உரூக் காலம்

உரூக் காலம்
புவியியல் பகுதி	மெசொப்பொத்தேமியா
காலப்பகுதி	செப்புக் காலம்
காலம்	கிமு 4000–3100
வகை களம்	உரூக்
முந்தியது	உபைதுகள் காலம்
பிந்தியது	செம்தேத் நசிர் காலம்

உரூக் காலம் (Uruk period) பண்டைய அண்மை கிழக்கின் மெசொப்பொத்தேமியாவில் ஏறத்தாழ:கிமு 4000 முதல் கிமு 3100 முடிய விளங்கியது. இதனை ஆதி எழுத்தறிவு காலம் என்றும் அழைப்பர். தொல்பழங்காலத்தில் மெசொப்பொத்தேமியாவின் செப்புக் காலம் முதல் துவக்க வெண்கலக் காலம் முடிய உரூக் நகரத்தில் இக்காலம் துவங்கியது.

மெசொப்பொத்தேமியாவில் உரூக் காலத்திற்கு முன்னர் உபைதுகள் காலமும், பின்னர் செம்தேத் நசிர் காலமும் விளங்கியது.^[1][2] துவக்க செப்புக் கால்த்திய, பிந்திய உரூக் காலத்தில் (கிமு 34 முதல் 32 வது நூற்றாண்டு முடிய) துவக்க கால ஆப்பெழுத்து வடிவ எழுத்துக்கள் எழுத்ப், படிக்க பயன்படுத்தப்பட்டது.^[3]

உரூக் காலத்தில் மண்ட்பாண்டங்களுக்கு வர்ணம் தீட்டும் வழக்கம் வீழ்ச்சி அடைந்தது, உருளை முத்திரைகளும் செப்புப் பாத்திரங்களும், உருளை முத்திரைகளும் பயன்பாட்டிற்கு வந்தது.^[4]

கெபல் எல்-அராக் கத்தியின் தந்தத்திலான கைப்பிடியில் மெசொப்பொத்தேமியா மன்னர் இரு சிங்கங்களை கைகளால் பற்றி நிற்கும் காட்சி

கெபல் எல்-அராக் கத்தியின் தந்தத்திலான கைப்பிடி (பின்புறம்), லூவர் அருங்காட்சியகம்

கெபல் எல்-அராக் கத்தியின் கைப்பிடி மேற்புறத்தில் மெசொப்பொத்தேமியா மன்னர் இரு சிங்கங்களை கைகளால் பற்றி நிற்கும் காட்சி, காலம் கிமு 3300 - கிமு 3200, அபிதோஸ் இக்கைப்பிடியின் உருவப் பொறிப்புகளால் பண்டைய எகிப்தில், மெசொப்பொத்தேமியாவின் உரூக் பண்பாட்டுத் தாக்கங்களை அறியமுடிகிறது.^[5][6][7]

வலது புறத்தில் மெசொப்பொத்தேமியாவின் உரூக் பண்பாட்டு காலத்திய பூசாரி மன்னர் தலையில் தொப்பியும், பெரிய தாடியும், காலம் கிமு 3300. லூவர் அருங்காட்சியகம்^[8]

உரூக் காலத்தை பழைய உரூக் காலம், மத்திய உரூக் காலம் மற்றும் பிந்தைய உரூக் காலம் என மூன்றாக் பிரிப்பர். இதில் பழைய உரூக் காலம் மற்றும் மத்திய உரூக் காலம் குறித்தான செய்திகள் மிகக்குறைந்த அளவிலேயே கிடைத்துள்ளது. பிந்திய உரூக் காலம் கிமு 3100 வரை தொடர்ந்தது.^[9] பிந்திய உரூக் காலத்தில் பண்டைய அண்மை கிழக்கு முழுவதும் உரூக் பண்பாடு பரவியது.

