Цельшы

Цельшы
Герб	Сцяг
Краіна	Літва
Павет	Цяльшэйскі
Раён	Цяльшэйскі
Каардынаты	55°59′00″ пн. ш. 22°15′00″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1450
Плошча	23,14 км²;
Вышыня цэнтра	128 м
Насельніцтва	▼22 261 чал. (1 студзеня 2023);
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
Тэлефонны код	458
Паштовыя індэксы	LT-87001
Афіцыйны сайт	telsiai.lt
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Це́льшы^[2], часам Тэ́льшы^[3], таксама Цяльшэ́й (літ.: Telšiai, жам. Telšē) — горад на паўночным захадзе Літвы, на беразе возера Масціс. Адміністрацыйны цэнтр Цельшыўскага павета. Праз горад ідзе чыгунка Шаўлі — Крэтынга. Горад лічыцца гістарычнай сталіцай Жамойці.

Гісторыя

Першыя згадкі аб паселішчы датуюцца 1398 годам. Цельшы былі сталіцай аднаго з жмудскіх князёў. Першы касцёл у Цельшах (ст.-бел. Тельши^[4]) быў пабудаваны ў 1612 годзе каралём Жыгімонтам Вазам. А ў 1626 годзе Павел Сапега заснаваў тут кляштар бернардзінцаў, які быў закрыты расійскімі ўладам толькі ў 1832 годзе. У 1791 годзе горад атрымаў гарадскія правы і герб ад караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага.

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года горад трапіў у склад Расійскай імперыі. Пад час паўстання 1830 года горад быў адным з цэнтраў дзейнасці паўстанцаў.

З 1918 года ў складзе Літвы. З 1940 года ў складзе Літоўскай ССР. З 1990 года ў адноўленай незалежнай Літвы.

Насельніцтва

Год	Колькасць
1665	300
1823	5 000
1870	6 481
1897	6 205	^[5]
1900	6 288
1923	4 691	^[5]
1931	4 983
1939	5 874	^[5]
1959	13 460	^[5]
1970	20 220	^[5]
1979	26 918	^[5]

Год	Колькасць
1989	33 553	^[5]
2001	31 406	^[1]
2001	31 460	^[5]
2002	31 107	^[1]
2003	30 794	^[1]
2004	30 230	^[1]
2005	30 539	^[5]
2005	29 516	^[1]
2006	30 339	^[5]
2006	28 567	^[1]
2007	30 174	^[5]

Год	Колькасць
2007	27 797	^[1]
2008	27 314	^[1]
2008	30 011	^[5]
2009	26 936	^[1]
2009	29 883	^[5]
2010	29 764	^[5]
2010	26 363	^[1]
2011	25 651	^[1]
2011	25 540	^[5]
2012	25 205	^[5]
2013	24 773	^[5]

Год	Колькасць
2014	24 295	^[5]
2015	23 964	^[5]
2016	23 563	^[5]
2017	22 703	^[6]
2018	22 039	^[7]
2019	21 555	^[8]
2020	21 287	^[8]
2021	22 642	^[1]
2022	22 264	^[8]
2023	22 261	^[1]

Гарады-пабрацімы

Вядомыя асобы

Антоні Францішак Аўдзевіч (1834—1895) — рымска-каталіцкі дзеяч, біскуп віленскі.
Раландас Паксас (нар. 1956) — літоўскі палітычны дзеяч, прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі ў 2003—2004 гадах
Вільфрыд Войніч (1865—1930) — дзеяч народніцкага і польскага сацыялістычнага руху, бібліяфіл і антыквар, першаадкрывальнік знакамітага «Рукапісу Войніча».

Крыніцы

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н Resident population by city / town at the beginning of the year — State Data Agency of Lithuania, 2023. Праверана 12 лютага 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112626509"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a>
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 3 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 352 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-298-0. С. 80.
↑ Homan 1917, с. 3.
↑ Спрогіс І. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столѣтия: составленный по 40 актовым книгам Россиенскаго земскаго суда Архивариусом Виленскаго Центральнаго Архива древних актовых книг - губерний Виленской, Ковенской, Гродненской и Минской. — 1888. — С. 308. — 390 с.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у http://pop-stat.mashke.org/lithuania-cities.htm
↑ State Data Agency of Lithuania Праверана 18 лютага 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q33102669"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55566806"></a>
↑ State Data Agency of Lithuania Праверана 2 чэрвеня 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q33102669"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55566806"></a>
↑ ^а ^б ^в Resident population by city / town at the beginning of the year — State Data Agency of Lithuania, 2023. Праверана 19 чэрвеня 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112626509"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a>

Літаратура

Яўген Анішчанка. Вялікае Княства Літоўскае ў сярэдзіне XVIII ст. (карта) // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 28—29. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
Живописная Россия: Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении: Литовское и Белоруское Полесье / под общ. ред. П. П. Семенова. — репринт. воспр. изд. 1882 г. — Минск : БелЭн, 1993. — 550 с.
Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej w dawnem Xięstwie Żmujdzkiem położonego / M. Gadon. — Wilno : druk. S. Blumowicza, 1846. — 186 s.
Telsze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka (польск.). — Warszawa, 1892. — S. 285.
Z usiaho kraju. Telšy // Homan : časopiś. — Wilnia: 1917. — № 58 (150). — С. 3.