ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ

ਉਸਤਾਦ ਹੁਜ਼ਾਇਫਾ ਅਵੈਸ
ਨਫ਼ਾਕ
ਖ਼ਾਨ ਰਾਇਲ ਅਲਬਰਟ ਹਾਲ ਵਿੱਚ
ਜਨਮ	ਪਰਵੇਜ਼ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ (1948-10-13)13 ਅਕਤੂਬਰ 1948 ਲਾਇਲਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ
ਮੌਤ	16 ਅਗਸਤ 1997(1997-08-16) (ਉਮਰ 48) ਲੰਦਨ, ਇੰਗਲੈਂਡ
ਹੋਰ ਨਾਮ	ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ-ਏ-ਕਵਾਲੀ
ਪੇਸ਼ਾ	ਗਾਇਕ ਗੀਤਕਾਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਨਹੀਦ ਨੁਸਰਤ ​ (ਵਿ. 1979)​
ਬੱਚੇ	1
ਪਿਤਾ	ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ	ਮੁਆਜ਼ ਅਵੈਸ (ਭਰਾ) ਰਾਹਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ (ਭਤੀਜਾ)
ਸੰਗੀਤਕ ਕਰੀਅਰ
ਵੰਨਗੀ(ਆਂ)	ਕਲਾਸੀਕਲ ਫੋਕ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ
ਸਾਜ਼	ਵੋਕਲ ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ ਤਬਲਾ
ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ	1964 – 1997

ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ (13 ਅਕਤੂਬਰ 1948- 16 ਅਗਸਤ 1997) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਰੀਬ 40 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਨਸਰਟ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਅਸਾਧਾਰਣ ਰੇਂਜ ਵਾਲੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ।^[1][2] ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾ ਗਿਨਿਜ ਬੁਕ ਆਫ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ। 13 ਅਕਤੂਬਰ 2015 ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਪਰ ਗੂਗਲ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡੂਡਲ ਬਣਾ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ।^[3]

ਸੂਫੀ ਸੰਗੀਤ ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਗੀਤ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਅਕਤੂਬਰ 1948 ਨੂੰ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਹੁਣ ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਨੁਸਰਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਵੀ ਇੱਕ ਸਫਲ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਨੁਸਰਤ ਦੀ ਗਾਇਕੀ 'ਚ ਪਿਤਾ ਦੀ ਛਾਪ ਸਾਫ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਫਤਹਿ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਵਾਂ ਬੱਚਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਗਾਇਕਾ, ਸਾਧਨ, ਅਤੇ ਕਵਾਲ ਸੀ। ਖਾਨ ਦਾ ਪਰਵਾਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਫਾਰੂਖ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਲੀ ਤਾਂ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਹੀ ਪਈਆਂ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਮੁਹੰਮਦ ਫਕੀਰ ਹੁਸੈਨ ਅਤੇ ਚਾਚਾ ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਕਾਦਰੀ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। 10 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਲੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੇ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਕਵਾਲੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਲਗਭਗ 600 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਗਈ ਸੀ।^[4]

1971 ਵਿਚ, ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਕਵਾਲਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਮੁਜਾਹਿਦ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ। ਕਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਖਾਨ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਕ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਇੱਕ ਸਟੂਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਪ੍ਰਸਾਰਣ 'ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਸਾਲਾਨਾ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਸ਼ਨ-ਏ-ਬਹਾਰਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਗਾਇਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਹਿੱਟ ਗਾਣਾ ਹੱਕ ਅਲੀ ਅਲੀ ਸੀ, ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਗਾਣੇ ਵਿਚ ਖਾਨ ਦੇ ਸਰਗਮ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।

1985 ਦੀ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਵਰਲਡ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਡਾਂਸ (ਡਬਲਯੂ. ਓ.ਐੱਮ. ਡੀ) ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।^[5] ਉਸਨੇ 1985 ਅਤੇ 1988 ਵਿਚ [[ਪੈਰਿਸ] ਵਿਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1987 ਵਿੱਚ ਜਪਾਨ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ ਜਾਪਾਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ 5 ਵੇਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਰਵਾਇਤੀ ਪਰਫਾਰਮਿੰਗ ਆਰਟ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।^[6] ਉਸਨੇ 1989 ਵਿਚ ਬਰੁਕਲਿਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਵਿਖੇ ਵੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰੋਤਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ। ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕਈ ਗਾਇਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਆਲਮ ਲੋਹਾਰ, ਨੂਰਜਹਾਂ, ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ, ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ, ਜਾਵੇਦ ਅਖਤਰ ਅਤੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਰੱਖੀ ਸੀ। 1992 ਤੋਂ 1993 ਦੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਾਲ ਵਿਚ, ਖਾਨ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਸੀਐਟਲ, ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟ ਵਿਚ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਐਥਨੋਮੈਜਿਕੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਆਰਟਿਸਟ ਸਨ।^[7]

ਖਾਨ ਨੇ ਕਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਗਾਣਿਆਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਿਲਮ ਔਰ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਜੋੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਨ-ਸਕ੍ਰੀਨ "ਕੋਈ ਜਾਨੇ ਕੋਈ ਨਾ ਜਾਨੇ" ਅਤੇ "ਜ਼ਿੰਦਾਗੀ ਝੂਮ ਕਰ" ਲਈ ਵੀ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਰਤੂਸ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਨਾਲ, "ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਰੁਤਬਾ" ਅਤੇ "ਬਹਾ ਨਾ ਆਂਸੂ" ਗਾਇਆ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਫਿਲਮ ਕੱਚੇ ਧਾਂਗੇ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ "ਇਸ਼ਾਂ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਕਰਮ ਕਾ ਕੀ ਕਹਿਨਾ" ਵਿਚ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, 1999 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗਾਇਕਾ ਭੈਣਾਂ ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਅਤੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੰਖੇਪ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਗਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਸੰਨੀ ਦਿਓਲ ਦੀ ਫਿਲਮ "ਦਿਲ ਲਗੀ" ਲਈ "ਸਾਇਆ ਭੀ ਸਾਥ ਜਬ ਛੋਡ ਜਾਏ" ਵੀ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਗਾਣਾ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1999 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਲ 2000 ਵਿਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ "ਧੜਕਣ" ਵਿਚੋਂ “ਦੁਲ੍ਹੇ ਕਾ ਸਹਿਰਾ” ਵੀ ਗਾਇਆ ਸੀ।

ਨੁਸਰਤ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ 1965 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਸੂਫੀਆਨਾ ਸੰਗੀਤ 'ਚ ਕਈ ਰੰਗ ਭਰੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ। ਕਵਾਲੀ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਨੁਸਰਤ ਨੇ ਹੀ ਬਣਾਇਆ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇਸ ਬੇਤਾਜ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ 'ਚ ਕੋਈ ਐਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਖਸੀਅਤ 'ਤੇ ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ 'ਚ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਨ।

• ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਬਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਖਾਨ ਦਾ ਭਾਰ 135 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਜ਼ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਲੇਬਲ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਤੋਂ ਬਿਮਾਰ ਸੀ। ^[8] ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕ੍ਰੋਮਵੈਲ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੁਰਦੇ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ 16 ਅਗਸਤ, 1997 'ਚ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਫਿਜ਼ਾਵਾਂ 'ਚ ਮਹਿਕ ਰਹੀ ਹੈ।