Халакост у Бераставіцкім раёне

За час акупацыі практычна ўсе яўрэі Бераставіцкага раёна былі забітыя, а нешматлікія ацалелыя ў большасці ваявалі пасля ў партызанскіх атрадах.

Немцы, рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, стварылі на тэрыторыі раёна 1 гета — у пасёлку Вялікая Бераставіца. У перадваенныя гады тут пражывала 720 яўрэяў^[1]. Гета было арганізавана адразу пасля акупацыі. Яўрэяў пасёлка і бліжэйшых вёсак сагналі ў квартал, межамі якога былі цяперашнія вуліцы Савецкая, Леніна, Кастрычніцкая і Рабочая. Да акупацыі большасць яўрэяў Бераставіцы пражывала менавіта там, і там жа знаходзілася сінагога^[2].

Лёс яўрэяў Вялікай Бераставіцы дагэтуль дакладна невядомы. Невялікімі групамі людзей з гета з самага пачатку везлі і забівалі ў Крынках, Гродне і Свіслачы. Увесну (па іншых сведчаннях, восенню) 1942 года ўсіх яўрэяў вывезлі ў Крынкі і забілі. Паводле іншай версіі, прадстаўнікоў народа вывезлі і расстралялі на станцыі Малпены (Малкеня) у Польшчы, а целы забітых спалілі^[3]. Таксама маюцца паказанні, што ў гета мястэчка Крынкі павезлі толькі пажылых, якіх затым адправілі ў невядомым кірунку, а пакінутых яўрэяў часткай выкарыстоўвалі на цяжкіх фізічных працах у саміх Вялікіх Бераставіцах, а часткай вывезлі ў Ваўкавыск. Задакументаваныя сведчанні аб буйной акцыі ў Вялікіх Бераставіцах вясной 1942 года і таксама аб масавым забойстве зімой 1942 года (411 чалавек^[1])^{[4][5][6][7][8][1][9]}.

За 150 метраў на захад ад вёскі Малая Бераставіца на могілках з 1965 года стаіць абеліск на брацкай магіле 15 расстраляных^[1].

У Бераставіцкім раёне 5 чалавек былі ўдастоены ганаровага звання «Праведнік народаў свету» ад ізраільскага Мемарыяльнага комплексу Катастрофы і гераізму яўрэйскага народа «Яд ва-Шэм» «у знак глыбокай удзячнасці за дапамогу, аказаную яўрэйскаму народу ў гады Другой сусветнай вайны»: Доха Антон і яго жонка Яніна^[10], Станеўская Анелія, Занеўская Алена^[11], Шчалкоўская-Рымская Стэфанія^[12][13].

У цэлым па Бераставіцкім раёне па даных Камісіі НДК з 634 забітых яўрэі склалі 411 чалавек (87 яўрэйскіх сем’яў)^{[6][7][8][14]}, што відавочна менш рэальнага ліку забітых у раёне яўрэяў^[15].

• Г.К. Кісялёў, С.А. Габрусевіч, П.П. Дудзько i iнш. (рэдкал.), М.I. Пацэнка (укладальнік). «Памяць. Бераставіцкi раён». — Мн.: «БЕЛТА», 1999. — ISBN 985-6302-16-1.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.