Стратэгічны план Расіі напярэдадні Першай сусветнай вайны

Стратэгі́чны план Расі́йскай імпе́рыі напярэ́дадні Пе́ршай сусве́тнай вайны́ — стратэгічны план камандавання Узброеных сіл Расійскай імперыі на выпадак пачатку вялікай еўрапейскай вайны.

Расійская імперыя, як і іншыя буйныя еўрапейскія дзяржавы, пачала распрацоўваць план вайны з канца XIX ст. У выніку аб'яднання Германіі пад вяршынствам Прусіі пасля франка-прускай вайны 1870—1871 гадоў на заходніх межах Расіі з'явіўся моцны праціўнік. З прычыны гэтага мерапрыемства па абароне заходніх межаў набывалі для рускага ўрада важнае значэнне. Ужо ў 1873 годзе ваенны міністр генерал Мілюцін распрацаваў праект дзеянняў Расіі на еўрапейскім тэатры супраць магчымай кааліцыі^[1].

На момант пачатку вайны дзейнічаў Мабілізацыйны расклад № 19. Ён быў распрацаваны ў двух варыянтах. План «А» меркаваў, што немцы нанясуць галоўны ўдар на Захадзе. План «Г» меркаваў, што немцы нанясуць галоўны ўдар супраць Расіі.

На практыцы быў ажыццёўлены план «А». План прадугледжваў правядзенне неадкладных актыўных дзеянняў супраць Германіі і Аўстра-Венгрыі адначасова. І гэта нягледзячы на тое, што ў сілу слабаразвітай транспартнай сістэмы Расіі ўсеагульная мабілізацыя ў войска не магла быць праведзена менш, чым за 3 месяцы. Але стратэгічная абстаноўка сапраўды патрабавала менавіта такіх тэрміновых дзеянняў. Логіка нямецкага стратэгічнага плана складалася ў пачарговым знішчэнні сваіх праціўнікаў, спачатку Францыі, а затым Расіі. Гэтага было дапусціць ніяк нельга і саюзнікі павінны былі імкнуцца да адначасовасці ў сваіх дзеяннях, каб войскі Траістага саюза былі максімальна распыленыя па франтах, а не канцэнтраваліся на адным стратэгічным напрамку.

Ранняе наступленне расійскіх войскаў супраць германскай арміі, якая пакінула невялікае прыкрыццё на Вісле і здзяйсняла наступ на Парыж, гарантавала большы поспех, чым тыя ж дзеянні праз некалькі месяцаў супраць германскай арміі, якая якая зруйнуе Францыю і накіруе ўсе свае сілы супраць усходняга праціўніка. План, распрацаваны расійскім камандаваннем, быў абсалютна верны з пункту гледжання агульнай стратэгіі Антанты, аднак рызыкоўны з пункту гледжання толькі інтарэсаў Расіі, прымушаючы яе дзейнічаць насуперак уласным геапалітычным мэтам.

Па плане «А» асноўны ўдар наносіўся па аўстра-венгерскім войскам. Супраць Аўстра-Венгрыі засяроджваліся 4-ры арміі, якія сваім наступленнем у кірунку Львоў — Перамышль павінны былі акружыць і знішчыць асноўную частку аўстра-венгерскіх войскаў. Адначасова павінна было пачацца дапаможнае наступленне сіламі дзвюх армій на Усходнюю Прусію^[2], якія таксама павінны былі правесці аперацыю па акружэнню войскаў праціўніка. Войскі з левабярэжнай Польшчы павінны былі быць эвакуіраваны. Такім чынам расійскае камандаванне планавала разграміць войскі праціўніка яшчэ да засяроджвання ўсіх яго сіл і выйсці на лінію рэк Вісла і Сан. У далейшым планавалася правесці наступ альбо на Берлін, альбо на Будапешт, у залежнасці ад стратэгічнай абстаноўкі.

Пасля пачатку Першай сусветнай вайны камандуючы рускай арміяй вялікі князь Мікалай Мікалаевіч пачаў неадкладна ажыццяўляць даваенны план «А», ініцыяваўшы наступальныя дзеянні супраць аўстра-германскіх войскаў. Супраць Германіі на рубяжы Шаўлоў, Коўна, ракі Нёман, Нараў і Заходні Буг разгортваўся Паўночна-Заходні фронт у складзе 1-й і 2-й армій (19 пяхотных палявых, 11 другачарговых пяхотных і 9,5 кавалерыйскай дывізіі). Супраць Аўстра-Венгрыі на лініі Івангарад, Люблін, Холм, Дубна, Праскураў разгортваўся Паўднёва-Заходні фронт у складзе 3-й, 4-й, 5-й і 8-й армій (33,5 пяхотных палявых, 13 пяхотных другачарговых і 18,5 кавалерыйскай дывізій).

План, распрацаваны расійскім камандаваннем, варты высокай ацэнкі, паколькі асноўны намер ваеннай кампаніі 1914 года быў у цэлым ажыццёўлены.

Крытыкі плана называюць два асноўных слабых месцаў плана:

1. Неабходнасць пачаць наступленне да завяршэння мабілізацыі і канцэнтрацыі сіл. На 15-ы дзень мабілізацыі Расія магла засяродзіць толькі каля траціны сваіх сіл, гэта прыводзіла да таго, што Рускай імператарскай арміі прыходзілася весці наступленне ў стане частковай гатоўнасці.
2. Неабходнасць весці наступальныя дзеянні супраць двух моцных праціўнікаў, нельга было сканцэнтраваць асноўныя сілы супраць аднаго з іх.

• Гісторыя Першай сусветнай вайны 1914-1918 гг. / Пад рэдакцыяй І. І. Растунова. - У 2-х тамах. - М .: Навука, 1975. - 25500 экз.