Прв устав на Македонската револуционерна организација
Меѓу најзначајните настани во раното национално движење на Македонската револуционерна организација е пишувањето и подоцна издавањето на нејзиниот прв устав. Содржината на првиот устав на МРО е оспорена меѓу Македонската и Бугарската историографија. Во Македонија општоприфатено е дека првото име на организацијата е Македонската револуционерна организација. Додека пак во Бугарија некои историчари сметаат дека првото организационо име било Бугарски македонски-одрински револуционерни комитети (БМОРК). Документот за БМОРК бил откриен околу 1961 година кога двете историографии пробале да откријат повеќе податоци за македонската организација. При неговото патување во Софија Иван Катарџиев добил пристап до уставот и подоцна го објавил во гласникот на Институтот за национална историја. Покрај тоа што Катарџиев бил првиот историчар да ја предложи теоријата дека првото име на организацијата била БМОРК, Катарџиев во истата статија признал „..податоците од мемоарската литература не се во согласност со содржината на членовите на тој „Устав““.[1] Нема определен датум за кога бил издаден уставот, но најверојатно било после Јануарската средба но пред март 1894 година. Општоприфатено е во двете историографии дека авторот бил македонскиот револуционер Петар Поп Арсов и како основа го употребил уставот на Бугарскиот револуционерен централен комитет. Арсов го напишал уставот под наредба од Христо Татарчев заедно со неговата политичка брошура „Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници“. Вовед После формирањето на македонска држава и нов комунистички режим во Бугарија никнале две нови национални историографии. Двете почнале да ја проучуваат нивната национална историја. Меѓу темите истражани била Македонската револуционерна организација, значаен дел во македонското национално и револуционерно движење. Македонскиот историчар Манол Пандевски забележал дека меѓу 1950-тите и 1960-тите имало во вид „трка“ за кои би открил повеќе податоци за организацијата.[2] Еден од главните теми во тоа време биле организационите устави. Единствениот тогашен откриен устав бил на ВМОРО. Првиот напредок се појавил во 1955 година со целосното откривање и објавување на уставот на ТМОРО од страна на бугарскиот историчар Иван Поп Горов.[3] Горов го датирал уставот после Солунскиот конгрес во 1896 година. Околу тоа време при неговата посета во Софија, 1961 година. Македонскиот историчар и значен претставник на историографијата Иван Катарџиев барал дополнителни материјали за неговата следна книга. Во бугарските архиви тој открил претходно непознат устав кои наведува дека првото име на организацијата била БМОРК или Бугарски македонски-одрински револуционерни комитети. После откривањето Катарџиев се вратил во Скопје каде што ги објавил неговите откритија во статијата „Некој прашања за уставите и правилниците на ВМРО пред Илиденското востание“ во гласникот на Институтот за национална историја. Во неговата статија Катарџиев предложил различни теории но неговата најзначајна е дека првото име на организацијата било БМОРК. Катарџиев дополнително додава дека уставот најверојатно бил во функција меѓу 1894 и сѐ до 1896 година со издавањето на уставот на ТМОРО. Според Катарџиев првиот устав бил изработен од Петар Поп Арсов додека првиот правилник во 1895 година бил изработен од Иван Хаџи Николов.[4] Во третиот член на уставот на БМОРК наведено е дека само Бугари можеле да бидат членови на организацијата. Некои историчари го толкуваат поимот „Бугари“ како религиозно т.е. припадници на Бугарската егзархија. Додека пак Катарџиев смета дека поимот бил употребен во етничка смисла.[5] Катарџиев дополнително тврди дека уставот меѓу ТМОРО и БМОРК се слични по самата градба.[6] Покрај тоа Катарџиев во статијата признал дека „..податоците од мемоарската литература не се во согласност со содржината на членовите на тој „Устав““.[1] ГледиштаМакедонски гледишта   Како што забележал македонскиот историчар Ванчо Ѓорѓиев „..Катарџиев со својот поглед за првото име на Организацијата остана осамен во македонската историографија“.[7] Брзо после нејзиното објавување различни македонски историчари изразиле сомнение во документот. Историчарот Манол Пандевски отпрвин го прифатил БМОРК како првиот устав на организацијата[8] но подоцна изразил сомнение и истакнал како документот бил откриен за време на „трката“ меѓу двете историографии.[2] Македонскиот историчар Александар Стојановски тврди дека поради недостиг на датирање автентичноста на уставот е оспорен.[9] Некои историчари од Македонската академија на науки и уметност ја критикувале статијата на Катарџиев. Наведувајќи дека Катарџиев брзо го прифатил уставот како автентичен и првото име на организацијата без да врши дополнително истражување.[10]  Одредени историчари во Македонската историографија сметаат дека првото име било БМОРК но поради различни причини. Се сметало дека поимот „Бугари“ бил употребен во религиозна смисла т.е. да обележи членови на Бугарската егзархија.