Статыстыка Першай сусветнай вайны

Статы́стыка страт у Пе́ршай сусве́тнай вайне́ — як беззваротныя, так і дэмаграфічныя страты ў выніку гэтага ваеннага канфлікту.

Некаторыя агульныя даныя і ацэнкі наступстваў вайны

Аўстра-Венгерская Імперыя

Гісторык С. У. Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Аўстра-Венгрыі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 74 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 122 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Аўстрыя страціла 90 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Аўстра-Венгерскай імперыі склалі 18 чалавек^[1].

Злучанае Каралеўства

На працягу 1915 года нямецкія падводныя лодкі патапілі 227 брытанскіх караблёў (885 721 валавая тона). Пояс брытанскіх могілак, які праходзіў ад Паўночнага мора да Сомы і далей, уяўляе сабой ідэалізаваны мемарыял усім тым, чыя смерць на палях бітваў Вялікай вайны нічым не адзначана. Цела звыш 500 тысяч брытанскіх салдат так ніколі і не былі выяўленыя, а калі і былі знойдзеныя, ідэнтыфікаваць іх было немагчыма. Англійская эканоміка панесла самыя вялікія страты ў першую сусветную вайну — 24,1 мільярдаў долараў або больш за 34 % да народнага багацця.

Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Вялікабрытаніі да агульнага ліку мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 50 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 125 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Вялікабрытанія страціла 61 чалавека, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Вялікабрытаніі склалі 16 чалавек^[1].

Германская Імперыя

З 1870 па 1899 год у Германіі нарадзілася 16 000 000 хлопчыкаў; амаль усе яны служылі ў арміі і больш за 7 % былі забітыя. Найбольшыя страты панесла нямецкая моладзь 1892—1895 гадоў нараджэння. Многія тысячы немцаў прыйшлі дадому інвалідамі: 22 329 немцаў на вайне страцілі нагу, 10 439 чалавек — руку, 632 чалавекі страцілі абедзве нагі, 68 чалавек — абедзве рукі. 1274 немцаў пазбавіліся на вайне зроку. Да канца 1916 года загінула ўжо звыш 500 000 салдат — 120 500 у 1914 годзе, 217 000 у 1915 годзе, 170 000 у 1916-м. Былі акупаваныя Бельгія, паўночная Францыя, Польшча, Сербія і Румынія, але ў лістападзе 1916 года Цэнтральныя дзяржавы звярнуліся да Антанты з прапановай аб міры, якое было адхілена. Жаночая смяротнасць, напрыклад, у 1916 годзе ўзрасла на 11,5 %, а ў 1917 годзе — на 30,4 % у параўнанні з даваеннымі паказчыкамі, і галоўнай прычынай таму былі хваробы, выкліканыя недаяданнем. Нямецкая эканоміка панесла больш за 20 % страт.

Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных Германіі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 81 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 77 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Германія страціла больш за 62 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Германіі склалі больш за 15 чалавек^[1].

Румынія

Румынія страціла амаль 7 % усяго свайго насельніцтва.

З пачатку сусветнай вайны ўрад Румыніі заняў пазіцыю «узброеннага чакання». У палітычных і ваенных колах ваюючых краін панавала меркаванне, што ўступленне ў вайну малых дзяржаў зможа істотна змяніць ход падзей. Таму Антанта на працягу доўгага часу спрабавала перацягнуць Румынію на свой бок.

Уступленне Румыніі ў жніўні 1916 у вайну на баку Расіі і Антанты не ўзмацніў, а, наадварот, аслабіла антыгерманскую кааліцыю. Хоць колькасць румынскай арміі дасягала 650 тысяч, гэтая лічба наўрад ці адлюстроўвала рэальную баяздольнасць. Стан інфраструктуры быў вельмі нізкім, і траціна арміі была вымушана несці службу ў тыле, каб забяспечыць хоць нейкае забеспячэнне баявых часцей. Такім чынам, Румынія змагла накіраваць на фронт ўсяго 23 дывізіі. Румынская армія праявіла сябе як вельмі слабая саюзніца, што вымусіла Расію накіраваць значныя сілы ёй на дапамогу. Нягледзячы на гэта, аўстра-германскім войскам удалося ўжо да канца 1916 года акупаваць большую частку румынскай тэрыторыі і авалодаць сталіцай Румыніі — Бухарэстам. Перад тварам катастрофы генерал Аляксееў накіраваў падмацаванни, каб перашкодзіць наступу Макензена на паўднёвы захад Расіі.

