Вікіпедыя:Праект:ПравапісПраект «Правапіс» — вікіпраект, прызначаны для збору інфармацыі пра моўныя правілы і стандарты, якіх прынята трымацца ў беларускай Вікіпедыі, і спасылак на адпаведныя абмеркаванні. АрфаграфіяПадваенне зычныхПры перадачы іншамоўных словаў двайныя зычныя звычайна перадаюцца адной літарай. Аднак: палацца[1] Націск
Двухасноўныя словыУ словах з дзвюма асновамі дадатковы націск (які можа ўплываць на акання і яканне) узнікае, калі другая аснова мае націск не на першым складзе. Калі ж націск у другой частцы, то дадатковы націск, як правіла, не ўзнікае, за шэрагам выключэнняў (напрыклад, польскамоўны[7]). У прыватнасці, гэтае правіла распаўсюджваецца на такія першыя часткі:
Перадача -й- перад галосныміПаводле Правілаў 2008 года для большасці словаў -й- не захоўваецца на пісьме і спалучаецца з наступнай галоснай[10][11]. Вялікая і малая літарыВялікая літара пішацца і поўных назвах пасад, дзяржаў і падобнага ў афіцыйным ужыванні[12]. У іншых выпадках, калі слова ў назве неўласнае, яно пішацца з малой літары[13][14][15][16][17][18][19][20]. Правапіс у нескладовага«У» не скарачаецца ў канцы запазычаных слоў на -ум, -ус[21]. Уласныя назвыНапісанне ўласных назваў, якія афіцыйныя і даюцца згодна з афіцыйнымі крыніцамі, даюцца як у крыніцы, нават у выпадку неадпаведнасці логікі беларускай мовы[22][23]. Лексіка
Пералік слоў-сінонімаў, дзе абодва літаратурныя і фіксуюцца ў слоўніках (магчыма, з сэнсавымі адценнямі)
Словы-паразіты, якія адсутнічаюць у аўтарытэтных слоўніках і для якіх ёсць уласнабеларускія замены.
Тут падана лексіка, якая абмяркоўвалася раней, але пры пазнейшым спраўджванні аказвалася што лексіка або з’яўляецца нарматыўнай, або прапановы былі недастаткова падмацаваны крыніцамі[47].
Наступныя літаратурныя словы часта ўжываюцца нелітаратурна, часта пад уплывам моўнай інтэрферэнцыі.
МарфалогіяКанчатак (-а / -у) у родным склоне назоўнікаў мужчынскага родуЗ -а пішуцца: З -у пішуцца:
Некаторыя словы могуць мець розныя канчаткі ў залежнасці ад сэнсу. Уласныя назвы пры скланенні маюць канчатак -а/-я, нават калі супадаюць з няўласнымі[55]. Канчатак назоўнікаў множнага ліку ў родным склонеДапушчальны як нулявы канчатак, так і канчатак -аў. У назвах артыкулаў і катэгорый прынята ўжываць канчатак -аў: Філіпінаў, Баранавічаў[56]. Скланенне назоўнікаў мужчынскага роду на -а / -яНазоўнікі мужчынскага роду на -а / -я (тата, дзядуля) звычайна скланяюцца як і іншыя назоўнікі мужчынскага роду (у творным склона -ам, а не -ай): татам, дзядулем. Гэта ж адносіцца і да ўласных назваў, прозвішчаў: Баракам Абамам[57]. Суфікс -ір- дзеясловаўУ беларускай мове дапушчальна як ставіць суфікс у пэўных словах, так і адмаўляцца ад яго. Аднак, суфікс мусіць ужывацца, калі слова без яго будзе мець ужо іншы сэнс. У беларускай Вікіпедыі для назваў артыкулаў і катэгорый вызначаны наступныя варыянты:
