Гета ў Пагосце-Загародскім

Гета ў Пагосце-Загародскім (лістапад 1941 —15 жніўня 1942) — яўрэйскае гета, месца прымусовага перасялення яўрэяў вёскі Пагост-Загародскі Пінскага раёна падчас Халакосту.

Перад вайной большасць насельніцтва Пагост-Загародскага складалі яўрэі^[1]. Вермахт заняў вёску ў ліпені 1941 года. Эвакуявацца паспела вельмі мала людзей, таму што жыхароў Заходняй Беларусі («заходнікаў») савецкія памежнікі не прапускалі^[2].

У лістападзе 1941 года немцы, рэалізуючы гітлераўскую праграму знішчэння яўрэяў, арганізавалі ў мястэчку гета, абгарадзіўшы яго плотам з калючым дротам^[2][3][4][5].

Немцы вельмі сур’ёзна ставіліся да магчымасці яўрэйскага супраціву, і таму ў першую чаргу забівалі ў гета ці яшчэ да яго стварэння яўрэяў-мужчын ва ўзросце ад 15 да 50 гадоў — нягледзячы на эканамічную немэтазгоднасць, бо гэта былі самыя працаздольныя вязні^[6]. Таму яшчэ да стварэння гета, у верасні (8 жніўня^[7], 10 жніўня^[4]) 1941 года, у Пагост-Загародскі прыехалі карнікі і расстралялі на могілках (ва ўрочышчы Малая Даліна^[1]) 130 (каля 150^[7]) мужчын-яўрэяў, у тым ліку кіраўніка яўрэйскай абшчыны і рабіна^[8][9]. Астатніх мужчын, старэйшых за 14 гадоў — каля 350 чалавек — вывезлі ў Ганцавіцкі лагер, дзе ўжо знаходзіліся яўрэі з мястэчка Ленін^[2].

Раніцай 15 жніўня 1942 года ўсіх яўрэяў вывелі з гета, адвялі да сінагогі і замкнулі там. Праз некалькі гадзін, пасля абеду, асуджаных людзей адвялі да лесапільні і забілі каля дарогі. Падчас гэтага масавага забойства немцы і калабарацыяністы знішчылі ўсіх яшчэ пакінутых у жывых яўрэяў Пагоста-Загародскага — 600 чалавек^{[2][10][11][4][12]}.

На другі дзень па даносе нацысты схапілі яшчэ 27 габрэяў, якія хаваліся ў склепе — большай часткай гэта былі падлеткі і дзеці. Іх расстралялі ў агародзе Мішэрэвіча Мікалая^[2].

1200 чалавек — амаль усё яўрэйскае насельніцтва мястэчка — да сярэдзіны жніўня 1942 года былі забітыя^[2].

У 1990 годзе Іцхак Южук, былы вязень гета, прыехаў у Пагост-Загародскі і аднавіў месцы пахаванняў яўрэяў-ахвяр Катастрофы. Затым ён атрымаў дазвол у мясцовых уладаў і за свае грошы ў 1996 годзе паставіў помнік на месцы расстрэлу габрэяў у лесе каля вёскі Боркі, а ў 1998 годзе на месцы расстрэлу гета паставіў яшчэ адзін помнік, да якога перанёс усё, што засталося ад старых габрэйскіх могілак^{[2][10][13][14][15][4]}.

У вёсцы Багданаўка (за 12 км ад Пагоста-Загародскага) 2 жніўня 1941 года немцы забілі 6 яўрэяў-мужчын, а астатніх яўрэяў перамясцілі ў гета ў Пагост-Загародскі. Шмат гадоў праз мясцовы жыхар, беларус Мікалай Ільючык, напісаў і выдаў кнігу сваіх успамінаў у выглядзе дакументальнай аповесці «У памяці ў даўгу», а ў 2006 годзе на месцы забойства габрэяў у Багданаўцы на свае грошы паставіў помнік па ўласным эскізе^[16].

• Г. К. Кісялёў (галоўны рэдактар), Ф. П. Каральчук, Дз. Р. Лемяшэўскi i iнш. (рэдкал.). «Памяць. Пінскi раён». — Мн.: «БЕЛТА», 2003. — 624 с. — ISBN 985-6302-48-X.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.
• И. С. Рубаха. «Погост-Загородский и евреи 1643-1943 гг.». — Минск: «Колорград», 2016. — 76 с. — ISBN 978-985-7148-63-9.