[11] Различни членови во уставот на БМОРК не совпаѓаат со архивскиот материјал. Значаен пример е печатот дефиниран во чл.8 на уставот. Според уставот на БМОРК печатот требало да содржи амблем знаме, сабји, пушки и бомба, со натпис „Македоно-одрински централен револуционерен комитет“. Со радиус 2 см и 6 мм и обиколка 16 см и 8 мм. Но нема документи каде што овој печат е употребен. Најстарото писмо со печат на револуционерната организација од Христо Татарчев и Дамјан Груев содржи сосема друг печат со натписот „Македонски централен револуционерен комитет“.[12] Историчарот Ванчо Ѓорѓиев отпрвин сметал дека првото име на организацијата била МРО но го употребиле уставот на БМОРК. Покрај противречноста на податокот Ѓорѓиев забележал дека повеќе пати организацијата ги прекршила нејзините правила со имиња, печати и документи. Во 2013 година ја објавил неговата книга насловена „ВМРО 1893-1903, Поглед низ документи“ што содржи превод на целиот устав на БМОРК од Илинденската азбука во современ македонски јазик. Во предговорот на книгата Ѓорѓиев забележал:
Подоцна во 2021 година Ѓорѓиев си го менува ставот и целосно ја исфрла теоријата дека уставот на БМОРК бил автентичен или пак употребен во организацијата. Строго тврди дека нема податоци ниту документи во историските архиви каде што била употребена кратенката БМОРК. Го употребува мемоарите на Христо Татарчев како пример дека првото име на организацијата била Македонска револуционерна организација и нејзиниот комитет — Централен македонски револуционерен комитет.[7] Во 1994 година контроверзниот македонски автор Коле Петров ја издал полемиката „Тајните на Македонија“ каде што нападливо наведува „Првото име на организацијата беше „Болгарски Македоно-Одрински Револуционерни Комитети“. Уставот на БМОРК е создаден од Георги „Гоце“ Делчев од Кукуш.“ и „Сето тоа покажува, дека Внатрешната револуционерна организација се создава единствено за самозаштита на Бугарското население, а не за да се бори за некакви си измислена од болни мозоци македонска нација.“[14] Гледишта на поранешни македонски револуционериМемоарската литература во кои под склоп паѓаат автобиографии, мемоари и спомени е богата со литература од поранешни македонски револуционери и борци. Покрај тоа голем дел од мемоарската литература е противречна. Македонскиот револуционер Тодор Станков наведува дека организацијата отпрвин била именувана како МРО.[15] Додека пак револуционерот Владислав Ковачев наведува спротивно.[16] Македонскиот социјалист и критичар на организацијата Алексо Мартулков наведил во неговите спомени насловени „Моето учество во револуционерните борби на Македонија“ дека првиот устав примил само „Бугари“ и бил присвоен во Ресен. Мартулков дополнително наведува дека со него „вратите беа затворени за други што живееја во Македонија и Одринско“.[17] Во неговите спомени објавени во 1945 година во Софија, Михаил Герџиков дискутира за неговата прва средба со Гоце Делчев во Кнежевството Бугарија. Тој дополнително тврди:
.png) Христо Татарчев, основачот на организација, тврди во неговите спомени објавени исто така во Софија дека првото име на организацијата било МРО и нејзиниот комитет ЦМРК. Но Татарчев забележува дека отпрвин било предложено да го додат и називот Бугарски во името на организацијата но поради други причини одлучиле да го исфрлат предлогот.[20] Татарчев тврди дека отпрвин можеле да се вчленат само „Бугари“, всушност Македонски егзархисти, но заклучува дека „не се раководеле од друга тенденција, освен од идејата за слободата и благото на целиот македонски народ.“[21] Додека пак некои револуционерни тврдат дека организацијата се викала ниту МРО или БМОРК туку сосема нешто друго. Ѓорче Петров во неговите спомени наведува дека поимот „Организација“ било додадено во името после 1895 година.[22] Додека пак Петар Поп Арсов тврди дека првото име на организацијата било „Комитет за добивање политичките правди на Македонија ветувани од Берлинскиот конгрес“. Арсов тврди дека првите изданија на уставот биле пратени во печатница во Романија но за време на штампањето била изгорена.[23] Но македонскиот револуционер од Петрич Лазар Ѓуров тврди дека не биле испечатени во Романија туку во Солун и не биле изгорени. Ѓуров дополнително наведува дека порано чувал тираж од уставот но го изгубил. Додека пак некои дела наведуваат дека биле испечатени не во Романија или Солун туку во Софија.[24] Македонскиот јазичар Крсте Петков Мисирков ја критикувал Македонската револуционерна организација како бугарска организација.[25] Бугарски гледиштаПред откривањето на БМОРК голем дел од бугарските историчари го претставиле првото име на организацијата како Македонската револуционерна организација. После објавувањето на фалсификатот. Историографијата, како многу други документи кои го негираат постоењето на македонски идентитет, било брзо прифатено и вметнато во нивната нападна докторина. Во Бугарската историографија никнале три теории за првото име на организацијата, првото и најопштоприфатено во Бугарија е дека првото име било БМОРК и овој устав бил во употреба меѓу 1894 и 1896. Втората теорија е дека првото име на организацијата била Македонска револуционерна организација. Додека третата и поретко анализирана предложува дека првото име на организацијата било МРО меѓу 1893 и 1896 година но подоцна го сменило името во БМОРК наместо ТМОРО. Во едно известување од 2004 година Бугарскиот централен архив тврди:
Наводи
Употребена литература |
||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
