Свиларски занает

Свиларски занает е познат и под името ипекчиски занает добивање  на свила од свилена буба (латински: Bombyx mori). Со свиларски занает најчесто се занимавале жените и девојките. Но најчесто биле вклучени сите членови на семејствата постари од 10 години.

Свилата која ја добивале од одгледување на кожурците на свилената буба ја користеле за изработка на платна од кои подоцна шиеле кошули, шамии или чаршави.

Најраните докази за свилата датираат од културата Јангшао од 4000-3000 п.н.е

Историјата на производството на свила датира од Кина за време на неолитската култура Јангшао во 4-тиот милениум п.н.е.  Свилата останала во границите на Кина до втората половина на првиот милениум п.н.е. Иако подоцна ќе стигне до други места во светот, уметноста на производство на свила останала ограничена во Кина се додека Патот на свилата не бил отворен во 114 п.н.е. Дури и по отворањето на трговијата уште илјада години Кина останала монополски производител на свила.

Околу 300 година свилата се проширила во Јапонија, а до 522 година Византијците успеале да земат јајца од свилена буба и да почнат да одгледуваат свилени буби за добивање на свила. Во исто време, Арапите почнале да произведуваат свила. Крстоносните војни го донеле производство на свила во Западна Европа, особено во многу италијански региони, кои доживеале економски бум, извезувајќи свила во остатокот од Европа. Во средниот век, започнале промените во технологијата на производство, а тркалото за вртење се појавило за прв пат во 16 век, Франција, како и Италија, успеале да организираат успешна трговија со свила. Напорите на повеќето други земји да развијат сопствена индустрија за свиларство биле неуспешни.

Свилен кожурец пресечен на половина со остар нож е пронајден во округот Ксијаксијан, Шанкси, а видот кожурец бил идентификуван како Bombyx mori, припитомената свилена буба. Во Јујао се пронајдени фрагменти од примитивен разбој од културата Хемуду (околу 4000 години п.н.е.). Во Жеџијанг е ископан сад од слонова коска, врежан со свилени буби, исто така припишан на Хемуду (околу 4900 година п.н.е.). Најстариот примерок на свилена ткаенина датира од 3630 п.н.е. пронајден е на местото на ископување Јангшао во Хенан, ткаенината била завиткана околу телото на дете.^[1] Отпадоците од свила пронајдени во Хужоу припаѓаат на културата Лиангжу и датираат од 2700 година п.н.е.^[2] Фрагменти од ткаенина кои датираат од 1600 до 1046 година. п.н.е биле ископани од кралска гробница на династијата Шанг.^[3]

Во Европа тајната за производство на свилата била донесена од страна на монаси на византискиот император Јустинијан I, од македонската династија. Кожурците и семките од црница биле пренесени во бастун.

Од VI век во Македонија се развива свиларство и долго време претставува значајна извозна гранка.

Како што Европа се урбанизирала, многу француски и италијански земјоделски работници ги напуштиле фармите за производство на свила за повисоко платени работни места во фабриките. За да се компензира недостигот на свила, од Јапонија била увезувана сурова свила.^[4] Азиските земји кои претходно биле специјализирани за извоз на суровини (кожурци и сурова свила) на крајот почнале да извезуваат ткаенини и завршена облека.

• 
  Свилените буби и листовите црница се ставаат на послужавници.
• 
  Се подготвуваат рамки за гранчиња за свилените буби.
• 
  Кожурците се мерат
• 
  Кожурците се натопуваат, а свилата се намотува на калеми
• 
  Свилата се ткае со помош на разбој.
• 
  Марама исткаена од свилена буба во Велес

Се претпоставува дека на целата територија се одгледувала свилената буба од страна на жените во домаќинствата, кои го негувале свиларскиот занает. Во Македонија модерното производство во индустријата за свила започнало кон крајот на деветнаесеттиот век.