І да лета 1917 года румынская армія была ўжо значна лепш навучаная і абсталявана, чым у 1916 годзе, да чаго дадалася рашучасць у войсках не ўпусціць «апошні шанец» для захавання румынскай дзяржаўнасці. Наступленне аўстра-германскіх войскаў пад камандаваннем Макензена ўдалося спыніць ў бітве пры Мэрэшэшці. Лічыцца, што выяўлены там гераізм румынскіх салдат фактычна выратаваў Румынію ад вываду з вайны, тым больш што рускія часці ў гэтых ваенных дзеяннях былі даволі пасіўныя з-за ўсё ўзмацняўшагася раскладання рускай арміі^[2]. Да 8 верасня фронт канчаткова стабілізаваўся, і гэта былі апошнія актыўныя баявыя дзеянні на Усходнім фронце ў 1917 годзе.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Расія выйшла з вайны, 24 красавіка (7 мая) 1918 года і Румынія апынулася абложаная з усіх бакоў войскамі Цэнтральных дзяржаў. Таму ў канцы года ўрад Румыніі пайшло на заключэнне перамір’я (падпісана ў Факшанах 26 лістапада/9 снежня 1917 года). А пасля Брэсцкага міру сітуацыя для Румыніі ўскладнілася настолькі, што яна вымушана пачаць перамовы аб сепаратным міры, які і быў заключаны 7 мая 1918 года (Бухарэсцкі мірны дагавор).

У самым канцы 1918 года Румынія пры развале Германскай імперыі і Аўстра-Венгрыі зноў ўступіла ў вайну, забяспечыўшы сабе такім чынам у Версальскім дагаворы вялікія тэрытарыяльныя выгады. Аднак самі ваенныя дзеянні былі для Румыніі катастрафічнымі.

Расія

Ніжэй прыводзяцца даныя страт Рускай арміі ў Першай сусветнай вайне паводле розных крыніц (даныя Галоўнага ўпраўлення Генеральнага штаба Рускай арміі ад 3 кастрычніка 1917 года^[3]; даныя ЦСУ СССР 1925 года^[4]; разлікі М. М. Галавіна, апублікаваныя ў 1939 годзе^[5]).

Крыніца	Загінула салдат і афіцэраў	Паранена салдат і афіцэраў	Палонныя салдаты і афіцэры
даныя ГУ Генеральнага штаба 3.X. 1917	511 068 забітых і 264 301 зніклых без вестак, усяго = 775 369	3 223 508^{[заўв 1]}	4 043 548
даныя ЦСУ СССР, 1925 г.	626 440^{[заўв 2]} забітых і 228 828 зніклых без вестак, усяго = 855 268	2 754 202^{[заўв 3]}	3 409 443
разлікі М. М. Галавіна, 1939 г.	1 300 000^{[заўв 4]}	3 850 000^{[заўв 5]}	2 417 000

Па дадзеных заходніх крыніц, да моманту выхаду з вайны агульныя страты Рускай імператарскай арміі склалі 1,7 мільёна забітымі і памерлымі ад ран; 4,95 мільёна параненымі і 2,5 мільёна ваеннапалоннымі^[6]

Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Расіі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 39 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 115 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Расія страціла 45 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Расіі склалі 11 чалавек.

Хоць і адносныя страты, і эканамічныя і ўнутраныя праблемы іншых ваюючых краін былі цяжэй, чым у Расіі^[1]^[7]^[8], Расія пасля 1917 года панесла велізарныя страты, якія не былі кампенсавныя ў канцы вайны (хоць чалавечыя страты, у любым выпадку, кампенсаваць было немагчыма), паколькі Расія, хоць і ваявала тры гады на баку выйграўшай ў выніку вайну Антанты, але ў пачатку 1918 года бальшавіцкі ўрад падпісаў сепаратны мір на ўмовах Цэнтральных дзяржаў. У прыватнасці, паводле мірнай дамовы, Расія павінна была выплачваць Германіі рэпарацыі. Пасля паразы Германіі ў вайне на адабраных ад Расіі тэрыторыях былі ўтвораны незалежныя дзяржавы пры падтрымцы Антанты.

Сербія

Найбольш катастрафічныя страты Першай сусветнай вайны былі для Сербіі. Сербская армія на працягу года, нягледзячы на востры дэфіцыт абмундзіравання і боепрыпасаў, стрымлівала праўзыходзячыя аўстрыйскія войскі, не даючы ім заняць тэрыторыю краіны. Пасля ўступлення ў вайну Балгарыі лёс Сербіі апынуўся вырашаным — яе тэрыторыя была акупаваная, а рэшткі сербскай арміі адступілі ў Грэцыю. У выніку масавага голаду, эпідэмій брушнога тыфа і грыпу, рэпрэсій з боку акупацыйных уладаў загінулі больш 467 тысяч сербаў (10 % усяго насельніцтва). Сербская армія страціла забітымі амаль чвэрць усіх мабілізаваных і скарацілася за чатыры гады вайны з 400 да 100 тысяч чалавек. Усяго Сербія за чатыры гады страціла шостую частку насельніцтва, вайна пакінула ў краіне больш за 100 тысяч інвалідаў і 500 тысяч дзяцей-сірот. Наступствы той дэмаграфічнай катастрофы адчуваюцца да гэтага часу.

