прыхаджане былі асуджаны да розных тэрмінаў зняволення^[9]. У 1943 годзе намаганнямі протаіерэя Іаана Кур’яна ў прадмесці адбудавана царква Святога Мікалая (зруйнавана ў 1960 годзе)^[10]. Ёсць звесткі, што некалі ў Козыраве існавала каталіцкая парафія^[11]. У 1917 годзе адкрыліся Козыраўскія могілкі, закрытыя ў 1967 годзе.

Знос дамоў прадмесця адбываўся ў сярэдзіне 1960-х гадоў і значна актывізаваўся ў 2000-я^[3].

У наш час пра Козырава нагадвае Козыраўская вуліца, захаваліся Козыраўскія могілкі.

• Пушкінская. Машынабудаўнічы завод «Тэхнолаг», заснаваны ў 1897 годзе інжынерамі І. Залкіндам і Г. Вільбушэвічам. Вырас з інжынерна-механічнай майстэрні. Месціўся ў камяніцы з прыбудовамі для кузні і паравога катла. У 1900 годзе тут вырабляліся станкі для апрацоўкі драўніны, машыны для млыноў і маслабойкі, выконваліся разнастайныя кацельныя і рамонтныя працы. Да 1913 года завод распачаў вытворчасць турбін і машын для вінакурных прадпрыемстваў. Тэхнічнае і электратэхнічнае бюро на заказ ажыццяўляла мантаж абсталявання і выпісванне машын на іншыя прадпрыемствы. Завод размяшчаўся ў раёне цяперашняй Фізкультурнай вуліцы, там, дзе яна набліжаецца да чыгункі (будынкі № 11, 11а)^[12].

• Козыраўскія партызаны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 432 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 224
• Гісторыя Мінска. 1-е выданне. — Мінск: БелЭн, 2006.— 696 с. ISBN 985-11-0344-6.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.
• Козырево // Минск : энциклопедический справочник / Л. В. Аржаева и др.; редколлегия: И. П. Шамякин (главный редактор) и др.. — Минск: Белорусская Советская Энциклопедия, 1983. — 467 с. — 70 000 экз.
• Лукашук А. Прыгоды АРА ў Беларусі. — 2005. — 500 с. — (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе). — ISBN 0929849-07-8.
• Шыбека З. В., Шыбека С. Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. М. Станюты. — Мн.: Полымя, 1994.— 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.

• Зьміцер Бартосік. Козырава. «Раскіданае гняздо» (бел. (тар.))  (нявызн.) ?. svaboda.org (27 красавіка 2012). Архівавана з першакрыніцы 2-3-2019. Праверана 2-3-2019.
• Шпацыраванне Козыравам, Бібліятэка Менчука (руск.)
• План губернского города Минска (1903), Бібліятэка Менчука (руск.)
• Формирование территории Минска (1800—2004), Бібліятэка Менчука (руск.)
• План губернского города Минска (1898), Бібліятэка Менчука (руск.)