Скупы рыцар (п’еса)
«Скупы́ ры́цар» — адна з «маленькіх трагедый» Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна, напісаная ў болдзінскую восень 1830 года. Стварэнне і абнародаванне Задума п'есы (магчыма, навеянай цяжкімі адносінамі паэта са скупым бацькам) лунала ў галаве Пушкіна яшчэ ў студзені 1826 года (запіс у рукапісе таго часу: «Жыд і сын. Граф»)[1]. Болдзінскі рукапіс мае дату «23 кастрычніка 1830 г.»; перад ім дадзены эпіграф з Дзяржавіна: «Досць і табе у склепах жыць, Пушкін рашыўся апублікаваць «Скупога рыцара» толькі ў 1836 годзе, у першай кніжцы «Современника» за подпісам Р. (французскі ініцыял прозвішча Пушкіна). Каб пазбегнуць папрокаў у незавершанасці п'есы, публікацыя была абстаўлена як літаратурная містыфікацыя, з падзагалоўкам: «Сцэна з Чэнстанавай трагікамедыі: The Covetous Knight». Насамрэч у Чэнстана (ці Шэнстана) няма твора з такой назвай[1]. Эпіграф з Дзяржавіна стаў недарэчным і быў зняты. «Скупы рыцар» быў прызначаны да пастаноўкі ў Александрынскім тэатры праз тры дні пасля смерці аўтара, але ў выніку быў заменены на вадэвіль (магчыма, пад ціскам улад, якія асцерагаліся выражэння публікай спачування да забітага паэта)[2]. Паходжанне сюжэтаАўтабіяграфічная версіяУ 1855 г. першы біёграф Пушкіна Аненкаў тлумачыў містыфікацыйны падзагаловак «Скупога рыцара» наступным чынам: «прычыну, якая вымусіла Пушкіна аддаліць ад сябе гонар першай ідэі, трэба шукаць, як мы чулі, у боязі прымяненняў і беспадстаўных чутак»[3]. Аднак «прымяненні» ўсё-такі паследавалі. Цэлы шэраг фактаў указвае на фінансавыя праблемы ва ўзаемаадносінах паэта з бацькам. Той жа Аненкаў паведамляе, што пры выпуску з Ліцэя 17-гадоваму Аляксандру Пушкіну праз скупасць бацькі не ўдалося трапіць у бліскучы Лейб-гвардыі гусарскі полк: «Сяргей Львовіч адгаворваўся недахопам сродкаў і згаджаўся толькі на паступленне сына ў адзін з пяхотных гвардзейскіх палкоў»[4]. У далейшым, у перыяд паўднёвай ссылкі, паэт не меў ніякай матэрыяльнай падтрымкі з дому (нават у першыя месяцы, калі праз бюракратычныя затрымкі вымушаны быў абыходзіцца без казённага даравання[5]). З часам дараванне пачалі выплачваць, але яго не ставала, як гэта вынікае з ліста А. С. Пушкіна брату Льву (Адэса, 25 жніўня 1823 года): «Патлумач бацьку майму, што я без яго грошай жыць не магу <…> мне балюча бачыць абыякавасць бацькі майго да майго стану»[6] . Паэт жыў у бядоце і пазней, у Міхайлаўскім. З ліста да брата Льва (28 ліпеня 1825 года): «мне патрэбны грошы ці павесіцца»[7]. Версія літаратурных рэмінісцэнцыйПрыхільнікі гэтай версіі бачаць у сюжэце «Скупога рыцара» перайманне еўрапейскіх літаратараў, якія распрацоўвалі тэму скупасці[8]. «Тып скупога ўзыходзіць да героя камедыі рымскага драматурга Плаўта (III—II в. до н. э.) „Скарбонка“. Два элементы, намечаныя ў гэтай камедыі: маналог скупога, звернуты да скарбу, і яго канфлікт з уласным спадчыннікам — сталі кананічнымі ў творах пра скупых. Наяўныя яны і ў камедыі Мальера „Скупы“, на якую ў вялікай ступені арыентавана пушкінская драма»[9]. Гістарычная версіяСавецкі літаратуразнаўца Р. А. Гукоўскі (1902—1950) дапусціў, што Пушкін выкарыстоўваў пры працы над «Скупым рыцарам» гістарычны і побытавы матэрыял шматтомнай працы Праспера дэ Баранта «Гісторыя герцагаў Бургундскіх дома Валуа»[10]. Прататыпам пушкінскага Герцага Гукоўскі лічыў Філіпа Добрага, герцага Бургундыі ў 1419—1467 гг.[11] Версія Гукоўскага не знайшла распаўсюду ў літаратуры. Ва ўсіх без выключэння каментарыях да выданняў «Скупога рыцара», якія выйшлі ў свет да 2017 г., яе існаванне папросту замоўчваецца. Публікацыі прыхільнікаў Гукоўскага нешматлікія[12], а ў стане яго праціўнікаў аказаўся аўтарытэтнейшы літаратуразнаўца Юрый Лотман (1922—1993)[13]. У 2017 г. прапанавана мадыфикацыя схемы Гукоўскага: гістарычным прататыпам Герцага прызнаецца не Філіп Добры, а яго сын і спадчыннік Карл Смелы. Для фінальнай сцэны «Скупога рыцара» Пушкін выкарыстаў рэальны гістарычны эпізод, які меў месца пры бургундскім двары ў 1472 г. і быў апісаны Барантам[14]. Крыніцы
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
