Бочварски занает

Бочварски занает — занает за рачна изработка на бочви и буриња. За бочварство мајсторите бочвари во својата работа го користат дрвото како основна суровина. Со овој занает најчесто се занимаваат мажите. Празник кои го слават е Св. Трифун исто како и лозарите.

За изработка на бочви и буриња се користи дрво од различно потекло (багрем, боболка, даб), но најценето дабовото дрво. Бочвар  е името на занаетчија кој рачно изработува дрвени бочви, буриња за пијалаци, карта за вино или каци, бутим, санија и качиња во кои се чувала храна како месо, сирење, павлака, кисели краставички и др.

Името „бочвар“ го добиле мајсторите кои изработувале бочви и буриња, „качар“ на српски е во корелација со зборот „каца“, додека терминот „бачвар“ е во корелација со „бачва“.

Бочварите изработуваат: бочви, буриња бутин, бутин со перки, каче, каче за сирење, крбла, војничко буре, синија-софра, тарун и слични производи.

На Балканскиот Полуостров овој занает е релативно млад во однос на еснафското уредување. Со бочварскиот занает во минатото се занимавале повеќе луѓето кои живееле по селата.

Во 1880-тите години во записи^[1] се споменуваат имиња со прекарот „Бочвар“ што би значело дека тие луѓе се занимавале со изработка на бочви. До крајот на 19 век не постојат записи за овој занает. Први меѓу луѓето кои во своите записи ги споменуваат бочварите се Марко Цепенков и Трајчев. Во минатиот век секое семјство поседувало вакви бочварски производи.

Рачната изработка на буриња, како занает, нагло стагнирала од средината на 20 век. Во земјите со развиени приватни дестилерии за производство на алкохолни пијалаци и вино, производството на бочви и буриња во меѓувреме е подигнато на фабричко ниво како дел од индустријата за поддршка.

Со појавата на пластичните буриња, ова занимање станува ретко, иако доброто вино и другите алкохолни пијалаци сè уште се созреваат исклучиво во дрвени бочви и буриња. Во неколку градови во Македонија денес има неколку занаетчии бочвари.^[2][3] Лозарите во Кавадарци и Тиквешијата^[4] принудени се да купуваат и увезуваат буриња од странство, бидејќи бочварскиот занает изумира. Од Тиквешкиот регион каде во минатото имало најмногу занаетчии бочвари денес за жал е занает кој е изумрен. Во Велес во 1930 година бил отворен првиот бочварски занаетчиски дуќан кај месноста Варналии на мајсторот Ѓоргија, а занаетот го продолжил неговиот син Орде.^[5]

Бочварскиот занает бара обука која вклучува и стекнување знаење и физичка пракса. Во формалната обука, столарот започнува како чирак , потоа станува калфа и со доволно искуство и знаење на крајот може да има статус на мајстор.

Вообичаено бочвите се изработуваат од дабово дрво (може да се користи и багрем или црница) и се користат за зреење на вино, па и ракија. Бочварскиот занает бара познавање на анатомијата на дрвото, потекло на дрвото (од која област е и на какво земјиште растело – влажно или суво, и на која надморска висина). Пред самиот чин на изработка му претходи внимателен избор на дрвото од кое ќе се прави бочвата. Постапката почнува со цепење на трупците дабово дрво по надолжните линии, потоа режење на летви со одредена дебелина, сушење на отворено најмалку 18 месеци. Потоа следи обработување на летвите од внатрешна и надворешна страна, одредување на аголот на штиците според обемот во литри, и на крајот виткање, жлебење, составување на жлебовите, потоа поставување на обрачите и полирање како завршна работа.

Волуменот на бочвите и бурињата се движи од неколку литри до десетици илјади литри.

Кај бурињата и бочвите, дното и капакот се во форма на круг, а страните, се нарекувале лакови, бидејќи се заоблени како лак, морало добро да се вклопат заедно за да се спречи истекување на течноста од бурето и бочвите. Кога сè било добро подредено, на бочвите и бурињата се ставале метални прстени за да ги држат страниците за да не се распаѓаат или разлабават. Со истурање течност во бочвата или бурето, дрвото се шири, а прстените го компресираат набабреното дрво, создавајќи печат помеѓу прстените. Не смее да се дозволи бурето да се исуши бидејќи може да се распадне. Обрачите што ги држат страниците затегнати кога се влажни може да ослабне додека се сушат.

Бурињата имаат една дупка во која се истура течноста, а потоа дупката се затвора со плута. Понекогаш се крши чепот, а на негово место се става дрвена чешма наречена „шајтов“. Пред секоја употреба бочвите и бурињата се мијат и се сулфурираат од габи.

