Кожарски занает

Кожарски занает или едноставно изработка на кожа е практика на правење кожа во занаетчиски предмети или уметнички дела, користејќи техники за обликување, техники на боење или и двете.^[1] Кожарството т.е. преработката на кожа и изготвувањето на производи од неа е едно од најстарите и најзначајните занимања воопшто во светот, па и во Македонија. ^[2]

Местото кадешто се обработуваат кожите е познато како кожарница.

Древните цивилизации користеле кожа за чанти, оклопи и лепенки, чамци, трепети, чаури, чизми и сандали. Потемнувањето го вршеле жителите на Мергарх во Пакистан помеѓу 7000 и 3300 п.н.е. Околу 2500 п.н.е., Сумерите почнале да користат кожа, залепена на бакарни столпчиња, на тркалата на кочиите.

Обработката на кожата или кожарство најнапред започнува со процес на потемнувањето на кожата кој вклучува процес кој трајно ја менува протеинската структура на кожата, правејќи ја поиздржлива и помалку подложна на распаѓање и боење.

Порано, сончањето или потемнивањето на кожата се сметало за штетна или „мирисна трговија“ и била пренесувана во периферијата на градот, меѓу сиромашните. Потемнувањето со антички методи било метод со толку лош мирис што кожарите биле изолирани во оние градови кадешто се користеле тие стари методи. Кожите обично пристигнувале во кожарницата исушени, вкочанети и валкани со земја. Прво, древните кожари ги натопувале кожите во вода за да ги исчистат и омекнат. Потоа ја удирале и ја бришеле кожата за да ги отстранат преостанатите делови на месо и маснотии. Косата (влакната) се отстранувале со натопување на кожата во урина, бојадисување со алкална смеса од вар или едноставно оставајќи ја кожата да гние неколку месеци, а потоа потопувајќи ја во раствор од сол. Откако косата (влакната) била олабавена, кожарите ја стругале со нож. Штом ќе се отстранеле влакната, кожарите ќе го „измателе“ (омекнеле) материјалот со удирање или со натопување на кожата во раствор од животински мозок.

Историски, вистинскиот процес на сончање на кожата користел потемнување на кожата со зеленчук. Во некои варијации на процесот, масло од кедар, стипса или танин се нанесувале на кожата како средство за потемнување. Како што кожата била растегната, таа ќе ја изгубењла влагата и ќе го апсорбирала агентот.

По усвојувањето во медицината на натопување на цревните конци во раствор на хром (III) по 1840 година, било откриено дека овој метод можел да се користи и со кожа и затоа било прифатен од кожарите.^[3]

Во Македонија, Скопје бил центар на кожарите. Скопските мајстори- кожари биле надалеку прочуени со своите производи од кожа.

Во долг период на развојот на кожарството, успеале да се развијат и утврдат голем број добри традиции и обичаи кај оние што ја обработувале кожата, и да ја пренесуваат од поколение на поколение.

За развој на сточарството во Скопската околина постоеле природно-географски поволни услови. Околината му давала на градското кожарство квалитетна суровина, а производите од скопските кожари биле надалеку прочуени. Голем број селани од Скопско и околината живееле од одгледување на крупен и ситен добиток. Од крупниот добиток најмногу се одгледувале: говеда,биволи, магариња и коњи. Во скопската околина големо внимание му се обрнувало и на овчарството и козарството. Покрај пасишкото сточарство, како основен вид во Македонија, значајна улога играло и шталското сточарство. ^[4]

Уште од праисторијата човекот го користел крзното и кожата на убиените животни за да се заштити од студ, дожд или ветер. Кожата бил високо ценет природен материјал со специјални својства. Таа пропушта воздух, а делумно вода и служи како изолатор. Кожата може да впие и до 50% вода или пот во однос на својата вкупна тежина, кои потоа испаруваат. Ова својство не можело да го има ниту еден вештачки материјал.

Низ средниот век, особено во XV И XVI век, Скопје било многу богато и напредно место. Градот тргувал со многу градови, како: Белград, Солун, Анкона, Венеција и други. Сообраќајот за Солун се одвивал по копнен пат, но и со кајчиња и скели по реката Вардар. Особено широка била трговијата со кожа и волна. Се тргувало особено со кожа којашто тука ја обработувале, а била и доста развиена и кожарската индустрија. ^[5]

Кожите, исто така се набавувале и од околините на Куманово, Охрид, Кичево, Дебар. Во втората половина на XIX век Скопје станал еден од основните снабдувачи со добиток, главно, за колење поради кожата. Мајсторите за кожа биле многу вешти, па се случувало мајстори од други држави да им праќаат остатоци од кожа за да им ги преработат. ^[6]

Обработката на кожата била една од најстарите дејности на човекот. Непреработената кожа брзо се сушела,со што станувала цврста и неупотреблива, па морало да се обработи за да станела употреблива и трајна. Според начинот на обработка, кожите се класифицирале на: солена и несолена, сува, суво-солена и слично, а според нивната намена на кожи со влакна или без нив.

Најстарите занаети за обработка на кожата се нарекувале табаци, а занаетчиите се нарекувале занаетчии- кожари или штавачи на кожа. Табаците изработувале мешина и сахтијан. Мешините најмногу се користеле за изработка на детски чевличиња, а од сахтијанот се правело ќеси, торби и ориентални женски чевли. Мешината се изработувала од овча кожа, а сехтијанот од кожа од јарец или коза. ^[7]

Суровата кожа се чистела од крв, маснотии, месо и друго, па се солела и оставала седум-осум дена. Понатаму, таа немиена, се растегнувала со помош на специјални растегнувачи. Во ваква состојба кожата се сушела обесена на ѕид или на таван. Несолената сурова кожа се посипувала со пченкарно брашно или со пепел. Се свиткувала и се ставала под камен четири- пет дена за убаво да се исцеди. Исцедената кожа се растегнувала и сушела исто како посолената.

Штавењето бил еден од најважните хемиски процеси во технологијата за преработка на кожа и крзно. Штавените кожи, благодарение на средставата за штавење, стануваат поотпорни на температурата, бактериите, атмосферските влијанија и воопшто стануваат подолготрајни. ^[8]

• Кожа