Нарачана-Вілейская нізіна

Нарачана-Вілейская нізіна
Каардынаты: 54°54′ пн. ш. 26°42′ у. д.HGЯO
Размяшчэнне	Беларусь
Вышыня над узроўнем мора	да 232 м
Працягласць з поўначы на поўдзень	35—75 км
Працягласць з захаду на ўсход	115—145 км
Плошча	8700 км²

Нарача́на-Віле́йская нізі́на^[1] — фізіка-геаграфічны раён Беларускага Паазер’я на паўночным захадзе Беларусі.

Нарачана-Вілейская нізіна займае часткова Вілейскі, Лагойскі, Маладзечанскі раёны Мінскай вобласці, Астравецкі і Смаргонскі раёны Гродзенскай вобласці. Мяжуе на поўначы са Свянцянскімі градамі, на ўсходзе з Верхнебярэзінскай нізінай, на паўднёвым усходзе з Мінскім узвышшам, на паўднёвым захадзе з Ашмянскім узвышшам, на паўночным захадзе з Нярыска-Жэймянскай нізінай (у Літве). Працягнулася з захаду на ўсход ад 115 да 145 км, з поўначы на поўдзень ад 35 да 75 км, нлошча 8,7 тыс. км².

Тэрыторыя прымеркавана да паўднёва-заходняй часткі Вілейскага пахаванага выступу Беларускай антэклізы і Прыбалтыйскай монакліналі. Крышталічны фундамент перакрыты асадкавай тоўшчай верхняга пратэразою (венд), ніжняга і сярэдняга кембрыю, ардовіку, сілуру, сярэдняга дэвону, месцамі ніжняга і верхняга мелу і антрапагену на ўсёй тэрыторыі. У антрапагенавай тоўшчы (магутнасць 80—100, зрэдку 120 м) вылучаны адклады бярэзінскага, дняпроўскага, сожскага і паазерскага зледзяненняў.

Карысныя выкапні: гліны, жвір, пяскі, торф, сапрапель, мінеральныя воды (Нарачанская крыніца).

Пераважаюць вышыні 155—190 м, на Канстанцінаўскай градзе, што знаходзіцца на нізіне — найвышэйшы пункт 232 м над узроўнем мора. Будова нізіны складаная. Сучасная яе паверхня ўтворана пераважна сожскім і паазерскім ледавікамі і іх расталымі водамі. Яна спадзістахвалістая і плоская, месцамі хвалістая і градава-хвалістая.

У паўночнай частцы нізіны вылучаны канцовамарэнныя грады паазерскага зледзянення — Свірская, Канстанцінаўская, Паўночна-Нарачанская і Паўднёва-Нарачанская, якія ўтвараюць сістэму ўзгоркаў і ўвалаў даўжынёй 0,5—З км, з адноснымі вышынямі 10—20 м. Грады складзены з супясчана-сугліністай марэны і пясчана-галечнага матэрыялу. Узгоркі падзяляюцца падзяляюцца паміж сабой западзінамі, азёрнымі катлавінамі, лагчынамі сцёку расталых ледавіковых вод. Да ўскраін Свірскай і Паўночна-Нарачанскай град прымеркаваны озы і камы. На ўсходзе нізіны канцова-марэнныя ўтварэнні сожскага зледзянення — Куранецкая і Касцяневіцкая грады. Схілы іх згладжаны і парэзаны лагчынамі. Выдзяляюцца ледавікова-эразійныя лагчыны з калдобіннымі і катлавіннымі азёрамі, стромкімі схіламі (напр. Свірская лагчына). На Віліі і яе прытоках месцамі развіта пясчаная надпоймавая тэраса вышынёй 3-5 м.

Большасць жа тэрыторыі займае водна-ледавіковая раўніна, сфарміраваная расталымі водамі паазерскага ледавіка. Паверхня яе пераважна спадзіста-хвалістая і плоская, месцамі хвалістая, з перарывістым покрывам дробназярністых пяскоў, лінзамі стужачных глін. Адносныя перавышэнні звычайна складаюць 3—4 м, месцамі да 7 м. Характэрны замкнутыя забалочаныя ўчасткі з рэліктавымі ледавіковымі азёрамі, пясчанымі ўзгоркамі-дзюнамі.

Сярэднія тэмпературы студзеня −7,5 °C, ліпеня 16,8 °C; ападкаў — 602 мм за год.

Рачная сетка належыць да басейна Нёмана. Найбольшыя рэкі Вілія з прытокамі Ашмянка, Уша, Ілія, Дзвінаса, Сэрвач, Нарач з Вузлянкай, Страча.

Шмат азёр, сярод іх самае вялікае возера Беларусі Нарач, а таксама Мястра, Баторына, Свір, Вішнеўскае, Вялікія Швакшты, Малыя Швакшты, Сарачанскія азёры.

У межах нізіны пачынаецца Вілейска-Мінская водная сістэма, у складзе якой створана Вілейскае вадасховішча. Тут часткова знаходзіцца і галоўны канал Вілейска-Мінскай воднай сістэмы.

Разарана каля 30 %, пад лесам 36 % тэрыторыі.

Глебы дзярнова-падзолістыя, тарфяна-балотныя, дзярнова-перагнойна-глеевыя. Дзярнова-падзолістыя слабаападзоленыя пясчаныя глебы пераважаюць у межах водна-ледавіковай раўніны, дзярнова-падзолістыя сярэдне- і слабаападзоленыя супясчаныя, месцамі слабаэрадзіраваныя сугліністыя на марэнных градах. Тарфяна-балотныя, значна меліяраваныя глебы прымеркаваны да катлавін, дзярнова-перагнойна-глеевыя супясчана-сугліністыя трапляюцца ў замкнутых паніжэннях.

Найбольш пашыраны хваёвыя лішайнікава-кусцікавыя і кусцікава-зеленамошныя лясы, на бедных пясчаных глебах — зеленамошна-чарнічныя. Трапляюцца шыракаліста-яловыя зеленамошна-кіслічныя лясы на дзярнова-падзолістых забалочаных глебах. На захадзе Канстанцінаўскай грады захаваліся невялікія масівы яловых кусцікава-зеленамошных і зеленамошна-чарнічных лясоў. Да катлавін прымеркаваны нізінныя разнатраўна-злакавыя і гіпнава-асаковыя балоты, трапляюцца ўчасткі сухадольных і нізінных лугоў.

Тут размешчаны Нарачанскі нацыянальны парк. Вакол возера Нарач курортная і водаахоўная зоны.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
• Геаграфія Беларусі: Энцыкл. даведнік. — Мн.: БелЭн, 1992. — С. 63—64.
• Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз.
• Нарача́на-Віле́йская нізі́на // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 515—516. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.