Кирил Пејчиновиќ
Кирил Пејчиновиќ-Тетоец (старословенски: Күриллъ Пейчиновићь; 1771, Теарце — Лешок, 12 март 1845) — македонски[1][2] просветителски автор и светец, кој сите свои дела ги напишал на народен јазик и заедно со Јоаким Крчовски го претставуваат првото поколение писатели на современата македонска книжевност. На 16 октомври 2022 година Кирил Пејчиновиќ бил прогласен за светец од страна на Македонската православна црква, а за датум на негова прослава бил определен 25 март.[3] Животопис .jpg) Пејчиновиќ е роден во тетовското село Теарце во 1771 година. Првите почетоци од неговото образование биле во селото Лешок, а потоа продолжил во Дебарскиот манастир „Свети Јован Бигорски“. Меѓутоа, потоа татко му Пејчин решава да го продаде имотот во Теарце и со него и со неговиот чичко Далмант одат во Света Гора, во манастирот Хиландар каде се замонашуваат. По извесно време Кирил се вратил во Тетово, а оттаму заминува во Кичевскиот манастир „Света Богородица Пречиста“. Во 1801 година Пејчиновиќ станал игумен на Марковиот манастир, кој решил да го обнови. Манастирот бил речиси уништен, меѓутоа Кирил успеал да издејствува помош од верниците, па конаците и манастирот биле обновени. Во наредните 17 години (до 1818 година), тој се занимавал со обновувањето и истовремено оформил манастирска библиотека од собраните ракописи од претходниот век. Додека престојувал во Марковиот манастир ја напишал неговата прва книга Книга сија глаголемаја Огледало, која била отпечатена во 1816 година во Будим. Доаѓањето во Лешочкиот манастирПо дваесет години минати во манастирот, под притисок на грчкиот владика од Скопје, го напуштил Марковиот манастир и се вратил во родното Теарце.  Додека престојувал во Теарце започнал да размислува и правел планови како да ја реализира својата желба за да го возобнови Лешочкиот манастир. Пејчиновиќ се зафатил со голема енергија на таа работа. Во Поменикот на Лешочкиот манастир самиот пишува за тешкотиите што требало да се совладаат. Најнапред побарал согласност од месното сиромашно население. Дел од лешочани се противеле на обновувањето на манастирот, но откако поголемиот дел се согласиле, според правилата побарал дозвола од турските власти. Со Полог во тоа време управувал Абдул Рахман-паша. Отец Кирил успеал со помош на ковачите Милош и Трпко и со својата отвореност, ведрина, комуникативност и дипломатија, со голема внимателност да ја добие посакуваната дозвола за обнова на манастирот во с. Лешок од Абдул Рахман-паша. Откако го добил одобрението од пашата, отец Кирил разговарал со парохиските свештеници. Некои му дале подршка, а некои не, но охрабрен и со силна вера веќе бил решен да ја исполни својата цел. Така го продал својот имот во Теарце и заминал во манастирот. Од неговото доаѓање во Лешок и Лешочкиот манастир во 1818 година, тој до крајот на својот живот останал во манастирот, каде што и се упокоил на 12 март 1845 година. Етнички димензии на делото на Пејчиновиќ Современите бугарски стремежи насочени кон културното и историско наследство на Република Македонија не го одминуваат ни Пејчиновиќ. Имено, бидејќи на првата страница од книгата Огледало стои дека книгата е напишана ради потреби и ползованија препростејшим и не книжним јазиком Болгарским долнија Мисии..., БАН тврди дека тоа е израз на националната освестеност на тогашните народни маси од Македонија како „Бугари“. Интересно е дека во втората објавена книга "Утешение грешним" во предговорот, напишан од Теодосиј Синаитски, стои дека книгата е напишана на простиј јазик Болгарскиj долниjа Мисии Скопскиj и Тетовскиj. Неговата книга Утешение грешним е напишана само на простиј јазик, не прецизирајќи поподробно. Виктор Фридман тврди дека Кирил Пејчиновиќ имал "желба за единствен македонско-бугарски jазик, што ќе биде базиран на компромис меѓу различните диjалекти".