Казка аб залатым пеўніку

Казка аб залатым пеўніку
Сказка о золотомъ пѣтушкѣ
Выданне 1903 года
Жанр	літаратурная казка
Аўтар	Аляксандр Сяргеевіч Пушкін
Мова арыгінала	руская
Дата напісання	1834
Дата першай публікацыі	1835
Медыяфайлы на Вікісховішчы

«Ка́зка аб залаты́м пе́ўніку» — казка Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна; апошні з напісаных ім твораў такога кшталту. Упершыню была надрукавана ў часопісе «Библиотека для чтения» (том IX, кніга 16).

У гісторыі вывучэння «Казкі аб залатым пеўніку» прыкметную ролю адыграў невялікі артыкул Ганны Ахматавай «Апошняя казка Пушкіна»^[1], у якім яна паведаміла пра знаходжанне крыніцы сюжэта казкі ў навэле «Легенды пра арабскага звездара» Вашынгтона Ірвінга^[2], а таксама ўказанне В. В. Сіпоўскага ў артыкуле «Руслан і Людміла»^[3] на «Гісторыю пра Залатога Пеўня» Максіміліяна Клінгера^[4]. Апрача таго, пушкіністы бачаць у творы ўплыў сатырыка І. А. Крылова («Каіб») і казачныя матывы «Княжны Мілушы» паэта і драматурга П. А. Каценіна^[5].

Таксама была знойдзена першакрыніца сюжэта, якая бярэ пачатак у фальклоры коптаў, захаваным у арабскім гістарычным зборніку «Кітаб ахбар аз-заман ва-ль-аджаіб аль-булдан» (ці «Мухтасар аль-аджаіб ва-ль-гараіб»), перакладзеным П'ерам Вацье паводле рукапісу са збору кардынала Мазарыні, перапісанага ў 1584 годзе. Дадзеная легенда пераносіць аповед у часы Старажытнага Егіпта:

У гэтых кнігах коптаў ёсць згадка сярод іншых цароў — жрыцы па імені Борса, якая чыніла правасуддзе над народам, седзячы на вогненным троне. Калі які-небудзь чалавек прыходзіў прасіць у яе справядлівасці і калі яго справа была справядлівай і ён казаў праўду, то агонь адступаў ад яго. Калі ж, насупраць, гэта быў ілгун і ашуканец, то, калі ён набліжаўся да агню, ён адразу ж згараў.

Арыгінальны тэкст (руск.)  

В этих книгах коптов есть упоминание среди других царей — жрицы по имени Борса, которая вершила правосудие народу, восседая на огненном троне. Когда какой-либо человек приходил просить у неё справедливости и если его дело было правым и он говорил истину, огонь отступал от него. Если же, напротив, это был лжец и обманщик, то, когда он приближался к огню, он тотчас же сгорал.

— Крачковский И. Ю. Избранные сочинения, т. IV. — М.–Л., 1957. — 13—14.

Гэтая чараўніца загадвае вырабіць з цвёрдага чырвонага каменю скульптуру барана, якая круціцца на п'едэстале ў выглядзе млынавага жарна, а над прасвідраваным п'едэсталам падняць жалезны стрыжань з бронзавым пеўнем на вастрыі. Збудаванне было размешчана на гары, якую назвалі «гарой Барана» (і дзе пазней была пабудавана мячэць Ібн Тулуна). Калі які-небудзь вораг выступаў вайной на Егіпет, то каменны баран глядзеў у кірунку, адкуль ішоў праціўнік, і ў той жа самы час бронзавы певень спяваў.

Некаторыя даследчыкі адзначаюць у казцы недвухсэнсоўныя адсылкі да секты скапцоў: звяздар быў «скапцом», а Шэмаха здаўна была месцам ссылкі і пасялення сектантаў-скапцоў з розных месцаў Расіі^[6].

Таксама сюжэт казкі можа быць адсылкай да чуткі пра візіт імператара Аляксандра I да ерасіярха секты скапцоў Кандрація Селіванава ў ходзе напалеонаўскіх войнаў.

Беларускі пераклад казкі, выкананы Алесем Якімовічам, быў апублікаваны ў 1937 годзе асобнай кніжкай, надрукаванай накладам 20 120 экзэмпляраў^[7][8].

• Казка аб залатым пеўніку. — Мн. : Белдзяржвыд, 1937. — 20120 экз. — 60 к.

• Беларускі пераклад Алеся Якімовіча
• Беларускі пераклад Алены Церашковай