Гета ў Ельску

Гета ў Ельску (верасень 1941 — сакавік 1942) — яўрэйскае гета, месца прымусовага перасялення яўрэяў горада Ельск і бліжэйшых населеных пунктаў падчас Халакосту.

У 1939 годзе ў Ельску жыў 1231 габрэй^[1]. Горад быў захоплены нямецкімі войскамі 23 жніўня 1941 года. Акупацыя доўжылася 2 гады і 4,5 месяца — да 11 студзеня 1944 года^[2][3]. Дзякуючы таму, што ў горадзе мелася чыгуначная станцыя, амаль дзве траціны яўрэяў здолелі эвакуявацца, але каля 400 засталося^[4].

Рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, нацысты арганізавалі ў Ельску гета.

Да першай паловы верасня 1941 года яўрэяў пакінулі жыць у сваіх дамах, і тэрыторыяй гета стала месца іх даваеннага кампактнага пражывання. Усе габрэі былі перапісаныя, зарэгістраваныя, і штодня выкарыстоўваліся на прымусовых працах. У сярэдзіне верасня (па іншых даных — у кастрычніку) 1941 года немцы скарацілі тэрыторыю гета да аднаго двухпавярховага будынка былога райвыканкама, і мясцовыя паліцаі сагналі ўсіх яшчэ жывых габрэяў у гэты дом^[4].

Першы маштабны расстрэл вязняў немцы арганізавалі ў сярэдзіне верасня (па іншых дадзеных — у кастрычнікуе^[1][5]) 1941 года. Паліцыі па камандзе немцаў вывелі яўрэяў з будынка райвыканкама і пагналі па вуліцы Дабрынскай (цяпер — Пушкіна) у бок Оўруча. Старых і жанчын з груднымі дзецьмі везлі на калёсах. Калону з прыкладна 300 (500^[5][6]) чалавек ахоўвалі эсэсаўцы і паліцэйскія, забіваючы на месцы адстаючых. На ўскраіне Оўруча ўсіх расстралялі^[4].

Другое масавае забойства адбылося ў студзені 1942 года. 18 габрэяў вывелі на вуліцу Завадская, некалькі чалавек расстралялі, а астатніх спалілі жыўцом^[7].

Канчаткова гета было знішчана ў пачатку сакавіка 1942 года. У канцы лютага яшчэ жывых арыштаваных камуністаў, сваякоў партызан і яўрэяў з гета прывялі ў жандармерыю і перапісалі. У спісах апынуліся 8 камуністаў, 16 сем’яў партызан і 32 яўрэйскія сем’і — усяго 125 чалавек, большай часткай старыя, жанчыны і дзеці. Іх на падводах павезлі ў бок Оўруча, многіх забілі па дарозе, а астатніх дабілі каля вёскі Дабрынь. Рэчы забітых адправілі ў краму^[4][8].

Маюцца і іншыя сведчанні аб забойствах габрэяў у Ельску. Згодна з імі, у кастрычніку 1941 года немцы сабралі 500 яўрэяў Ельска і блізкіх вёсак, загналі іх на баржу, якую вывелі на сярэдзіну ракі Прыпяць. Пяць дзён людзей трымалі на баржы без ежы, а калі сяляне з прыбярэжных вёсак спрабавалі перадаваць ім ежу — па іх адкрывалі агонь. На шосты дзень яўрэяў утапілі^{[9][10][11][1][5]}. Таксама паведамляецца, што 45 (47^[12]) яўрэяў у Ельску былі спалены жыўцом у лютым 1942 года^[11][1][5].

Частка парэшткаў пасля вайны былі перапахаваныя на габрэйскіх могілках. У 1969 годзе на вуліцы Ленінскай быў усталяваны абеліск у памяць усіх забітых мірных жыхароў Ельска і раёна^[4].

• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Г. В. Дашкевiч, Я. Д. Лiпскi, Я. В. Малашэвiч i iнш. (рэдкал.); У. М. Вягера, М. А. Капач, П. П. Рабянок (уклад.). «Памяць. Ельскi раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі.. — Мн.: «Ураджай», 2001. — 487 с. — ISBN 985-04-0447-7.
• Г.К. Кісялёў, В.М. Очкіна i iнш. (рэдкал.), Ю.С. Юркевіч (укладальнік). «Памяць. Столінскi раён». — Мн.: БЕЛТА, 2003. — 639 с. — ISBN 985-6302-49-8.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.