Главните центри за свилени кожурци биле регионите на Гевгелија, Дојран, Струмица и Радовиш. Првата одмотачница за обработка на свилени кожурци била основана во 1894 година во Гевгелија. Фабриката била во сопственост на султан Хамид. Механизацијата била донесена од Италија и поставена од италијанските експерти. Во тоа време работниците работеле по 12 до 14 часа на ден и вкупниот број на работници бил 180, сите од Гевгелија, меѓу нив имало и жени. Во фабриката годишно преработувале околу 18.000 килограми најдобар свилен конец добиен од кожурците на свилената буба. Фабриката била затворена кон крајот на Балканските војни во 1912 година а била уништена во првата светска војна.

Многу од жителите се преселиле кон внатрешноста и на тој начин кожурците од свилената буба биле пренесени скоро ниѕ целата територија во Македонија. Жените продолжиле да го негуваат свиларскиот ѕанает и свиларството.

Во Скопје во првата половина на 19 век домашното производство на свила било мошне развиено^[5]. За постоењето на свилата постојат и податоци од феранот на Мехмуд 2 со кој се издавале под закуп таксите за мерење на свилата во Скопската каза 31 март 1830 година.

Свиларството и свилата била значаен скопски извозен артикал со кој се занимавале жените. Тие работеле во групи по неколку жени со цел да се негува свилената буба од која го добивале свилениот конец. За хранење на свилената буба тие одвојувале посебни соби или ги користеле чардаците.

На чисто платно од американ го постилале и врз него ги ставале ларвите од свилената буба кои потоа ги хранеле со листови од црници^[5]. Тие работеле здружени некои жени береле само листови од црница други жени ги хранеле и чистеле кожурците од креветите. Ако имало повеќе кожурци тие на помош викале и други жени за точење на свилата од кожурците од  казаните во кои ја потопувале ја ределе во тепсии. Отакако ќе се исушел свилениот конец тие  го намотувале свилениот конец  на мотало, потоа се делел свилениот конец на тури.

Од десет тури се правела „моца“ која била завршна мерка на готовата свила. Свилата потоа можело и да се бои со природни бои. Дебелиот свилен конец се извезувал за Босна а потенкиот свилен конец се извезувал Скадар, Пеќ и Ѓаковица.

Начинот на добивање на свила од свилената буба (Bombyx mori) во се одвивал на следниот начин:

Напролет кога ќе се постоплело времето, на платно се распостилале кожурци од свилената буба. Платното требало да биде чисто за да можат бубите да го исфрлат семето на чисто.Кога кожурците ќе го исфрлеле семето тоа се собирало во друга крпа и требало да се чуба на чисто и топло место, најчесто тоа било во пазувите. Семето тие го чувале односно носеле во пазувите околу една недела додека да развијат лисјата на дрвата на црниците.

Ги береле потоа листовите од црниците и ги распостилале во соба и врз нив ги ставале испилените ларви на свилената буба. Така секојдневно ги потхранувале ларвите за да растат. Кога ларвите на свилената буба ќе достигнеле големина од 5- 6 см односно кога созревале ларвите за да прават свилени конци,  врз листовите внимателно ставале гранчиња од габер или од тревата позната како свиларка. Така развиените ларви на гранчињата и тревата свиткувале кожурци. Кога кожурците созревале се собирале во плетени корпи и се чувале од 25 до 40 дена. По тој период  кожурците ги потопувале во врела вода во котли. Кога ќе биле раскиснати со помош на стап и помагајќи си со едната рака се „тргал крај по крај од кожурците“.

Извадените свилени конци се ставале во тепсија во неколку купчиња и слоеви. Помеѓу секој слој се ставале и зрна со грав за да не се замрсуваат краевите, односно за да можат поесно да се замоткаат свилените конци на мотовилче.

