Езярышча

Гарадскі пасёлак Езярышча Від на трассу М8 (Е95) Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Гарадоцкі Сельсавет Езярышчанскі Каардынаты 55°50′ пн. ш. 29°59′ у. д.HGЯO Першая згадка 14 ст. Гарадскі пасёлак з 1957 Вышыня цэнтра 160 м Насельніцтва ▼1 011 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2139 Паштовы індэкс 211580 Аўтамабільны код 2 СААТА 2218846906 Езярышча на карце Беларусі ±

Езярышча на Вікісховішчы

Езяры́шча^[2] (трансліт.: Jeziaryšča; руск.: Езерище) — гарадскі пасёлак у Гарадоцкім раёне Віцебскай вобласці Беларусі, на паўднёва-заходнім беразе возера Езярышча. За 41 км на паўночны захад ад Гарадка, 80 км ад Віцебска, чыгуначная станцыя на лініі Віцебск — Невель (Расія), на аўтамабільнай дарозе Віцебск—Невель (частка дарог М8 і E95). Насельніцтва 1 267 чал. (2017)^[3].

Названа, напэўна, ад возера.

З публікацыі і інтэрпрэтацыі ў 1846 годзе Іванам Грыгаровічам граматы княгіні Ульяны Аляксандраўны, удавы вялікага князя Альгерда, у гістарыяграфіі часам першай згадкі Езярышча даецца «1377 або пазней», а часцей проста 1377 год. На гэтым самым грунце ў Езярышчы змяшчаюць і Успенскую Багародзіцкую царкву, якой рабіла наданне княгіня Ульяна. Між тым, княгіня Ульяна надавала паўкапы (30) грошаў штогод на набыццё ладану (стар.-бел. темянъ ад лац. thymiama) для Успенскай царквы «ў Азярышчы, на Уханях, з Аляксееўшчыны». Гэтая самая Успенская царква і Ухані, з якіх на яе ідуць 30 грошаў яшчэ ў канцы XV — пачатку XVI стст., згадваюцца і ў іншых дарчых запісах, з якіх па сукупнасці вынікае, што гэта саборная Успенская царква на Узгорскім пасадзе ў Віцебску. Алег Ліцкевіч лакалізуе мясцовасць (магчыма, воласць) Азярышча з сялом Уханямі і ў ім службай Аляксееўшчынай, якая мусіла даваць 30 грошаў на ладан, недзе паміж возерам Гародна і ракой Чарнічанкай да паўднёвага захаду ад Віцебска.^[4]

У кожным разе, існаванне паселішча на месцы Езярышча яшчэ ў VIII—X стст. і будаўніцтва замка ў XIV—XV стст. пацвярджаюць раскопкі Вольгі Ляўко на гарадзішчы Езярышчанскага замка. Падчас Лівонскай вайны, у 1564 годзе Езярышчанскі замак вытрымаў дзве аблогі маскоўскіх войск. Згадваецца ў маскоўскай «Кнізе Вялікага Чарцяжа» і ў Запісах Рэйнгальда Гейдэнштэйна. У 1583 годзе Езярышча атрымала статус мястэчкам.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе, у складзе Расійскай імперыі, цэнтр Езярыйскай воласці Себежскага павета. З 1886 года — сяло.

Гісторыя пасёлка Езярышча звязана з будаўніцтвам на пачатку XX ст. паблізу сяла Езярышча чыгуначнай лініі Віцебск — Невель і пабудовай тут чыгуначнай станцыі. 3 часам вакол станцыі вырас пасёлак. 3 17.07.1924 года — цэнтр Езярышчанскага раёна Віцебскай акругі (ст. Езярышча). Паводле перапісу 1926 года, на чыгуначнай станцыі Езярышча было 18 двароў, 60 жыхароў, вадакачка, бальніца. У Езярышчы размяшчаўся вучэбны пункт 4-га стралковага корпуса, працавала школа па ліквідацыі непісьменнасці.