Францыя

Страты Францыі склалі 306 000 забітых у 1914 годзе, 334 000 у 1915-м, 217 000 у 1916-м, 121 000 у 1917 годзе, у цэлым амаль 1 млн загінулых сярод 19 млн мужчынскага насельніцтва Францыі. Французская пяхота страціла 22 % свайго баявога складу. Найбольшыя страты — каля 30 % — панесла самая маладая ўзроставая група салдат 18—25 гадоў. Многія з загінулых не паспелі ажаніцца, і немалая колькасць маладых францужанак страціла шанец выйсці замуж. Не ў лепшым становішчы апынуліся і 630 000 удоў. У 1921 годзе ў Францыі на кожных 9 мужчын 20—39 гадоў даводзілася 11 жанчын. 2 800 000 французаў атрымалі раненні, з іх 800 000 цяжкія. Многія з тых, што атрымалі калецтвы, вярнуўшыся з фронту, аддалі перавагу пасяліцца ў дамах інвалідаў або ў спецыяльна пабудаваных пасёлках. Эканоміка Францыі панесла сур’ёзныя страты 11,2 млрд. даляраў (больш за 19 % да народнага багацця). Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных Францыі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 79 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 168 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Францыя страціла 133 чалавекі, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Францыі склалі 34 чалавекі.

Асманская Імперыя

Грунтуючыся на аналізе дадзеных Асманскага архіва, Эдвард Эрыксан^[en] ацаніў страты Асманскай арміі ў даследаванні Загадана памерці: гісторыя Асманскай арміі ў Першай сусветнай вайне^[en]. Па яго падліках агульная колькасць загінулых склала 771 844 чалавек (з іх 243 598 забітых, 61 487 зніклых без вестак і 466 759 выпадкаў смерці з-за хвароб). Колькасць параненых склала 763 753 чалавека і ваеннапалонных — 145 104 чалавекі.^[9]

Даныя пра насельніцтва, прызыў і страты

Ваюючыя краіны	Насельніцтва (на 1914 год)	Мабілізавана салдат	Загінула салдат (усе прычыны)	Паранена салдат	Палонныя салдаты	Страты мірных жыхароў
Расійская імперыя	175 137 800	15 378 000	2 254 369	3 749 000	3 342 900	1 070 000
Францыя	39 601 509	6 800 000	1 293 464	2 800 000	506 000	160 000
Вялікабрытанія	46 037 900	4 970 902	887 858	1 662 625	170 389	3000
Італія	35 597 800	5 903 140	462 391	953 886	569 000	80 000
Грэцыя	5 463 000	353 000	26 620	21 000	16 000	15 000
Злучаныя Штаты Амерыкі	99 111 000	4 734 991	116 708	204 002	4500	757
Бельгія	7 638 800	500 000	58 637	78 624	46 686	10 000
Румынія	7 560 000	1 234 000	219 800	200 000	240 000	270 000
Сербія	4 428 600	707 343	127 535	133 148	152 958	340 000
Партугалія	6 069 900	53 000	7222	13 751	12 318	923
Брытанская Індыя	321 800 000	1 440 437	64 449	128 000	11 264	6 000 000
Японская імперыя	52 312 100	30 000	415	907	3
Канада	7 692 800	628 964	56 639	149 732	3729	3830
Аўстралія	4 921 800	412 953	59 330	152 171	4084	6300
Новая Зеландыя	1 149 200	128 525	16 711	41 317	498
Ньюфаўндленд	250 000	11 922	1204	2314	150
Паўднёва-Афрыканскі Саюз	6 465 000	136 070	7121	12 029	1538
Кітайская Рэспубліка	441 958 000	175 000	10 000			500
Чарнагорыя	440 000	60 000	13 325	10 000	8000	20 000
Афрыканскія калоніі Францыі	52 700 000	1 394 500	115 000	266 000	51 000
Карыбы		21 000	1000	3000
УСЯГО АНТАНТА	1 315 140 409	45 073 747	5 614 350	10 581 506	5 141 017	7 980 310
Германская імперыя	67 790 000	13 251 000	2 037 000^[10]	2 108 029	496 555	67 500
Аўстра-Венгрыя	52 749 900	9 000 000	1 496 200	2 600 000	2 220 000	420 000
Балгарыя	4 535 000	685 000	88 224	155 023	24 619	105 000
Асманская імперыя	21 373 900	2 998 321	804 000	763 753	145 104	2 800 000
Афрыканскія калоніі Германіі	12 300 000		14 000	31 085		720^[11]
УСЯГО ТРАІСТЫ САЮЗ	158 748 800	25 934 321	4 452 321	7 765 919	3 428 832	3 460 000
Усяго	1 473 889 209	71 008 068	10 066 671	18 347 425	8 569 849	11 440 310

