Гета ў Асвеі

Гета ў Асвеі (1941 — 8 сакавіка 1942) — яўрэйскае гета, месца прымусовага перасялення яўрэяў пасёлка Асвея Верхнядзвінскага раёна падчас Халакосту.

У пасёлку Асвея ў 1939 годзе жылі 350 яўрэяў^[1]. Перад нападам Германіі на СССР, акрамя мясцовых, у пасёлку знаходзіліся і яўрэі-бежанцы з Польшчы, якія распавядалі пра дзеянні немцаў у дачыненні да яўрэяў, але мала хто ўспрыняў гэта з усёй сур’ёзнасцю^[2].

З 1 ліпеня 1941 года да 17 ліпеня 1944 года Асвея была акупаваная нямецкімі войскамі^[3][4]. Неўзабаве немцы, рэалізуючы гітлераўскую праграму знішчэння яўрэяў, арганізавалі ў Асвеі гета, у якое сагналі і яўрэяў з блізкіх вёсак і з Себежа^[2][1][4][5]. Перад канчатковым знішчэннем немцы перагналі габрэяў у будынак школы, які знаходзіўся на месцы цяперашняга інтэрната^[2].

8 сакавіка гета ліквідавалі, былі забітыя 459 габрэяў^[6]. Усяго з 2 лютага і да пачатку сакавіка 1942 года ў Асвеі былі забітыя больш за 650 яўрэяў^{[2][4][5][1][7]}.

Некалькі яўрэяў з Асвеі здолелі выратавацца. Адна з іх — Соня Маскель^[2].

У 1960 на магіле ахвяр Катастрофы быў усталяваны абеліск, а ў 1989 годзе — стэла^[4][1]. У 2012 годзе на месцы забойства быў узведзены новы помнік^[8][9].

• У. С. Богау, А. Ф. Бубала i iнш. (рэдкал.); А. Ф. Бубала. (уклад.). «Памяць. Верхнядзвінскі раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі. кніга 1. — Минск: "Паліграфафармленне", 1999. — 526 с. — ISBN 985-6351-06-5.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.
• Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.