Груган (Сыракомля)

Груган
польск.: Kruk
Жанр	Верш Балада
Аўтар	Уладзіслаў Сыракомля
Мова арыгінала	польская
Дата напісання	1854
Пераклад на беларускую	1909
Перакладчык	Янка Купала, Гальяш Леўчык
Тэкст твора ў Вікікрыніцах

«Груга́н» (польск.: Kruk) — верш (балада)^[1] Уладзіслава Сыракомлі на фальклорны матыў.

Твор быў напісаны ў 1854 г. і пазначаны аўтарам як «літоўская песенка» (польск.: Piosnka litewska)^[2].

Рукапіс верша «Груган» разам з «Гутаркай старога дзеда» ўвайшоў у падборку агітацыйнай літаратуры, якая назапашвалася ў мінскай кватэры Л. Шышкі, удавы надворнага саветніка^[3].

Уладзімір Вільчынскі ўзводзіць верш да летувіскай песні «Варнас» (літ.: Varnas), на ягоную думку, Сыракомля азнаёміўся з гэтым творам у перакладзе свайго прыяцеля Язэпа Крашэўскага, бо сам летувіскай не ведаў. Але, як адзначае Уладзімір Мархель, асобныя варыянты гэтай песні бытавалі і ў Беларусі як паказчык шырокай міграцыі фальклорных вобразаў^[3]. Да таго ж беларускі даследчык заўважае, што Сыракомля пакінуў вельмі мала твораў, тэматычна звязаных з этнаграфічнай Летувай^[3].

З. Суслаў прызнае версію пра беларускае паходжанне матываў верша няслушным, бо няма такіх твораў у зборніку балад, выдадзеным Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. Але ён адзначае падобны матыў («птушка апавядае весткі з бою альбо паведамляе пра нечы скон») у сербскім і харвацкім фальклоры^[2]. Напрыклад, такі матыў ёсць у песні Косаўскага цыклу «Смерць маці Югавічаў» (сербск.: Смрт мајке Југовића)^[4]. У сярэдзіне XIX ст. сербскія эпічныя песні былі папулярныя, на польскую мову іх перакладалі Казімір Брадзінскі, Раман Зморскі і Язэп Залескі. Таму, на думку навукоўца, Сыракомля мог чытаць сербскія ўзоры і пісаць на іхнія матывы^[4].

Падобныя матывы былі таксама зафіксаваныя ў сібірскіх губернях Расіі і напрыкарпацкіх землях Украіны^[5].

На беларускую мову гэты верш перакладаў Янка Купала (1908—1909)^[6]. Пазней гэта рабіў Гальяш Леўчык, але пры жыцці не апублікаваў (упершыню «Доля і хлеб», 1980). На рускую мову верш пераклаў Марк Жываў^[7].

У 1865 годзе Аўгуст Радван паклаў верш на музыку^[8][9].

• Мархель, У. І. Лірнік вясковы (бел.). — Мінск: Навука і тэхніка, 1983. — 192 с.

• Суслаў, З. Матыў «гругана-вестуна» ў фальклоры сербаў, літоўцаў і ўсходніх славянаў (бел.) // Сборник работ 64-й научной конфренции студентов и аспирантов Белгосуниверситета. — Минск: БГУ, 2007. — С. 196-200. Архівавана з першакрыніцы 6 лютага 2023.