புனித கால்நடைகளுக்கு உணவு அளிக்கும் உரூக் மன்னர்-பூசாரி

உரூக் காலத்திய மன்னர்-பூசாரி புனித கால்நடைகளுக்கு உணவு அளிக்கும் காட்சி, கிமு 3200

உரூக் காலத்திய உருளை முத்திரை, கிமு 3100

யூப்பிரடீஸ்-டைகிரிசு ஆறுகளின் வடிநிலத்தில் அமைந்த கீழ் மெசொப்பொத்தேமியா உரூக் காலத்தில் பண்பாட்டு மையாக விளங்கியது. நீர்வளம், மண் வளம், வேளாண்மை, எழுத்தறிவு, கொண்டிருந்த இப்பகுதியில் தொல் நினைவுச் சின்னங்கள் அதிகம் கொண்டிருந்தது. மேலும் உரூக், எரிது, நிப்பூர், கிஷ், உம்மா, ஊர் போன்ற நகர இராச்ச்சியங்கள் விளங்கியது. இங்கு சுமேரியர நாகரிகம் தழைத்தோங்கியது.

அனு கடவுளின் கோயில்

உரூக் நகரத்தில் அனு கடவுளின் கோயில், காலம், கிமு 3,500 .^[10]

உரூக் காலத்தில், உரூக் நகரம் 230 முதல் 500 வரையிலான எக்டேர் நிலப்பரப்பும் 25,000 முதல் 50,000 வரையிலான மக்கள் தொகையும் கொண்டிருந்து.^[11] உரூக் நகரத்தில் சதுர வடிவில் அனு கடவுளின் கற்கோயில் கொண்டிருந்தது.^[12]

சிரியா நாட்டின் வடக்கில் உள்ள ஹபுபா மற்றும் கெபல் அருத்தா தொல்லியல் களத்தில் 1970-ஆம் நடைபெற்ற அகழாய்வில், உரூக் பண்பாட்டின் வணிக மையங்கள் மூலம், கீழ் மெசொப்பொத்தேமியாவின் அண்டை பிரதேசங்களான பண்டைய எகிப்து, சூசா போன்ற நாடுகளுடன் கொண்டிருந்த வணிக உறவுகளை அறிய முடிகிறது.

சூசா நாட்டு மன்னர்-பூசாரி

Imprints

Reconstitution

மன்னர்-பூசாரி வில்லைக் கொண்டு எதிரிகளுடன் போரிடும் காட்சி, இடம் சூசா, உரூக் காலம் (கிமு 3800-3100) ^{[13][14][15][16]}

பண்டைய எகிப்து (கிமு 3500-3200) -உரூக்கின் பண்பாட்டுத் தொடர்புகளை, எகிப்தின் அகழாய்வில் கிடைத்த கெபல் எல்-அராக் கத்தியின் தந்தத்திலான கைப்படி மீதான உருவப் பொறிப்புகள் மூலம் அறிய முடிகிறது.^[19][20] Influences can be seen in the visual arts of Egypt, in imported products, and also in the possible transfer of writing from Mesopotamia to Egypt,^[18][20]

வரலாற்றுக்கு முந்தைய மற்றும் வரலாற்றின் உச்சத்தில், உரூக் காலம் புரட்சிகரமான மற்றும் பல வழிகளில் அடித்தளமாகக் கருதலாம். உரூக் காலம் உருவாக்கிய பல கண்டுபிடிப்புகள் மெசொப்பொத்தேமியா மற்றும் பண்டைய அண்மை கிழக்கின் வரலாற்றுத் திருப்புமுனையாக அமைந்தன.^[21] குயவர் சக்கரம், ஆப்பெழுத்துகள், நகரம், மாநிலம் எனப்பொதுத் தோற்றம் காண்பது இந்தக் காலகட்டத்தில்தான். உரூக் காலத்தில் பிரதேசம்-சமூகங்களின் வளர்ச்சியில் புதிய முன்னேற்றம் ஏற்பட்டது.

வேளாண்மை துறையில் உபைதுகள் காலத்தின் இறுதியிலும், உரூக் காலத்தின் தொடக்கத்திலும் முக்கிய கண்டுபிடிப்புகள் மேற்கொள்ளப்பட்டது. இதனை இரண்டாம் வேளாண்மைப் புரட்சி அல்லது முதலாவது புதிய கற்காலப் புரட்சி என்று குறிப்பிடப்படுகிறது. தானிய சாகுபடி துறையில் முதல் குழு முன்னேற்றங்கள் நிகழ்ந்தன. அதைத் தொடர்ந்து கழுதை அல்லது எருதால் இழுக்கப்பட்ட ஒரு மரக் கலப்பை கிமு 4,000 ஆண்டின் இறுதியில் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது.