Заўвагі

↑ з іх цяжка параненых і звольненых са службы 348 508
↑ 643 614 разам з памерлымі ад ран (17 174)
↑ разам з кантужанымі і атручанымі пры газавых атаках
↑ Пры разліках забітых М. М. Галавін зыходзіў з максімальна магчымага вылічанага ім ліку параненых (4 200 000), мяркуючы, што суадносіны колькасці забітых і колькасці параненых у рускай арміі было такім жа, як у Францыі і ў Германіі (прыкладна 1: 3.23), і што ў Рускай арміі колькасць памерлых ад ран было больш, чым у Францыі ці Германіі — хоць на гэты конт ён сам дае і процілеглую статыстыку
↑ 4 200 000 параненых, з якіх памерла 350 000 — памерлыя ад ран аднесены М. Галавіным у лік загінулых (1 300 000). У М. М. Галавіна 4 200 000 параненых — гэта таксама разліковыя лічбы

Крыніцы

↑ ^а ^б ^в ^г Волков С. В.. Забытая война (руск.). Статья. Сайт историка С. В. Волкова (1 чэрвеня 2004). Праверана 16 красавіка 2012.
↑ Елена Бессчетнова Развал Русской императорской армии в 1917 году(руск.) // СОЦИОЛОГИЧЕСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ. — 2018. — Т. 17. — № 2.
↑ апублікаваныя: «Труды комиссии по обследованию санитарных последствий войны 1914—1920 гг.» (Изд. Народным комиссариатом здравоохранения.) Вып. I. Стр. 158, 159.
↑ Россия в мировой войне 1914—1918 гг. (в цифрах). М.: ЦСУ СССР, военно-статистический отдел, 1925
↑ Головин Н. Н. «Военные усилия России в мировой войне» в 2-х томах. Париж, 1939
↑ Armed forces mobilized and casualties in World War I // The New Encyclopedia Britannica. 15th edition. Macropaedia. Vol.29. Chicago, 1994. p. 987
↑ Всемирная история (Издание в 24 томах. Т. 19. Первая мировая война) / А. Н. Бадак, И. Е. Войнич, Н. М. Волчек и др. М.: Аст, Минск: Харвест, Литература 1997—2001
↑ БСЭ М.: Советская энциклопедия. 1969—1978 (статья «Ирландское восстание 1916»).
↑ Erickson, Edward J. 2001. p. 211
↑ John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001 ISBN 1-85410-766-6 P.269
↑ The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p. 678. ISBN 978-1-84734-681-0.(Civilians killed by Allied bombing)

Літаратура

Россия в мировой войне 1914—1918 (в цифрах). ЦСУ. Москва. 1925. Архівавана 24 верасня 2020.
Головин Н. Н. «Военные усилия России в мировой войне» в 2-х томах. Париж, 1939.
Киган Джон. Первая мировая война. — М.: АСТ, 2004. — 576 с. — 4 000 экз. — ISBN 5-170-12437-6.
Всемирная история войн/ Авт.-сост.: А.Г. Мерников, А.А. Спектор. – Мн.: ООО “Харвест”, 2005. -768 с: ил. ISBN 985-13-2607-0.
Урланис Б. Ц. Войны и народонаселение Европы. — Москва, 1960.
Эрлихман В. В. Потери народонаселения в XX веке. — М.: Русская панорама, 2004. — 176 с. — (Весь мир). — 1500 экз. — ISBN 5-93165-107-1.
Мировая война в цифрах. — М.: Военгиз, 1934. — С. 22.
Уткин А. И. Забытая трагедия. Россия в первой мировой войне. — Смоленск., 2000. — Стр. 27.
Thomas Mitchell. Casualties and Medical Statistics of the Great War. — L.: Battery Press, 1997. — 382 p. — ISBN 0-898-39263-2.
Erickson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War (англ.). — Santa Barbara, CA: Greenwood, 2001. — ISBN 978-0-313-31516-9.