Варџиски занает Варџискиот занает е изработка на вар. Изработката на вар или печење вар е еден од најстарите занаети со кои луѓето се занимавале уште од праисторијата. Во ридско-планинските варовнички предели, на кои често им недостигала плодна почва и вода, селското население поради недостигот на обработливо земјиште немало голем избор на работни места за заработка, па се занимавало со производство на вар. Врз основа на археолошките истражувања ширум светот, може да се претпостави дека секое село имало варовник за свои потреби, но и за продажба на вар во градовите кои барале зголемување на производството на вар за нивниот постојан урбан развој и изградба на објекти за домување, социјален живот, образование итн. Вар во големи количини се користел и за изградба на бројни монументални градби во светот како што се; Вавилонските кули, египетските пирамиди, Кинескиот ѕид, бројни одбранбени утврдувања ширум светот, прекрасни верски храмови и светилишта. Вар се повеќе се трошел, а варџиството како занает постојано било во полн ек до почетокот на 21 век. Со векови луѓето се занимаваат со производство на вар[1] во полски варовници, најчесто во рурални средини во географските области низ светот, богати со варовник и шуми (огревно дрво). Согорувањето на вар, како и секое друго занаетчиско производство, има свои специфичности и законитости од своето основање, кои зависеле од географските карактеристики на животната средина, историските периоди во развојот на општеството, индустријата, земјоделството и градежништвото како стопански сектор. Вар е финалниот производ од производството на вар, овој варовит минерал е лесно растворлив во вода, се произведува со процесот на калцинирање или печење варовник, на температури над 1.000 °C. Историја на развојот на производството на варВарџиите најпрвин произведувале вар за многу човечки потреби во импровизирани теренски печки за вар на традиционален начин, метод познат со векови, пренесуван од колено на колено од бројни семејства од варовнички камења. „Во сите турбуленции во општеството, без разлика дали се предизвикани од економскиот раст, потребата за технолошки напредок, војните, природните катастрофи, катастрофите: секогаш нешто се уништувало, но и се градело, обновувало, а во таа работа варот бил незаменлив материјал.[2]  Легендата за производство на варМеѓу варџиите постои легенда за потеклото на вар, која вели; „Таа вар ја откриле пештерските луѓе кои додека печеле месо на варовнички камен, забележале дека по неколку користења каменот се испекол од едната страна и почнал да се распаѓа. Кога дождот паднал на печениот камен, создал маса слична на крем, која подоцна била наречена вар. Така, оваа легенда му ја припишува заслугата за потеклото на вар на праисторискиот човек.[3] Материјални доказиНајстарите материјални докази за производство на вар датираат од 10-11.000 п.н.е., а откриени се во јами ископани во земјата на археолошкиот локалитет Гобек Тепе („рид со стомак“), неолитско светилиште во југоисточна Анадолија, во денешна Турција, на околу 15 километри североисточно од градот Шанлиурфа (поранешен Урф) и 95 километри од реката Еуп. Врз основа на големиот број документи што се сочувани до денес, а се однесуваат на овие занаетчии-варџии, може да се претпостави дека нивната дејност била една од најценетите и најинтензивните занаетчиски дејности, особено во оние делови на светот и во оние периоди од економскиот развој на општеството кога градежната активност била интензивна на одредена област. Документите од архивите укажуваат и дека мајсторите варџии биле многу вредни, професионални, вешти и коректни во извршувањето на оваа не толку лесна работа.[4] Печки за варПечките за вар може да бидат: привремени, или повремено користени печки за вар и постојани, или печки во континуирана употреба за добивање на вар. Пред да почнат да прават вар, варџиите најпрвин ја бирале најпогодната локација за копање дупка – јама за вар, која морала да биде во средина каде што има може да има доволно простор за камен и огревно дрво. Исто така, локацијата на варната печка морала да биде во близина на пат или река или морски брег погодни за приклучување чамци или бродови за транспорт на варта. За тоа обично се избирала помала дупка или залив, се пробивал кол во средината и се опишувал круг со помош на јажиња за да се одреди и означи големината на печката за вар. Подготвителната работа за изградба на варната печка и собирањето материјали траеле околу две недели, а покрај изградбата на варната печка, вклучувало и сечење дрва и собирање камења околу идната варовна печка. Варовниците обично вработуваат голем број луѓе во подготвителната работа. Почнувајќи од варџиите кои произведуваат вар, до членовите на нивните домаќинства, роднините, работниците и другите соработници.[5] Производството на вар често го вклучувало целото семејство.Ширината на варната јама била обично два и пол до три метри, а длабочината еднаква на радиусот на кругот. Дупката на варовникот е обложена наоколу со камен до плочата, на која е изградена врата за вметнување на дрвото. Изделкан камен или тула се наредени без никакво врзување, во форма на лак, а средината на лакот е затворена со еден камен во форма на пирамида.