Халакост у Стаўбцоўскім раёне

За час акупацыі практычна ўсе яўрэі Стаўбцоўскага раёна былі забітыя, а нешматлікія ўратаваныя ў большасці ваявалі пасля ў партызанскіх атрадах^[1][2].

Яўрэяў у раёне забівалі ў Стоўбцах (3500 чалавек), Новым Свержане^[3] (3500), Рубяжэвічах^[4] (1000), Налібаках^[5] (1000), Дзяраўной (1000) і іншых месцах^[6]. Частку яўрэяў са Стаўбцоўскага раёна вывезлі і забілі ў лагеры смерці ў Калдычэве^[7][8].

Рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, немцы стварылі на тэрыторыі раёна 5 гета:

• у гета ў вёсцы Дзяраўная (лета — снежань 1941) былі забітыя каля 400 габрэяў^[9];
• у гета ў пасёлку Налібакі (лета 1941 — студзень 1942) былі забітыя больш за 400 габрэяў^[10];
• у гета ў вёсцы Новы Свержань (1 жніўня 1941 — 31 студзеня 1943) былі забітыя каля 3500 габрэяў^[11];
• у гета ў пасёлку Рубяжэвічы (1 сьнежня 1941 — лістапад 1942) былі забітыя больш за 1000 габрэяў^[6];
• у гета ў горадзе Стоўбцы (канец жніўня 1941 — 31 студзеня 1943) былі забітыя каля 3500 габрэяў^[12].

У Стаўбцоўскім раёне 14 чалавек былі ўдастоены ганаровага звання «Праведнік народаў свету» ад ізраільскага мемарыяльнага інстытута «Яд ва-Шэм» «у знак глыбокай удзячнасці за дапамогу, аказаную яўрэйскаму народу ў гады Другой сусветнай вайны»: Стажык Эльжбета і Ян^[13], Баранскія Станіслаў і Яніна^[14], Цехановіч Вінцэнт, Марыя і Аляксандр, Верык (Цехановіч) Станіслава^[15], Пракаповіч Аляксандр і Марыя, Кавальчук (Пракаповіч) Соф’я^[16], Шчакала Іван, Аляксей і Наталля^[17].

Помнікі забітым яўрэям раёна ўстаноўлены ў Новым Свержане^[2][18][19], Стоўбцах^[20] і Рубяжэвічах^[21][22].

• Г. П. Пашкоў, Н. А. Лапко, С. П. Самуэль i iнш. (рэдкал.); М. В. Міхно. (уклад.). «Памяць. Стаўбцоўскi раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі.. — Минск: «Беларуская энцыклапедыя», 2004. — 832 с. — ISBN 985-11-0312-8.
• Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.