Паўночная Асеція

Паўночная Асеція
Паўночная Асеція
	руск.: Республика Северная Осетия-Алания; ас.: Цæгат Ирыстон
Герб[d]	Сцяг
Краіна	Расія;
Гімн	Гімн Паўночнай Асеціі[d]
Уваходзіць у	Расія (1991—?);
Адміністрацыйны цэнтр	Уладзікаўказ;
Дата ўтварэння	9 лістапада 1993
Кіраўнік	Сяргей Іванавіч Мяняйла
Насельніцтва	▼678 879 чал. (2024);
Плошча	7 987 км²;
Часавы пояс	MSD, UTC+03:00 і Еўропа/Масква[d]
Код ISO 3166-2	RU-SE
Код аўтам. нумароў	15
Афіцыйны сайт
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паўночная Асеція (ас.: Республикæ Цæгат Ирыстон — Алани, руск.: Республика Северная Осетия — Алания) — суб’ект Расійскай Федэрацыі, размешчаны на Паўночным Каўказе. Мяжуе з Інгушэціяй, Чачнёю Кабардзіна-Балкарыяй, Стаўрапольскім краем, Паўднёвай Асеціяй і Грузіяй.

Нацыянальны склад: асеціны (62,7 %), рускія (23,2 %), інгушы (3 %), армяне (2,4 %), кумыкі (1,8 %), грузіны (1,5 %).

Падзяляецца на 8 раёнаў:

Алагірскі раён
Ардонскі раён
Дыгорскі раён
Ірафскі раён
Кіраўскі раён
Маздокскі раён
Правабярэжны раён
Прыгарадны раён

Найбуйнейшыя гарады: Уладзікаўказ, Маздок, Беслан, Алагір.

Геаграфія

Геаграфічнае становішча

Рэспубліка размешчана на паўночным схіле Вялікага Каўказа. Паўночную частку займаюць раўніны ды нізіны, пры прасоўванні на поўдзень ландшафт становіцца гарыстым, пераходзячы ў Галоўны ці Водападзельны хрыбет Вялікага Каўказа. Найвышэйшая кропка — гара Казбек (5033 м). Рэспубліка мяжуе з Інгушэціяй, Чачнёй, Кабардзіна-Балкарыяй, Стаўрапольскім краем, Паўднёвай Асеціяй і Грузіяй.

Клімат

Клімат у рэспубліцы лагодна кантынентальны. На Маздоцкай раўніне — засушлівы, частыя сухавеі; сярэдняя тэмпэратура студзеня −4,3 °C, ліпеня +24 °C, ападкаў 400—450 мм за год.

Гісторыя

Далучэнне да Расійскай імперыі

Тэрыторыі, на якіх жылі асеціны, былі сярод першых на Паўночным Каўказе, што былі далучаныя да Расійскай імперыі ў 1774 годзе. Уладзікаўказ стаў першай расійскай фартэцыяй у рэгіёне (заснаваны ў 1784 годзе). У XIX стагоддзі адбылося масавае перасяленне асецін з гор на раўніны ды ў наваколле Маздока.

Савецкі час

У 1921 годзе Асеція стала часткай Горскай Савецкай Рэспублікі, атрымаўшы статус аўтаномнай вобласці ў 1924 ды ў 1936 годзе была пераўтвораная ў Паўночна-Асецінскую Аўтаномную Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку.

Насельніцтва

Насельніцтва рэспублікі на 2013 год — 706 123 чал., шчыльнасць — 88,41 чал./км², удзельная вага гарадскога насельніцтва — 64,3 % (2009). Паўночная Асеція з’яўляецца адным з самых густанаселеных суб’ектаў Расійскай Федэрацыі. Каля паловы насельніцтва рэспублікі (48 %) жыве ва Уладзікаўказе. Нацыянальны склад: асеціны (68,2 %), рускія (20,8 %), інгушы (3,2 %), армяне (2,3 %), кумыкі (2,3 %), грузіны (1,3 %)^[3]^[4]^[5].

Населеныя пункты

Населеныя пункты з колькасцю жыхароў больш за 5 тысяч
на 1 студзеня 2009 года

Уладзікаўказ	▼312,4	Міхайлаўскае	10,3 (2003)
Маздок	▼40,4	Чармен	8,4 (2003)
Беслан	▲36,2	Кізляр	8,4 (2003)
Алагір	▼19,5	Архонская	7,9 (2003)
Ардон	▲17,0	Камбілееўскае	7,6 (2003)
Завадскі	▲15,4	Гізель	7,1 (2003)
Эльхотава	12,2 (2003)	Чыкола	7,0 (2003)
Нагір	11,3 (2003)	Змейская	6,4 (2003)
Сунжа	11,3 (2003)	Паўладольская	5,7 (2003)
Дыгора	▼10,7	Лукаўская	5,2 (2003)
Акцябрскае	10,6 (2003)	Майскае	5,1 (2003)