இந்த கழுதை அல்லது எருது பூட்டிய கலப்பை வேளாண்மை உற்பத்திக்கு மிகவும் உதவியது. பூமியில் மேடு பள்ளங்களை மண்வெட்டி போன்ற கருவிகளைக் கொண்டு சமப்படுத்தும் வேலையை இக்கலப்பை எளிதாக்கியது. விதைப்புப் பருவத்தில் விவசாயப் பணிகள் முன்பை விட மிகவும் எளிமையாக இருந்தது. உபைத் காலத்திற்குப் பிறகு சுடுமண் அரிவாள்கள் பரவலாக ஏற்றுக்கொள்ளப்பட்டதன் மூலம் அறுவடை எளிதாக்கப்பட்டது. நீர்ப்பாசனத் தொழில் நுட்பங்களும் உரூக் காலத்தில் மேம்பட்டதாகத் தெரிகிறது. இந்த வித்தியாசமான கண்டுபிடிப்புகள் ஒரு புதிய விவசாய நிலப்பரப்பின் முற்போக்கான வளர்ச்சியை அனுமதித்தன. இதுவே பண்டைய கீழ் மெசொப்பொத்தேமியாவின் சிறப்பியல்பு ஆகும். இங்கு நீளமான செவ்வக வடிவ வயல்களைக் கொண்டிருந்தது. அவை பள்ளங்களில் வேலை செய்வதற்கு ஏற்றவை. ஒவ்வொன்றும் ஒரு சிறிய நீர்ப்பாசன வாய்க்காலை எல்லையாக கொண்டிருந்தது. எம். லிவேராணியின் கூற்றுப்படி, இவை முந்தைய நீர்த்தேக்கங்களை கையால் சிரமப்பட்டு பாசனம் செய்ததை மாற்றியது.^[22] பேரீச்சம்பழத்தைப் பொறுத்தவரை, இந்த பழங்கள் கிமு 5 ஆயிரம் ஆண்டில் கீழ் மெசொப்பொத்தேமியாவில் உணவாக பயன்படுத்தப்ட்ட்து.கிமு இரண்டாயிரம் ஆண்டுகளில் படிப்படியாக வளர்ச்சியடைந்த இந்த முறையானது அதிக மகசூலைப் பெற வழிவகுத்தது. தொழிலாளர்களுக்கு முன்பு இருந்ததை விட அதிக உபரி வருமானம் கிடைத்தது. மக்களின் உணவில் பார்லி கொண்டிருந்தது.

உருக் காலத்தில் கால்நடைகளின் மேய்ச்சல் முன்னேற்றங்களைக் கண்டது. முதலாவதாக, இந்த காலகட்டத்தில்தான் காட்டுக் கழுதைகளை பொதி சுமக்கும் விலங்காக வளர்க்கப்பட்டது. ஏற்கனவே வளர்க்கப்பட்ட செம்மறியாடு, குதிரைகள் போன்ற கால்நடைகள் விலங்குகளின் மேய்ச்சல் மேலும் வளர்ந்தது. முன்னர் இந்த விலங்குகள் முக்கியமாக இறைச்சியின் ஆதாரங்களாக வளர்க்கப்பட்டது. உரூக காலத்த்தில் அவைகள் கம்பளி, ரோமங்கள், தோல்கள், பால் மற்றும் சுமை விலங்குகளாக மிகவும் முக்கியத்துவம் வாய்ந்ததாக மாறியது. இவைகள் வயல்வெளியில் வேலை செய்வதற்கும், போக்குவரத்திற்கும் அவசியமானதாக மாறியது.

கிமு 4-ஆம் ஆயிர்த்தாண்டில் குயவர் சக்கரம் கண்டுபிடிப்பால் உரூக் காலத்தில் மட்பாண்ட புரட்சி ஏற்பட்டது. மட்பாண்டங்களின் மேற்பரப்பு மெருகூட்டப்பட்டதுடன், வர்ணம் பூசப்பட்டது. மேலும் மட்பாண்டங்களில் கீறல்கள் கட்டக் கோடுகள் பொறிக்கப்பட்டது. பெரிய மட்பாண்டங்கள் உணவு தாணியங்கள் சேமிக்க பயன்பட்டது. உரூக் காலத்தின் மிகவும் தனித்துவமான பாத்திரம், வளைந்த விளிம்பு கிண்ணங்கள் கையால் வடிவமைக்கப்பட்டது.^[23]