[4] Блаже Конески тврди дека независно од тоа што Пејчиновиќ го нарекувал неговиот jазик "бугарски", неговото дело е напишано на тетовски диjалект.[5] Книжевната дејност на ПејчиновиќПејчиновиќ зад себе оставил три книги: првата е Книга сија глаголемаја Огледало, втората е Утешение грешним и последната е Житие на кнез Лазар, од кои отпечатени му се првите две. Делото Житие на кнез Лазар е всушност последната хагиографија во македонската и во јужнословенската книжевност, воопшто. Освен ова, Пејчиновиќ напишал и еден епитаф во кој е сместена целата негова биографија и денеска претставува надгробен натпис на Кирил во манастирот во Лешок. Огледало, 1816 Огледало (1816, Будим) е првата книга на овој наш просветител. Таа е неопходна книга - прирачник за свештеникот при вршење на верските обреди. Првиот дел го сочинуваат молитви и верско-обредни текстови на црковнословенски јазик со македонски народни црти, а вториот дел го сочинуваат беседите напишани на тетовски говор со елементи на скопскиот и други македонски говори. Во првиот дел од книгата, Пејчиновиќ дава коментари на Библијата, а во вториот, во беседите, поучува и критикува. Ги напаѓа суеверието и паганските обичаи на народот. Во овој текст, Пејчиновиќ мошне интересно ја поистоветува верата со народноста. И тој како и Крчовски, ги критикува своите колеги-поповите. Им забележува дека себично се здружиле со Турците и го измачуваат сопствениот народ. Неговата просветителска насоченост се согледува во пропагандата на книгите. Утешение грешним, 1840 Втората книга на Пејчиновиќ е Утешение грешним (1840, Солун) која, иако е продолжение на првата книга, има повеќе значења. Книгата е составена од два дела - молитви и беседи. Пејчиновиќ оваа книга му ја испратил на кнез Милош во Србија, надевајќи се на помош за печатење од христијанскиот владетел. Црковната цензура не го дозволила печатењето на оваа книга (содржела бројни турцизми, а и тетовскиот говор пречел), па Пејчиновиќ, обесхрабрен, сторил напори да се обнови солунската печатница на Теодосија Синаитски. Конечно, на теренот на кој живеел македонскиот народ се отпечатила првата книга на македонски народен говор. Во делото е поместен предговорот на издавачот (на Теодосија Синаитски). Текстот го содржи Нифонтовиот тропар,кој содржи различни молитви, приказната за војникот Таксиот кој воскреснал од мртвите, а најобемниот и најоригиналниот дел од оваа книга е Поуката за бракот. Како извори за оваа книга послужиле различни беседи на Илија Минијат, Софрониј Врачански и делата на Јоаким Крчовски. Житие кнеза ЛазараЖитие кнеза Лазара е книшка за животот на кнезот Лазар, кој го сметал за основач на Лешочкиот манастир. Значењето на Кирил ПејчиновиќКирил Пејчиновиќ, речиси полуписмен калуѓер, е многу значаен културен деец во нашата историја. Неговите книги напишани на народен јазик, иако не сосем чист, туку со примеси од црковниот и со турски зборови, биле примени од народот со задоволство бидејќи ги разбирал и читал. Нивното печатење било овозможено со помош на македонските занаетчии и трговци. Така се создал поттик и интерес среде народот за книга на народен јазик што ќе биде од далекусежни последици за развитокот и усвојувањето на народниот јазик во писмениот говор во натамошните децении. Значењето на „Слово на празниците“ на ПејчиновиќОригиналната проповед Слово на празниците на Кирил Пејчиновиќ најсилно ни ги претставува неговите погледи. Оваа проповед се отклонува од традицијата со тоа што проповедите обично поаѓаат од „книшки“ (од Библијата), пример кој потоа може да се догради со примери од животот. Оваа проповед своите примери ги зема од животот, па често пати неговите повикувања на одредена ситуација ни откриваат некое конкретно однесување на нашиот народ од почетокот на минатиот век. Всушност во текстовите на Пејчиновиќ се согледуваат болните