ПунктуацыяУ лідзе альтэрнатыўная назва, пададзеная пасля злучніка «або», аддзяляецца коскай: «БССР, або Беларусь» (няправільна «БССР або Беларусь»)[59]. Спалучэнне «да н.э.» ужываецца ў беларускай вікіпедыі без прабела паміж «н.» і «э.»[60]. СінтаксісУжыванне давальнага або меснага склонаў з прыназоўнікам «па»Прыназоўнік «па» можа ўжывацца з давальным або месным склонамі. Ужыванне з месным склонам апошнім часам набывае папулярнасць і лічыцца дапушчальным[61][62][63][64][65]. Аднак, пры адсутнасці крыніц на ўжыванне меснага склону для канкрэтнай назвы варта арыентавацца на напісанне ў аўтарытэтных крыніцах з гэтай назвай[66]. Дапасаванне прыназоўнікаў
Правапіс імён і прозвішчаўПрозвішчы не перакладаюцца і даюцца так, як у аўтарытэтных крыніцах, або транслітарацыяй; напрыклад, можа быць прозвішча як Мікалаеў, так і Нікалаеў[71]. Аканне ў прозвішчах (у тым ліку ў фіналях -эль, -эр) адбываецца толькі для прозвішчаў славянскага паходжання (будзе Плятэр[72], Ландэр). Імёны беларусаў, дзе ёсць розныя формы, звычайна ўжываюцца ў больш беларускім варыянце (так звычайна даецца ў БелЭн і іншых аўтарытэтных крыніцах):
Для некаторых імён звачайна выкарыстоўваецца адзін варыянт, аднак у назвах артыкулаў можа ўжывацца «народнае» імя, пад якім чалавек атрымаў вядомасць, напрыклад: Дзмітрый — Зміцер[75] Ужыванне розных варыянтаў імя па бацьку (Васільевіч/Васілевіч, Яўгеньевіч/Яўгенавіч) не мае кансэнсусу[76][77][78][79]. Варыянты напісання імён і прозвішчаў у іншых мовах:
Для нерускіх народаў варта аддаваць перавагу нацыянальнаму напісанню імёнаў і прозвішчаў, а не русіфікаванаму: Імантс Зіеданіс[102], Марытэ Мельнікайтэ[103]. Таксама для народаў былога СССР не ўжываюцца імёны па бацьку ў назвах артыкулаў, якія маглі мець месца ў савецкія часы[104]. Практычныя транскрыпцыіПрактычныя транскрыпцыі — зборы правіл, якія рэгламентуюць перадачу ўласных назваў (як правіла, геаграфічных) з іншай мовы на беларускую. Такія зборы могуць быць як афіцыйна зацверджанымі дакументамі, так і прапановамі канкрэтных вучоных, або нават вікіпедыстаў. Афіцыйныя транскрыпцыі, зацверджаныя Дзяржаўным камітэтам па маёмасці Рэспублікі Беларусь. Ужываюцца для перадачы геаграфічных назваў пэўных краін на беларускую мову.
Згодна з кансэнсусам супольнасці[крыніца?][105], гэтыя дакументы маюць найвышэйшы прыярытэт пры вызначэнні геаграфічных назваў (вышэй за энцыклапедыі і слоўнікі). Пэўныя выключэнні з прынцыпу транслітарацыі магчымыя ў адпаведнасці з гэтымі дакументамі для канкрэтных традыцыйных назваў[106]. Для Украіны такімі лічацца:
Пры адсутнасці акадэмічных крыніц прынцыпы ТКП могуць распаўсюджвацца на імёны і прозвішчы[109] (Пятрас Вайціекунас[110]), аднак пры наяўнасці такіх крыніц (энцыклапедый, даведнікаў) варта аддаваць перавагу ім (Войцех Ярузельскі[111], Ежы Бузек[112], Яраслаў Качыньскі[113]) Транскрыпцыі, распрацаваныя вучонымі або вікіпедыстамі
Гэтыя транскрыпцыі саступаюць ў аўтарытэтнасці энцыклапедыям і СМІ, арыентавацца на іх варта, калі на назву няма ніякіх іншых беларускамоўных крыніц. Абмеркаванні для іншых моў
Тэматычныя крыніцыБеларускамоўныя крыніцы, прысвечаныя пэўнай тэматыцы, могуць ужываць спецыфічныя словы і напісанні на беларускай мове, і нават наўпрост яўна парушаць Правілы 2008 года. Ужываць такія крыніцы варта з асцярожнасцю.
Гл. таксамаЗноскі
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