• 
  உரூக் காலத்திய நீர் ஊற்றும் சுடுமட் பாண்டம், கிமு 3500–2900, இலூவா அருங்காட்சியகம்
• 
  உரூக் காலத்திய சிவப்பு சுடுமண் குடுவை, கிமு 3500–2900, இலூவா அருங்காட்சியகம்
• 
  சுடுமண் அகல் விளக்கு, கிர்சு தொல்லியல் களம்
• 
  உரூக் காலத்திய சுடுமண் கோப்பை

கிமு 4-ஆம் ஆயிரத்தாண்டில் புதிய கற்காலத்திற்குப் பிறகு உரூக்கின் அருகிலுள்ள கிழக்கு சமுதாயத்தின் அரசியல் வளர்ச்சியில் ஒரு புதிய கட்டத்தைக் கண்டது: அரசியல் அதிகாரம் வலுவடைந்தது, மிகவும் ஒழுங்கமைக்கப்பட்டது, மேலும் மையப்படுத்தப்பட்டது, மேலும் வாணவியல் மற்றும் கலையின் பயன்பாடு புலப்பட்டது, உண்மையான வளர்ச்சியில் உச்சக்கட்டத்தை அடைந்தது. காலத்தின் முடிவில் நிலை. இந்த வளர்ச்சி மற்ற முக்கிய மாற்றங்களுடன் வந்தது: முதல் நகரங்களின் தோற்றம் மற்றும் பல்வேறு செயல்பாடுகளை ஒழுங்கமைக்கும் திறன் கொண்ட நிர்வாக அமைப்புகளின் தோற்றம் அடைந்தது.

உருக் காலத்தில் அதன் அருகில் நகர இராச்சியங்கள் இருந்தன. உரூக் காலத்திய நினைவுச்சின்ன கட்டிடக்கலை முந்தைய காலகட்டத்தை விட மிகவும் கவர்ச்சியானது. கல்லறைகள் செல்வத்தின் பெருகிய வேறுபாட்டைக் காட்டுகின்றது. கிமு 3-ஆம் ஆயிரத்தாண்டில் சுமேரிய நகரங்களான உரூக், ஊர், லார்சா, எரிது போன்றவற்றின் அடையாளங்களைக் கொண்ட ஜெம்செத் நசிர் காலத்திய முத்திரைகள் மூலம் உறுதிப்படுத்தப்படுகிறது. தெற்கு மெசபடோமியாவின் நகரங்களை ஒன்றிணைத்தல், அல்லது மத நோக்கங்களுக்காக உரூக் இராச்சியத்தின் கீழ் இருந்திருக்கலாம் [17]

உரூக் காலகட்டத்தில் சமூகத்தின் அரசியல் அமைப்பில் பெரும் மாற்றங்கள் ஏற்பட்டுள்ளன என்பது தெளிவாகிறது. அதிகாரம் படைத்தவர்களின் தன்மையை தீர்மானிக்க எளிதானது அல்ல, ஏனென்றால் அவர்கள் எழுதப்பட்ட ஆதாரங்களில் அடையாளம் காண முடியாது மற்றும் தொல்பொருள் சான்றுகள் மிகவும் தகவலறிந்தவை அல்ல. அகழாய்வில் கண்டுபிடிக்கப்பட்ட சிலைகள், உருளை முத்திரைகளில் உருவங்கள் சில செய்திகளை தெளிவாக்குகிறது. தாடி மற்றும் தலையணியுடன் மணி வடிவ பாவாடை அணிந்துள்ள நபர் சடங்கு ரீதியாக நிர்வாணமாக சித்தரிக்கப்படுகிறார். அவர் பெரும்பாலும் மனித எதிரிகள் அல்லது காட்டு விலங்குகளுடன் போராடும் ஒரு போர் வீரராக குறிப்பிடப்படுகிறார். எடுத்துக்காட்டு உருக்கில் காணப்படும் முத்திரையில் வில்லைக் கொண்டு சிங்கங்களை வேட்டையாடும் உருவப் பொறிப்பு உள்ளது. செம்தேத் நசிர் காலத்திய உரூக்கின் குவளையில் அவர் வழிபாட்டு நடவடிக்கைகளில் முன்னணியில் இருப்பதைக் காட்டுகிறது. இது அவர் ஒரு தெய்வத்தை நோக்கி ஊர்வலம் செல்வதைக் காட்டுகிறது. மற்ற சந்தர்ப்பங்களில், அவர் விலங்குகளுக்கு உணவளிப்பதாகக் காட்டப்படுகிறார், இது ராஜா ஒரு மேய்ப்பனாக இருப்பதைக் குறிக்கிறது, அவர் தனது மக்களை ஒன்றிணைத்து, அவர்களைப் பாதுகாத்து, அவர்களின் தேவைகளைக் கவனித்து, ராஜ்ஜியத்தின் செழிப்பை உறுதிசெய்கிறார். இந்த உருவங்கள் அடுத்தடுத்த சுமேரிய மன்னர்களின் செயல்பாடுகளுடன் பொருந்துகின்றன: போர்-தலைவர், தலைமை பூசாரி மற்றும் கட்டிடம். இந்த உருவத்தை 'பூசாரி-ராஜா' என்று அழைக்க வேண்டும் என்று அறிஞர்கள் முன்மொழிந்துள்ளனர். அவர் ஒரு முடியாட்சி வகையின் அதிகாரத்தை பிரதிநிதித்துவப்படுத்த முடியும், அது மெசபடோமியாவில் பின்னர் இருக்கும்.

