Курган (паэма)
Курган — паэма-балада Я. Купалы, якая лічыцца адным з лепшых героіка-рамантычных твораў Купалы і шэдэўрам беларускай літаратуры[1][2]. У дарэвалюцыйны час друкавалася з аўтарскім прысвячэннем «Памяці С. Палуяна». Рукапіс паэмы захоўваецца ў Беларускай бібліятэцы і музеі імя Францішка Скарыны ў Лондане[1][3][4]. АпісаннеПаэма была завершана класікам 23 мая 1910 года ў Пецярбургу і ўпершыню апублікавана ў газеце «Наша ніва» 21 чэрвеня 1912 года[1]. Гэтай паэмай адкрываецца шэраг фальклорна-рамантычных паэм у творчасці Я. Купалы дакастрычніцкага часу. У лісце да Л. Клейнбарта 11 студзеня 1929 года аўтар аднёс паэму да твораў, спароджаных выключна фантазіяй. Паэма красамоўна сведчыць пра арганічную нацыянальна-фальклорную сутнасць купалаўскага мастацкага бачання свету, скандэнсаванасць народнасці яго мастацкага мыслення і рамантычнага стылю. Гэта класічны ўзор героіка-рамантычнай паэмы[3]. Паэма прысвечана лёсу мастака ў грамадстве. На вяселле дачкі князь кліча мясцовага Гусляра і патрабуе ад яго песень у сваю хвалу і на пацеху вяльможным гасцям. Ён папярэджвае музыку, што пакарае смерцю, калі той не выканае загад. Але замест пахвалы князю з вуснаў Гусляра гучыць суровая праўда пра бязлітаснасць і чужасць князя народу, цяжкі паднявольны лёс падданых князя. За непакору і непаслухмянасць князь загадвае закапаць Гусляра жывым разам з гуслямі. Гусляр гіне, але памяць аб ім у народзе вечная, як той курган, што як сімвал народнай памяці ўзнёсся над магілай народнага заступніка[3]. Ідэя паэмы празрыстая: народнай памяці варты толькі той мастак, які аддае справе народа і свае песні, і сваё жыццё; сапраўднае мастацтва толькі тое, што служыць народу; у службе народнай праўдзе — веліч і прызванне мастака. Па сваім гучанні паэма паліфанічная. Мастацкая форма паэмы выключная па сваёй прыгажосці і ўздзеянні на чытача сваёй надзвычайнай эмацыйнай сілай, яркай палітрай метафар, эпітэтаў, гіпербал, выключна зграбнай кампазіцыяй — як агульнай, страфічнай, так і звязанай з падачай дзеяння ў яго развіцці[3]. У паэме 12 раздзелаў, кожны з якіх складаецца з 4 катрэнаў. Змена, рухомасць гучання строфаў суадносяцца з разгортваннем сюжэту. Экспазіцыйны 1 раздзел — частка твору шырокага эпічнага размаху. Пачатак сюжэтнага апавядання ў паэме як бы прыспешаны, але завязка дзеяння ў цэлым непаспешлівая, з падрабязным раскрыццём абставін дзеяння — апісаннем княжацкага замку, «бяседы вялікай у князя» (2 і 3 раздзелы) і з падрабязнай характарыстыкай Гусляра (4 і 5 раздзелы). У цэнтральных, самых драматычна-напружаных раздзелах (6—10) ідзе дыялог князя і Гусляра. Словы Гусляра вытрыманы на самай высокай ноце. У кульмінацыйным 10 раздзеле «Князь стаіць, князь маўчыць, жуда, помста б'е з воч». У 11 раздзеле наступае развязка канфлікту. Заключны раздзел як бы вяртае чытача да першага раздзелу і так узнікае адзінага тону эмацыянальная рамка сюжэтнага дзеяння[3]. «Курган» — шэдэўр не толькі Я. Купалы, але і ўсёй новай беларускай літаратуры. Уздзеянне паэмы на беларускую літаратуру пачалося адразу ж пасля яе з'яўлення. Асабліва яно прыкметнае у зборніку К. Буйло «Курганная кветка» (1914), а таксама на «Абразках» З. Бядулі (1913), на першай рэдакцыі паэмы Я. Коласа «Сымон-музыка» (1918) і інш[3]. ПеракладыПаэма перакладалася на шматлікія замежныя мовы, у т.