[6] Ѕидот и дупката во варовникот мора да бидат со иста големина. На спротивната страна на вратата за вметнување дрва, под сводот, има уште една помала врата која служи за исфрлање жар и пепел при палење на печката за вар. Долги колци се забиваат во надворешната страна на дупката, околу која има плетена ограда. Заедно со оваа работа, прво се поставува земја зад оградата, потоа мали камења, кои ја формираат итн. На крај во печката за вар се ставаат големи камења. Големите камења во варовникот се наредени во форма на заоблен конус кој мора да биде висок колку дијаметарот на дупката. Потоа следува покривање на камењата со слој земја со дебелина од околу 30 см, кој одозгора се посипува со ситен варовник во облик на купола. Во средината на сводот е поставен камен со средна големина, наречен гулаб или петел. Служи за да се идентификува кога каменот е испукан односно печен. Околу печката за вар во земјата, мора да се ископа и канал за да се исцеди водата подалеку од дупкатакаде е печката за вар во случај на дожд. Горење и печење на варовничкиот каменПо палењето на печката, парчињата суров варовник се сушат во горниот дел од печката, бидејќи меѓу нив излегуваат топли гасови за декарбонизација. Во исто време, варовникот се загрева за реакција на распаѓање на карбонат. Грејната зона е во централниот дел на печката каде што температурата е максимална, а во долниот дел, по излегувањето од печката, готовиот производ вар се ладел. Варџискиот занает во МакедонијаМакедонија е планинска земја во чии планински области има карбонантни карпи (варовници и мермери) кои се меѓу најзастапените типови на карпи. Богатството со варовник и немањето обработливо земјиште ги мотивирало жителите на многу села на Сува Планина да се занимаваат со производство на вар во примитивните каменоломи за варовник. Преработените варовнички камења претставуваат суровински компоненти кои се користат во групата на градежни занаети: ѕидарско-фасадерскиот, бојаџискиот-молерскиот занает додека варџискиот занает користи непреработен –сиров варовник. Во Македонија варта од многу одамна започнала да се употребува како градежен материјал. Варта во варовичкиот малтер се употребувала при градбата на римските храмови, адвадукти, мостови, средновековните манастирси комплекси и објекти од исламската култура- џамии,текиња ,амами. Според пишаните податоци од римскиот писател Марко Витрувиј Полио варта имала широка примена во римското Царство[7]. Во античкиот град Стоби се пронајдени печки кои датираат од 2 и 3 од н.е..Печките имаат кружна основа а кои на дното се конусно стеснети. Пречникот на кружната основа на една од печките изнесува 200 см а дебелината на ѕидот на страните од печкита изнесува 20 см. Ѕидот е соѕидан од кршени камења и варовнички малтер. На внатрешната страна од печката е видлив темно-црвен слој од изгорен малтер. Средновековни печки за печење варовник имало во повеќе предели со варовник. Вар се добива со печење на варовникво специјални печки- варници изградени во оние предели од Македонија кои се богати со карбонантни карпи- варовници. Бабино, Слоешница Еден од тие предели е Железник, во кој селото Доленци е познато по производство на печена вар[7].Освен таму вар се произведувало и во Охридско[8], Преспа, Порече, Радовишкото село Дедино, Велешко во Превалец и во други предели во Македонија. Варницата во која се пече варовникот одвнатре е соѕидана со цигли и варовнички малтер а однадвор со камења и кал. Варницата се состои од :страни,оџак,под,врата,скали и печка. По полнењето на печката со со варовнички камењаво печката се пали оган. Варовничките камења потребно било да се печат три дена и две ноќи, по што од варовничкиот камен се добивало бела печена вар. За производство на 5 тони бела печена вар било потребно 9 тони варовнички камен и од 27 до 30 кубни метра дрва. Во ридско-планинските варовнички предели, на кои често им недостигала плодна почва и вода, селското население поради недостигот на обработливо земјиште немало голем избор на работни места за заработка, па се занимавало со производство на вар. Врз основа на археолошките истражувања ширум светот, може да се претпостави дека секое село имало варовник за свои потреби, но и за продажба на вар во градовите кои барале зголемување на производството на вар за нивниот постојан урбан развој и изградба на објекти за домување, социјален живот, образование итн.Вар се повеќе се трошел, а варџиството како занает постојано било во полн ек до почетокот на 21 век.[9] Иднината на традиционалниот варџиски занаетТрадиционалното варџиски занает е тежок занает кој не може да се изведува поединечно и бара соработка на повеќе луѓе. Тоа е исклучително физички напорно. Потребно е да се извлече каменот, да се скрши на парчиња, да се транспортира до печката, да се подготви дрвото, а потоа непрекинато да се загрева неколку денови и ноќи. Потоа следи вадење на живата вар и нејзино складирање или гаснење и на крај нејзина продажба. Исклучително е тешко да се натпреварува по цена со индустриската вар од следниве причини:
АлатВарџиите го користеле следниов алат[7]: лопата, казма, чивии, чекан, ќускија- штранга. ПоврзаноНаводи
Надворешни врски
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