நடு உருக் காலத்தில் எழுதுதல் மிகவும் ஆரம்ப நிலையில் இருந்தது. உரூக் காலத்தின் பிற்பகுதியில் மற்றும் செம்தேத் நசிர் காலத்தில் மற்றும் ஆப்பெழுத்து முறை மேலும் வளர்ந்தது.^[27] நாணல் எழுத்தாணியுடன் பொறிக்கப்பட்ட முதல் களிமண் பலகைகள் நான்காம் உரூக் காலத்தில் காணப்படுகிறது. இக்களின்மண் பலகைகள் எண் அடையாளங்களை மட்டுமே கொண்டுள்ளது. மூன்றாம் உரூக் காலத்திய 3.000 களிமண் பலகைகள் எழுத்துக்களுடன் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது. மேலும் சூசா நகரத்தில் தொல் ஈலமைட்டு மொழி எழுத்துகளுடன் கூடிய களிமண் பலகைகள் கிடைத்துள்ளது.^[28]

உரூக் காலக்கட்டத்தின் நூல்கள் பெரும்பாலும் நிர்வாக வகையைச் சார்ந்தவை மற்றும் தனிப்பட்டவை அல்லாமல் பொது (அரண்மனைகள் அல்லது கோயில்கள்) என்று தோன்றும் சூழல்களில் முக்கியமாகக் காணப்படுகின்றன. கைவினைப்பொருட்கள், உலோகங்கள், பானைகள், தானியங்கள், இடப்பெயர்கள், முதலியன பட்டியல்களாக தொகுக்கப்பட்டுள்ளது. மேலும் மெசபடோமிய நாகரிகத்தின் சிறப்பியல்பு. ஒரு குறிப்பிடத்தக்க உதாரணம் தொழில்களின் பட்டியல், மூதாதையர் பட்டியல், பல்வேறு வகையான கைவினைஞர்கள் பட்டியல், சிறப்புத் தொழிலாளர்கள் பட்டியல் பட்டியலிடப்பட்டுள்ளனர் (குயவர்கள், நெசவாளர்கள், தச்சர்கள், முதலியன), இது பலவற்றைக் குறிக்கிறது. பிற்பகுதியில் உருக்கின் சிறப்புத் தொழிலாளர்கள் வகைகள்.^[29]

உரூக் காலத்தில் எழுத்தின் முதல் வளர்ச்சி கிமு 3300-3100 இல் நிகழ்ந்தது. இருப்பினும் கணக்கியல் மற்றும் மேலாண்மை நடைமுறைகளின் அடிப்படையில் தக்கவைக்கப்பட்டது, மேலும் ஹெச். நிசென் மற்றும் ஆர். இங்லண்ட் ஆகியோரால் விரிவாக ஆராயப்பட்டது. இந்த எழுத்து முறை பிக்டோகிராஃபிக் ஆகும், இது ஒரு நாணல் எழுதுகோலைப் பயன்படுத்தி பச்சைக் களிமண் பலகைகளில் எழுதப்பட்டது. கிமு 3400-3200 இல் உருவான முன்-எழுத்து முறை ஒரு உதவியாளர் நினைவுக் குறியீடாகச் செயல்பட்டது மற்றும் முழுமையான சொற்றொடர்களைப் பதிவுசெய்யும் திறன் கொண்டதாக இல்லை.