вистини за заостанатоста на народот во неговото време. Кирил Пејчиновиќ во своето дело, со воведување на народниот јазик, но и со животот во кој доследно живеел живот на народен учител кој подучува, оставил скапоцен придонес во македонска култура. Со просветителските идеи за собирање книжно наследство, за пишување и печатење книги на јазик кој ке биде разбирлив станува голем културен деец на македонското просветителство. Епитафот на ПејчиновиќВо 1835, Пејчиновиќ за себе составил надгробен натпис (епитаф) во облик на стихотворба. Ова е најраниот познат авторски пример на пишување стихови на народен говор во развитокот на македонскиот јазик. Епитафот гласи:
Спор околу епитафот во најново времеВо последно време, токму последниот стих од првата строфа на епитафот на Кирил Пејчиновиќ се предмет на расправи и проучувања од македонските свештени великодостојници, книжевници и графолози. Сметајќи дека стиховите зере у гроб црвите ги гостил се пречка за прогласување на Кирил Пејчиновиќ за светител, МПЦ во 2010 повела иницијатива за графолошко испитување на резбањето на овој стих со цел да се утврди дали ги изрезбал самиот Пејчиновиќ или бил подметнат од некој друг[6]. Еминентниот македонски научник Харалампие Поленаковиќ уште во минатото, како и повеќемина денешни научиници сметаат дека тој стих е додаден од Кириловиот помошник во манастирот, јеромонахот Арсениј, на чии текстови на 2 места можеле да се забележат исти содржини како овој стих.[7]. Во повеќе книги е забележано и дека јеромонахот Арсениј имал крајно влошени односи со Кирил, особено од кога Кирил за свој наследник како игумен на Лешочкиот манастир го назначил својот најдобар ученик Серафим, наместо Арсениј. Поткрепа на тоа дека стихот не бил напишан од Кирил Пејчиновиќ е тоа што овој стих е во спротивност со неговите сфаќања и верувања како православно свештено лице и многу побожен човек, дека човековото тело е трајно и бесмртно до второто исусово пришествие[8]. Според МПЦ, докажувањето дека овој стих не бил издлабен од рацете на Кирил Пејчиновиќ ќе го отвори патот кон неговото прогласување за светец[9]. Прогласување за светецСветиот архијерејски синод на МПЦ на вонредна седница 10 мај 2022 година разгледувајќи го предлогот за канонизирање во светител на преподобниот игумен Кирил Пејчиновиќ Лешочки врз основа на Уставот на МПЦ внимателно проучувајќи го животниот пат и пастирскиот подвиг како и чудата што се случуваат по неговите молитви и непрестајно почитување од православниот народ ја донел одлуката тој да биде прогласен за светец. На 15 октомври 2022 година била одржана Воскресна вечерна богослужба во Лешочкиот манастир, а следниот ден со Света божествена архијерејска литургија во тетовскиот соборен храм „Свети Кирил и Методиј“ продолжила постапката на прогласување на преподобниот Кирил Пејчиноновиќ за светител Кирил Лешочки. Со службата чиноначалствувал поглаварот на Македонската православна црква-Охридска архиепископија (МПЦ-ОА) г.г. Стефан во сослужение со архијереите на Светиот архијерејски синод. Пред олтарот во црквата била поставен кивот со моштите на новиот светител. До кивотот била поставена икона во која за прв пат како светител е изобразен лик на Кирил Лешочки, од зографот Кирил Златанов. Г. Климент, епископ Хераклејски ја прочитал одлуката на САС на МПЦ-ОА за вбројување на преподобниот Кирил Пејчиновиќ Лешочки во редовите на светите:
Кратко житие за Кирил Лешочки прочитал презвитерот Бобан Митевски, кој потсетил дека светителот земниот живот го започнал во Теарце во 1771 година од набожни родители и татко Пејчин. Потоа тропар за преподобниот Кирил Пејчиновиќ извел хорот на Бигорскиот манастир.[3] Училишта чиј патрон е Кирил Пејчиновиќ.jpg)
Кирил Пејчиновиќ како тема во уметноста
Наводи
Надворешни врски
|
|||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
