Расейны

Горад Расейны літ.: Raseiniai Герб Краіна  Літва Павет Каўнаскі Раён Расяйнейскі Каардынаты 55°22′00″ пн. ш. 23°07′00″ у. д.HGЯO Заснаваны 1253 Плошча 8,5 км² Вышыня цэнтра 125 м і 91 м Насельніцтва ▲9 763 чал. (1 студзеня 2023)[1] Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Афіцыйны сайт raseiniai.lt Расейны на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Расейны^{[2][заўв 1]}, таксама Расяйней (літ.: Raseiniai) — горад у цэнтральнай Літве, на рацэ Госенка. Адміністрацыйны цэнтр Расейнскага раёна Ковенскага павета. Расейны адносяцца да этнаграфічнага рэгіёну Жамойць.

Назва ад ранейшага імя Raseinis. Вядомае і адпаведнае лідскае прозвішча Расейна. У абодвух імёнах фармант -ein- як у адыменным тапоніме Валейнішкі каля Ашмянаў (ад імя Valeinis).

Першыя згадкі аб горадзе адносяцца да 1253 года, калі Расейны былі сталіцай Жамойцкага княства. У ХІІІ—ХIV стагоддзях Расейны згадваецца ў хроніках пад рознымі назвамі: Рушыген, Росыен і Расейн. У гэты час Расейны сталі адным з асноўных гарадоў Жамойці. У 1416—1421 гадах паводле загаду вялікага князя Вітаўта тут быў пабудаваны касцёл (адзін з першых у Жамойці). Да нашых дзён захаваўся касцёл, які быў пабудаваны жамойцкім біскупам Юрыем Тышкевічам у 1636 годзе. У 1492 годзе Расены атрымалі магдэбургскае права і ўласны герб. Пасля ўтварэння Рэчы Паспалітай Расейны заставаліся неафіцыйнай сталіцай Жамойці. Тут была ўся дзяржаўная ўлада рэгіёну. У 1580 годзе ўладары жамойцкіх плямёнаў выбралі ўласных прадстаўнікоў, якія прадстаўлялі Жамойць у соймах Рэчы Паспалітай.

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай горад апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, Магдэбургскае права было скасаванае.

У складзе Расійскай імперыі Расейны былі цэнтрам павета спачатку Літоўскай губерні (1797—1801), потым Віленскай губерні (1801—1843) і нарэшце Ковенскай губерні (пасля 1843 года). У ХІХ стагоддзі Расейны атрымалі развіццё як лакальны цэнтр гандлю дрэвам і пшаніцай, але ў выніку аддаленасці ад чыгуначных галін і асноўных гандлёвых шляхоў, паступова горад страціў сваю ролю.

Падчас паўстання 1830—1831 гадоў Расейны сталі адным з цэнтраў вызваленчага руху. 26 сакавіка 1831 года паўстанцы ўзялі горад і стварылі жамойцкі ўрад. Але праз некалькі дзён расійскія войскі захапілі горад.

Расены таксама былі адным з цэнтраў яўрэйскай грамады, у 1926 годзе яўрэі складалі 40 % насельніцтва горада.

Падчас Першай сусветнай вайны, вясной 1915 года горад быў заняты войскамі Германскай імперыі.

Пасля стварэння Літоўскай Рэспублікі ў 1918 годзе Расейны ўвайшлі ў яе склад, дзе стаў цэнтрам павета. З 1940 года ў складзе Літоўскай ССР. З 1941 да 1944 года горад быў акупаваны нямецкімі войскамі. У выніку ваенных дзеянняў было разбурана 90 % пабудоў горада.

• Яўген Анішчанка. Вялікае Княства Літоўскае ў сярэдзіне XVIII ст. (карта) // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 28—29. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Живописная Россия: Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении: Литовское и Белоруское Полесье / под общ. ред. П. П. Семенова. — репринт. воспр. изд. 1882 г. — Минск : БелЭн, 1993. — 550 с.
• Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
• Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej w dawnem Xięstwie Żmujdzkiem położonego / M. Gadon. — Wilno : druk. S. Blumowicza, 1846. — 186 s.
• Rossienie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze (польск.). — Warszawa, 1888. — S. 770.
• Z Biełarusi i Łitwy. Rosieny // Naša Niwa. — Wilnia: 1910. — № 14. — С. 228.
• Karasevič V. Jak razumieć niekatoryja śvietčańni ab Lićvie // Źnič. — Roma: 1961. — № 60. — С. 6—9.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Расейны