л. на азербайджанскую — Г. Беюкага, на англійскую — В. Рыч, на армянскую — Г. Баран, на асецінскую — А. Пухаеў, на балгарскую — Н. Вылчаў, на кітайскую — Чжу Цзі, на латышскую — С. Еранім, на літоўскую — Э. Матузявічус, на малдаўскую — П. Дарые, на рускую — М. Браўн, М. Галодны, С. Гарадзецкі, Н. Кіслік, С. Рагавіцкі з Э. Падэрэўскім, на румынскую — С. Дэлчу, на узбекскую — Міртэмір, М. Шэйхзадэ, на ўкраінскую — Т. Масенка, П. Тычына, Я. Фамін, М. Цярэшчанка[3]. Ушанаванне памяціУ 2010 годзе святкавалася стагоддзе паэмы. З гэтай нагоды ў Дзяржаўным літаратурным музеі імя Я. Купалы праводзілася выстаўка, дзе можна было ўбачыць копію рукапісу паэмы, першую публікацыю паэмы ў газеце «Наша ніва» 1912 года і прыжыццёвыя друкаваныя выданні з паэмай, розныя выданні гэтага твора канца ХХ — пачатку ХХІ стагоддзяў[1][5]. Уплыў на культуру
Выяўленчае мастацтваДа паэмы звярталіся майстры сучаснага выяўленчага мастацтва Беларусі (творы М. Басалыгі[6][7][8], М. Бельскага, Я. Бусла, Л. Замаха, А. Кашкурэвіча[9], М. Пушкара, М. Савіцкага, П. Сергіевіча, І. Сталярова, В. Ціхановіча, В. Шаранговіча і інш.) і Расіі (Я. Чарняцін)[3]. А. М. Кашкурэвіч атрымаў дыплом імя Францыска Скарыны Рэспубліканскага і дыплом ІІ ступені Усесаюзнага конкурсаў «Мастацтва кнігі» за ілюстрацыі да выдання паэмы 1967 года[10]. В. П. Шаранговіч узнагароджаны дыпломам імя Францыска Скарыны Рэспубліканскага і дыпломам ІІ ступені Усесаюзнага конкурсаў «Мастацтва кнігі» за ілюстрацыі да выдання «Паэмы [На ракой Арэсай; Безназоўнае; Яна і я; Магіла льва; Бандароўна; Курган; Адплата кахання; Нікому; Зімою]» 1978 года[11]. МузыкаДа паэмы Янкі Купалы «Курган» не раз звярталіся кампазітары. Ёй прысвечаныя музычныя творы К. Галкоўскага, Я. Глебава, І. Лучанка, І. Любана, А. Туранкова, У. Чараднічэнкі[3]. 28 мая 1969 года ў Беларускім дзяржаўным тэатры оперы і балета адбылася прэм’ера балета ў 3-х дзеяннях «Выбранніца». Лібрэта напісалі А. Вярцінскі і А. Дадзішкіліані па матывах паэм Янкі Купалы «Магіла льва», «Сон на кургане», «Драматычная паэма», «Курган». Другая рэдакцыя балета «Выбранніца», якую Яўген Глебаў прысвяціў 100-годдзю з дня нараджэння Янкі Купалы, была пастаўлена Беларускім тэатрам оперы і балета ў 1982 годзе і мела назву «Курган». Лібрэта напісалі Г. Маёраў і А. Вярцінскі. У 1960 годзе І. Лучанок напісаў кантату[12] «Курган» для хору салістаў і сімфанічнага аркестра[13], на музыку якой Ансамбль «Песняры» ў 79-м прадставіў рок-оперу, якая ўвайшла ў дваццатку лепшых твораў свету, створаных у стылістыцы прагрэсіў-року[14]. У 2011 да 100-годдзя напісання паэмы і 70-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Мулявіна быў прадстаўлены мюзікл «Курган» на музыку І. Лучанка ў аранжыроўцы У. Мулявіна[15][16]. КінематографНекаторыя вобразы паэмы ўвайшлі ў кінафільм В. Рубінчыка «Магіла льва (Беларусьфільм)» (1971) і тэлеспектакль У. Траццякова «Папараць-кветка» (1981)[3]. Водгукі
Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