ஏனெனில் அது உண்மையான பொருள்கள், குறிப்பாக பொருட்கள் மற்றும் மனிதர்களுக்கான சின்னங்களை மட்டுமே கொண்டிருந்தது. பல வேறுபட்ட அளவியல் அமைப்புகளுக்கான எண் அடையாளங்கள் மற்றும் சில செயல்கள் மட்டுமே (இங்லண்ட் இதை 'எண் பலகைகள்' மற்றும் 'எண்-ஐடியோகிராஃபிக் பலகைகள்' நிலை என்று அழைக்கிறது). அறிகுறிகள் பின்னர் அதிக எண்ணிக்கையிலான மதிப்புகளைப் பெறத் தொடங்கின, நிர்வாகச் செயல்பாடுகளை மிகவும் துல்லியமாகப் பதிவுசெய்வதை சாத்தியமாக்கியது (சுமார் கிமு 3200-2900 இங்லண்டின் 'புரோட்டோ-கியூனிஃபார்ம்' கட்டம்). இந்தக் காலக்கட்டத்தில் அல்லது அதற்குப் பிறகும் (கிமு 2800-2700 இல்), மறுப்புக் கொள்கையின் மூலம் மற்றொரு வகை பொருள் பதிவு செய்யப்பட்டது: பிகோகிராம்களின் கூட்டமைப்பு செயல்களைக் குறிக்கலாம் (உதாரணமாக தலை + தண்ணீர் = பானம்), அதே சமயம் ஓரினச்சேர்க்கை கருத்துக்களைப் பிரதிநிதித்துவப்படுத்தப் பயன்படுகிறது ('அம்பு' மற்றும் 'வாழ்க்கை' ஆகியவை சுமேரிய மொழியில் ஒரே மாதிரியாக உச்சரிக்கப்படுகின்றன, எனவே 'வாழ்க்கை' என்பதைக் குறிக்க 'அம்பு' குறி பயன்படுத்தப்படலாம், இல்லையெனில் அது சித்திரமாகப் பிரதிநிதித்துவப்படுத்துவது கடினம்). இவ்வாறு, சில ஐடியாகிராம்கள் தோன்றின. அதே கொள்கையைப் பின்பற்றி, ஒலிப்பு அறிகுறிகள் உருவாக்கப்பட்டன (ஃபோனோகிராம்கள், ஒரு அடையாளம் = ஒரு ஒலி). எடுத்துக்காட்டாக, 'அம்பு' என்பது சுமேரிய மொழியில் TI என உச்சரிக்கப்படுகிறது, எனவே ஒலியைக் குறிக்க 'அம்பு' குறியைப் பயன்படுத்தலாம் [ti]). கிமு 3ஆம் ஆயிரத்தின் தொடக்கத்தில், மெசபடோமிய எழுத்தின் அடிப்படைக் கோட்பாடுகள் - லோகோகிராம்கள் மற்றும் ஃபோனோகிராம்களின் சங்கமம் - இடத்தில் வைக்கப்பட்டது. எழுத்தினால் மொழியின் இலக்கணக் கூறுகளை பதிவு செய்ய முடிந்தது^[30]

பிந்திய உருக் காலத்தின் சமயப் பிரபஞ்சத்தைப் புரிந்துகொள்வது மிகவும் கடினம். உரூக் நகரத்தின் வழிபாட்டு இடங்களை தொல்பொருள் ரீதியாக அடையாளம் காண்பது மிகவும் கடினம். ஆனால் பல சந்தர்ப்பங்களில், கட்டிடங்களின் வழிபாட்டு அடித்தளங்கள் மிகவும் சாத்தியமானதாகத் தெரிந்தது. உரூக்கின் வெள்ளைக் கோயில் மற்றும் எரிது நகரக் கோயில்களில் பலிபீடங்கள் போன்ற சில மத நிறுவல்கள் காணப்படுகின்றது. கோயில்களில் மக்கள் தெய்வங்களை வழிபடப்பட்டதாகத் தெரிகிறது.^[32] இந்த கட்டிடங்கள் கடவுளின் பூமிக்குரிய வாசஸ்தலமாகக் காணப்பட்டதால், 'வீடு' (É) என்ற அடையாளத்தால் நியமிக்கப்பட்ட பல கோவில்களை மக்கள் நினைவு கூர்கின்றனர். மதப் பணியாளர்கள் ('பூசாரிகள்') வேலைகளின் பட்டியல்கள் போன்ற சில நூல்களில் காணப்படுகிறது

