Гета ў Казлоўшчыне

Гета ў Казлоўшчыне (лета — 24 лістапада 1941) — яўрэйскае гета, месца прымусовага перасялення яўрэяў пасёлка Казлоўшчына Дзятлаўскага раёна і бліжэйшых населеных пунктаў падчас Халакосту.

Гарадскі пасёлак Казлоўшчына быў захоплены нямецкімі войскамі ў чэрвені 1941 года, і знаходзіўся пад акупацыяй больш за тры гады — да 13 (9^[1]) ліпеня 1944 года^[2][3][4].

Неўзабаве пасля акупацыі немцы, рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, стварылі ў пасёлку гета^[5][6].

Сярод вязняў Казлоўшчынскага гета знаходзіўся Ехезкель Атлас з бацькамі і сястрой. У лістападзе 1941 года яго родных забілі, але ён сам (і яшчэ некалькі чалавек) здолеў бегчы, арганізаваў і ўзначаліў партызанскі атрад, і да сваёй смерці ў баі ў кастрычніку 1942 года ваяваў у яго складзе^[7][8].

24 лістапада 1941 года немцы загадалі некалькім дзясяткам мясцовых жыхароў вырыць 6 ям недалёка ад Казлоўшчыны каля вёскі Маськаўцы^[9]. Акупанты выганялі габрэяў з дамоў, грузілі на аўтамабілі, вывозілі да тых загадзя падрыхтаваных ямаў і расстрэльвалі. Усяго за час акцыі было зроблена 13 рэйсаў. Назаўтра, 25 лістапада, немцы знайшлі яшчэ 18 яўрэяў, якія хаваліся, адвялі на мясцовыя могілкі і прымусілі выкапаць магілу. Бацькі стаялі ля ямы з дзецьмі на руках. Немцы стрэлілі спачатку толькі па дзецях, а іх бацькоў расстралялі пазней — пасля катаванняў. За гэтыя два дні, 24 і 25 лістапада 1941 года, былі забітыя прыкладна 300 (770^[4]) яўрэяў мястэчка^{[3][10][11][12][13][6][14]}.

У 1944 годзе, пасля вызвалення мястэчка, высветлілася, што ў жывых з усіх яўрэяў Казлоўшчыны засталося толькі 2 чалавекі^[5].

У 1967 годзе на магіле ахвяр генацыду яўрэяў за 1 кіламетр на поўдзень ад Казлоўшчыны каля вёскі Маськаўцы, справа ад дарогі на Слонім, быў усталяваны абеліск з надпісам «Тут пахаваныя 2500 чалавек савецкіх грамадзян, па-зверску закатаваных нямецка-фашысцкімі захопнікамі 21 лістапада 1941 года»^{[3][5][15][4][6][16][14]}.

• А. М. Iванашка, У. К. Касько i iнш. (рэдкал.), П. М. Бараноўскi, I. Я. Скарынкін (укладальнікi). «Памяць. Дзятлаўскi раён». — Минск: Універсітэцкае, 1997. — 398 с. — ISBN 985-09-0068-7.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.
• Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.