Од мотовилчето или „аршинчето’ свилените конци се намотувале на калеми. Додека се предела свилата постојано требало да биде навлажувана. Свилата добиена на овој начин се нарекувала „ бурунџук“.Од годишното производство на кожурци од свилена буба секое семејство издвојувало околу половина килограм „за семе“ за следната година.

Свилата најмногу била употребувана за ткаење на кенар платна а се ткаеле и свилени платна и чаршафи комбинирани со памучно „ тире“ или памучен „ин“.

Фабрика за одмотување на свила во Гевгелија била основана во 1938 година. Механизацијата била набавена во Грција. Околу 18.000 килограми суви кожурци се одмотувале годишно, а финалните производи се продавале на југословенскиот пазар, бројот на вработени во 1940 година бил 60.^[6] .

Во Велес и негоовата околија (некогаш Титов Велес) свиларскиот занает^[7] бил познат од многу одамна во селските и градски донаќинства но претежно во северните села. Во средината на 19 век постоела и фабрика за производство на конец од свилена буба „Нонча Камишова“ или народски била нарекувана свилара. Надвор од дворот на фабриката имало засадено ниви со дрвја црници. Листот од црниците бил користен за да се прехранат ларвите на свилената буба.

Потоа на разбои во фабриката бил преработуван и ткаен свилениот конец и се ткаеле платна од свила.

Кристина Тодорова од Неготино денес одгледува свилени буби. Свилената буба таа ја одгледува и размножува само за едукативни цели на учениците и студентите. Тодорова вели дека таа сака да го обновува кожурците на свилената буба, која некогаш била најзначајна за свиларството во Македонија. За да не изумре овој дргагоцен инсект кој со децении наназад се одгледувал по селата во големи количини. Таа кожурците ги одгледува во просторија во специјални кутии каде што секојдневно им додава свежи листови од црница. Таа и нејѕиното семејство се единствени во Македонија кои го одгледуваат овој инсекти и ја продолжуваат традицијата на свиларскиот занает.

Свилена буба

• Кристина Тодорова од Неготино веќе неколку години одгледува свилени буби

• Свиларски занает во Валандово
• Видео за свилена буба

  п р у Традиционални занаети Градежништво Бичкаџиски Бунарџиски Варџиски Градежен Дограмаџиски Дрводелски Зографски Ѕидарски Каменорежачки Керамитчиски Копаничарски Молерски Туларски Ќерестеџиски Исхрана Брашнарски Бурекџиски Воденичарски Лебарски Леблебиџиски занает Месарски Млекарски занает Решетарски/ситарски Симитџиски Слаткарски Фурнаџискo-пекарски Шарлагански Облека и накит Абаџиски Бисерџиски Волновлачарски Вретенарски Гајтанџиски Свиларски Гребенарски Дрндарски/алаџиски Златарски Кујунџиски Наланџиски Опинчарски Папуџиски Платнарски (чојаџиски/шајачки) Предачки Срмаџиски Ткајачки Чевларски Покуќнина Бочварски Брдарски Валавичарски Гребенарски Грнчарски Јажарски Јорганџиски Казанџиски Калајџиски Качарски Клобучарски/шапкарски Ковачки Кожарски Кожуварско-ќурчкиски Леарски/дукмеџиски Лимарски/тенекеџиски Мутафчиски Ножарски Пагурџиски Рогозарски Седларски Терзиски Ткајачки Четкарски Шивачки Превоз Арабаџиски Кираџиски Коларски Пајтонџиски Самарџиски Трговски Бесчиски Ипекчиски Јагленарски Кафтанџиски Џамбаски Други Барутчиски Берберски Браварски Гајдаџиски Железарски/демирџиски Ѕвончарски Кантарџиски Клинчарски Кошничарски/крошнарски Метларски Налбатски Оружарски Оџачарски Печатарски Пушкарски Сапунџиски Сарачки Свеќарски Точкарски Фотографски Саатчиски Чешларски Забелешка: Занаетите се водат според Член 3.1.5. од Национална класификација на културното наследство на Македонија