களிமண் பலகைகளில் சிறந்த-சான்றளிக்கப்பட்ட உருவம் MÙŠ அடையாளத்தால் நியமிக்கப்பட்ட தெய்வம், இனன்னா (பின்னர் இஷ்தார்), உருக்கின் பெரிய தெய்வத்தின் சரணாலயம் இருந்தது.^[33] உரூக்கின் மற்ற பெரிய தெய்வமான, வானத்தின் கடவுள் அனு விளங்கியது. உரூக்கின் பெரிய குவளையின் குறிப்புகள், இனன்னா தேவிக்கு காணிக்கைகளைக் கொண்டுவரும் ஊர்வலத்தைக் குறிக்கிறது.

கிஷ் நாகரிகத்தின் வருகையால் உரூக் காலம் முடிவுற்றது.

• உபைதுகள் காலம்
• செம்தேத் நசிர் காலம்
• உரூக் நகரம்

• Briend, Jacques; Quesnel, Michel, eds. (1999–2002). "Sumer". Supplément au Dictionnaire de la Bible fasc. 72–73 (in பிரெஞ்சு). Letouzey and Ané. col. 77–359. SDB.
• Benoit, Agnès (2003). Art et archéologie : les civilisations du Proche-Orient ancien. Manuels de l'école du Louvre (in பிரெஞ்சு). Paris: RMN. BEN.
• Charvát, Petr (2002). Mesopotamia Before History (in ஆங்கிலம்). London & New York: Routledge. CHA.
• Crawford, Harriet E. W. (2004). Sumer and the Sumerians (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN 9780521533386.
• Forest, Jean-Daniel (1996). Mésopotamie: L'apparition de l'État, VII^e-III^e millénaires (in பிரெஞ்சு). Paris: Paris-Méditerranée. FOR.
• Huot, Jean-Louis (2004). Une archéologie des peuples du Proche-Orient: vol. I, Des peuples villageois aux cités-États (X^e-III^e millénaire av. J.-C.) (in பிரெஞ்சு). Paris: Errances. Huot.
• Joannès, Francis (2001). Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne. Bouquins (in பிரெஞ்சு). Paris: Robert Laffont. DIC.
• Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. ISBN 0-415-12735-1.
• Nissen, Hans-Jörg (1988). The Early History of the Ancient Near East (in ஆங்கிலம்). Chicago: University of Chicago Press. NIS.

• Algaze, Guillermo (2008). Ancient Mesopotamia at the Dawn of Civilization: The Evolution of an Urban Landscape (in ஆங்கிலம்). Chicago: University of Chicago Press. ALG.
• Algaze, Guillermo (1993). The Uruk world system: the dynamics of expansion of early Mesopotamian civilisation (in ஆங்கிலம்). Chicago; London: The University of Chicago Press.
• Butterlin, Pascal (2003). Les temps proto-urbains de Mésopotamie: Contacts et acculturation à l'époque d'Uruk au Moyen-Orient (in பிரெஞ்சு). Paris: CNRS Éditions. BUT.
• Englund, Robert K. (1998). "Texts from the Late Uruk Period". In Bauer, Joseph; Englund, Robert K.; Krebernik, Manfred (eds.). Mesopotamien: Späturuk-Zeit und Frühdynastische Zeit. Orbis Biblicus et Orientalis (in ஆங்கிலம்). Fribourg et Göttingen: Universitätsverlag Freiburg Schweiz and Vandenhoeck and Ruprecht. pp. 15–233. ENG.
• Glassner, Jean-Jacques (2000). Écrire à Sumer: L'invention du cunéiforme. L'Univers historique (in பிரெஞ்சு). Paris: Éditions du Seuil. GLA.
• Liverani, Mario (2006). Uruk: The First City (in ஆங்கிலம்). Translated by Zainab Bahrani and Marc Van de Mieroop. London: Equinox. LIV.