З 1929 года ў Гарадоцкім раёне. 3 12.02.1935 г. — цэнтр Мехаўскага раёна Віцебскай акругі (з 20.02.1938 г. раён у Віцебскай вобласці).

У Вялікую Айчынную вайну 17 ліпеня 1941 года пасёлак акупіраваны нацыстамі. У пачатку вайны 25.06.1941 г. у Езярышчы створаны знішчальны батальён (107 чалавек), 18.07.1941 г. на базе батальёна створаны Мехаўскі партызанскі атрад, камандзірам якога стаў К. Ф. Волкаў. 07.05.1942 г. атрад (больш за 300 чал.) разгорнуты ў 2-ую Беларускую партызанскую брыгаду імя П. К. Панамарэнкі. У ноч з 6 на 7 верасня адбыўся Езярышчанскі бой, партызаны брыгады разграмілі на ст. Езярышча нямецкі гарнізон. Былі разбураны станцыйныя пабудовы, склады боепрыпасаў, харчавання і вайсковай маёмасці, знішчаны 40 гітлераўцаў. Вызвалены 19.12.1943 г. войскамі 360-ай стралковай дывізіі.

3 04.10.1957 г. Езярышча — гарадскі пасёлак^[5], з 18.03.1958 г. — цэнтр раёна, з 25.12.1962 г. у Гарадоцкім раёне. У 1971 г. у г. п. Езярышча было 2,7 тыс. жыхароў, у 1993 г. — 2,3 тыс., цэнтр калгаса імя Дзяржынскага.

У 2014 годзе Езярышча стала цэнтрам новаўтворанага Езярышчанскага сельсавета^[6].

Працуюць хлебазавод, малаказавод, камбінат кааператыўнай прамысловасці, участак гарадоцкага лесапункта, бальніца, аптэка, ветлячэбніца, гасцініца, рэстаран, Дом культуры, Дом піянераў і школьнікаў, СШ, базавая школа-інтэрнат, спартшкола, бібліятэка, дзіцячы сад, 6 магазінаў, аддзяленне сувязі.

• Гарадзішча (рэшткі замка) — за 3 км на ўсход ад Езярышча на востраве возера.
• Успенская царква
• Помнікі: вайсковыя могілкі савецкіх воінаў, якія загінулі ў 1943 годзе пры вызваленні Езярышча і навакольных вёсак; магіла ахвяр фашызму, 3 помнікі ахвярам фашызму, помнік землякам, помнік партызанам, закатаваным фашыстамі —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000333шыфр 213Д000333.

• Валерый Канстанцінавіч Лябёдка, беларускі мастак, доктар педагагічных навук (1994), прафесар (1997).

• Пасёлкі гарадскога тыпу Віцебскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Бынькоў, А. Езярышча / А. Бынькоў, С. Кавалеўскі // Народнае слова. — 2000. — 26 жн.
• Езярышча // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 300. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Езярышча // Гарады і гарадскія пасёлкі Беларусі / рэд. Л. К. Калошына. — Мн., 1981. — С. 92-93.
• Езярышча // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 263. — 522 с. — 10 000 экз.
• Кляшчук, А. Езярышча — прыпынак у мінулым / А. Кляшчук // Звязда. — 1997. — 10 кастр.
• Лицкевич О. В. Грамота княгини Ульяны Александровны на темьянщину из рукописи Российской Национальной библиотеки, Q.п.I.2: новая трактовка // Матэрыялы XX міжнародных кнігазнаўчых чытанняў. Мінск, 18-19 красавіка 2024 г.. — 2024. — С. 33-39.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 527 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Езярышча
• Прыдзвінскі край — Езярышча Архівавана 1 мая 2009.
• Езярышча, г. п., Гарадоцкі р-н(недаступная спасылка) // ДУ «Віцебская абласная бібліятэка ім. У. І. Леніна»