Илексаз мәчете (Сарман районы)

   

Мәчет
Илексаз мәчете Ихлас
Ил	Россия
авыл	423356 Татарстан, Сарман районы, Илексаз, Совет ур., 27
Координатлары	55°16′00″, 52°40′00″
Дин	Ислам
Мәхәллә	ТР МДН Сарман районы мөхтәсибәте
Кайсы дини агымга карый	сөнни / хәнәфи
Бина төре	манарасы керү юлы өстендә урнашкан мәчет
Нигезләнгән	1999
Төзелеш еллары	1999—2000 еллар
Төп даталар: 1999 (төзелеш башлану) 2000 (ачылу)
Халәте	гамәлдә

Илексаз мәчете, рәсми исеме Ихлас мәчете (рус. Иляксазская мечеть «Ихлас») ― Татарстанның Сарман районы Илексаз авыл җирлегенең административ үзәге Илексаз авылында ^[1] 2000 елда ачылган ислам гыйбадәтханәсе (мәчет). Татарстан мөселманнары Диния нәзарәтенең Сарман районы мөхтәсибәте карамагында. ^[2]

Тышкы рәсемнәр
	Мәчетнең эчке күренеше.

Тышкы рәсемнәр
	Мәчет бинасы кыш көне.

Авылда 1820-елларда мәчет булган, чөнки 1829 елгы метрикә кенәгәсе сакланып калган. Билгеле имамнар:

• 1830 елдан ― Мөхәммәдгол Сәлимов
• 1831 елдан ― Булатхуҗа Иркәшев (Мортышбаш авылыннан)
• 1835 елдан ― Шәмгун Габделлатыйпов (Сарманнан), беренче имам
• 1837 елдан ― Габделхәким Рәхмәтуллин (1808, Илексаз ― 1869), икенче имам, 32 ел мулла вазифасында булган. Аның икенче улы Хәйретдин (1847―1897), Димитарлау мәчете имамы булган.^[3]

Азанчылар

• Мөхәммәдрәхим Бәшир улы (Яңа Имәннән, 1830 елда вафат)
• Гыйлаҗетдин Мөхәммәдрәхим улы
• 1859 елдан ― Идрис Ишкуатов (1827 елгы), указлы азанчы (1859 елның 31 мартында 4907нче санлы указ алган), мөгаллим.^[3]

1870 ел мәгълүматлары буенча, авылда мәчет, аның каршында мәктәп эшләгән.

1897 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча, Уфа губернасының Минзәлә өязе Әлмәтмулла волосте Илексаз авылында 1412 кеше (718 ир-ат һәм 694 хатын-кыз) яшәгән, барысы да мөселманнар.

XX гасыр башында биредә 3 мөселман мәхәлләсе булган, 1913 елда 3 мәктәптә 150 укучы белем алган.^[4]

Авылда өч мәчет булса да, мәдрәсә беренче мәхәлләдә генә эшләгән. Хәлфә ― Габдерәүф Гайсин (Күтәмәледән).^[5]

Татарстан АССР Югары Советы президиумының 1939 елның 23 июнендәге № 41-1373 указы белән Илексаз авылында мәчет ябыла, бинасы уку йорты (изба-читальня) итеп файдалану өчен район башкарма комитеты карамагына тапшырыла. ^[6]

Мәчет манарасын 1937 елның июнь аенда комсомоллар кискән.^[7]

Габделхак, Габделмәҗит муллаларны Себергә кугач, 1994 елга кадәр дини йолаларны Әхмәтзәки мулла, Габдулла Хәбибуллин, Габдрахман Миңлеханов, Габделгафур Габделхаков башкарганнар. Алардан соң ― Рәшит Мифтахов, Фалыйх Хаҗиев, Инсаф Хуҗин. ^[7]

2000 елда ике катлы кирпеч бинада яңа мәчет ачылган. Бина газ белән җылытыла, су кертелгән. Гыйбадәт залы ~100 кеше сыйдыра, Манарасы бинаның керү юлы өстендә. Имамнар:

• 2000―2003 елларда ― Салих хәзрәт Хаҗиев
• 2003―2004 елларда ― Габделгазиз хәзрәт
• 2004 елдан ― Нәҗип улы Инсаф хәзрәт Хуҗин^[3]

1. Список населенных мест по сведениям 1870 года : Калып:Lg. — Центральный статистический комитет Министерства внутренних дел. — СПб, 1877. — Вып. XLV : Уфимская губерния / Обработан редактором В. Зверинским. — CXXXIX; 1л. карт; 195 с. — (Списки населенных мест Российской Империи).
2. Сандугачлар моңы булып Сарман кала хәтердә. К.: АО «ИД Казанская Недвижимость», 2020, 58-59нчы бит. ISBN 978-5-6044058-7-1
3. Д. Кашапова, Н. Мәхмүтов, Ф. Салихова. Гасырларны бәйләүче азан авазы. Сарман, 2022, 53-54, 92нче бит.

• Ойконим: Иляксаз. ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова АН РТ

.