Бурињата во кои старее виното се чуваат во визби, бидејќи таму температурата е постојана. На пример, коњакот или ракијата мора да одлежат во дабови буриња најмалку три месеци. Ова предизвикува хемиски процес помеѓу бочвите, бурињата (т.е. дрвото) и коњакот, и како резултат на тоа, коњакот добива убава, златно-жолта боја.

Во минатото алатите ги купувале од другите занаетчии, а се користеле: секири, шупски сврдел, пергел, држач, замба, тесли, ножеви, пили, наковална, обрачи и др.  

Фабрички алати кои се користеле за изработка на буриња се:

• Пилата – „зуванче“ имала танок метален лист и правоаголна дрвена рамка. Во горниот дел краевите на рамката се прицврстени со усукана ортома за да не дојде до раширување. Помеѓу листот и ортомата имало заковано штичиња од 5 см  кој ја имале истата функција како и ортомата. За рачката бил прицврстен листот со по една метална нитна и овозможувало и кружно сечење на материјалот односно дрвото. Најмногу се користела при изработка на капаци и газери.
• Пила – обична пила со метална рамка и многу поголем метален лист. Се користела при кратење на штиците.
• Тесла, мала тесла и крива тесла се користеле за делкање и сечење и рамнење на штиците.
• Американ – метално струг (ренде).Амаериканот на краевите имал две елипсовидни рачки со мало вдлабнување на внатрешната страна во кои влегувале палците на бочварот. Низ отвор од горната страна влегува сечило кое е прицврстено со два штрафа. Острицата од долната страна се пропуштала 2/3 мм. низ потесен отвор. Американот се користел за надворешно делкање и мазнење на штиците. Се користеле два вида на американ поголен и помал.  Алатката Американ мајсторите ја влечеле накај себе при мазнење на дрвото.
• Дурпија – составена е од метален широк, крупно назабен лист и дрвена рачка. Се користела за фино мазнење на краевите на штиците.
• Обично ренде - составено од дрвен правоаголен сандак, и метален – челичен нож, се користело со туркање од себе за рамнење на надворешните штици.
• Плања – наликувала на големото ренде но имала должина до 90 см. Најмногу се користела за рамнење на страничните тесни делови на штиците.
• Копаче алат сличен на рендето но во долниот дел имало заоблени ивици и околу отворот метална опшивка.
• Криво ренде – алатка слична на рендето но ова во долниот дел е лачно завиткан нагоре и е заоблен по широчина.
• Дрвен пергел –обичен дрвен шестар со должина на краците до 70 см, се користел за земање на мера при изработка на долниот дел од бочвите,бурињата и синиите.
• Метален пергел –сличен на дрвениот пергел но овој е изработен од метал и има должина на краците од 30 см. се користел за изработка на помали работи од дрвокако качиња и бутини.
• Ѓупски сврдел – е еден од постарите типови на алати кои се користеле ги изработувале ковачите. Се користел за правење и проширување на отворите во бурињата,бочвите и каците. Овој алат е изработен од занаетччии.
• Маткап-сврдел е помодерен рачен сврдел,составен е од метално тело во форма на буквата „Ѕ“.
• Канџа -направена е од метална лајсна со широчина од 8 до 10 см. На средината е разделена на два крака чии краеви се завиткани во прав агол. Се користела за тргање на штиците при местење на газерот.
• Црпало- лачно свиткано метално сечиво со широчина од 5 см на краевите до 8 см на краевите. Се користела за внатрешно мазнење на бочвите пред да им биде ставен газерот.
• Баскија- дрвен чекан кој имал триаголна форма обложена со метал.Служел за забивање на обрачите на бочвите, бурињата и каците.
• Јаторник – метална назабена алатка со која на штиците се правело вдлабнување за да се спојат со газерот на предметот кој се изработувал. Со полукружни движења се прави плитка бразда наречена јатор во која влегува газерот и се спојува со штиците.
• Џап- дрвена алатка составена од два крака споени под прав агол.Подолгиот ккрак е лачно завртен кон внатре. Овој алат служел да се провери уште колку треба да се стругаат односно делкаат штиците за да се добие потребниот лак и облина  
• Наковална- се користи за рамнење и виткање и перформирање на обрачите.
• Бочварско менгеме винт – метален алат составен од 7 делови алат со кој нешто се стегало или прицврстувало. Составен бил од следниве делови: дирек,стега, држач на вретената, вретена, бесконечен винт со рачка и сајла.

• 
  Бочвар
• 
  Бочвар ја измазнува внатрешноста на бочвата со алат
• 
  Алати на бочвар
• 
  Бочвар ги затегнува обрачите на буре Жан-Франсоа Милет, 1848-1852 Музеј за ликовни уметности (Бостон).
• 
  Бочви со вино
• 
  Современа бочварска работилница
• 
  Бочвар и неговите алати^[6]